EIDA

13-2-‘40

Geliefden –

Ik ben voorspoedig in Sitoe Goenoeng gearriveerd – we waren in korte tijd over – de auto loopt zo heerlijk en met open kap was het een echt feest. Ik blijf 3 dagen en ga dan nog naar Buitenzorg naar Nanda en Emy en dan snel terug om vóór Hok terug te zijn. Ik heb hem geschreven niet eerder dan zaterdagavond thuis te komen, wat trouwens zijn oorspronkelijk plan was. Hij vond het noodzakelijk de 18e thuis te zijn omdat we elkaar immers op die dag vóór 12 jaar het eerst hadden ontmoet. Ik heb een lampje voor hem in elkaar laten zetten als verrassing. We hadden een gele plafonnière nog van Den Haag meegenomen en nooit opgehangen, maar hij bleek precies te passen in een zwart houten 6-hoek, die indertijd tegen de zoldering zat boven onze lampen, die jullie ook op de Berlageweg hebben zien hangen. Op die manier maakte ik er een hang-muurlampje van voor boven de radio. Ik heb veel veranderingen in huis aangebracht sinds Hok weg is – hij zal wel verbaasd zijn – de voorkamer is nu enorm geslaagd – wat hij nooit geweest is – De middenhanglamp hadden we nooit aan omdat die zulk ongezellig licht gaf en nu heb ik de kap omgekeerd en geeft hij mooi indirect licht – verder zette ik alle meubels recht, het schrijfbureau, de kleedjes en de stoelen en tafeltjes – Ik nam de middentafel weg van het zitje en zette tussen 2 stoelen een klein tafeltje – ’t is zo enig geworden; de kleden van Pander komen nu zo mooi uit – Ik hoop zo dat het Hok bevalt. – Voor ik ga wegging kreeg ik nog jullie brief en een van Fanny, dat ze nu toch onderweg terug zijn. Ze blijven een week op Curaçao een boot over – vermoedelijk zijn Anneke en Thijs er dan net niet, jammer. [2] Em ziet er goed uit met blozende wangen, dat valt heel erg mee – Zaterdagavond vond ik een briefkaart van Tine Schepers die meldde dat Em naar Sitoe Goenoeng was – ik besloot het toen nog waar te nemen haar op te zoeken vóór Hok’s terugkomst. – Gister toen ik bezig was te pakken, belde Marietje Loe op dat ze ons zien wilde, ze zat op Tjioemboeloeit – ze is zeer vriendhoudend en klaagde enige malen dat ze ons nooit in Batavia zag. Ze heeft een aardig dochtertje van 5 jaar, met wie Axel en Lisa gezellig speelden. – Axel was erg verrukt dat hij bij Henkje mocht logeren – Henk en Riek boden het direct aan toen ik vertelde dat ik wegging, echt aardig. Henkje is in de 1e klas van de Rudolf Steinerschool, Axel in de 2e –de overgang is hier in juli; op 1 augustus begint de nieuwe cursus – Wat een mooi vers heeft Vader voor B.v.H.G.[1] gemaakt – het loopt geweldig en ligt, dunkt me, erg in ’t gehoor – Van Hok kreeg ik 2 brieven tegelijk één ’s avonds geschreven, op de dag dat hij verhuisde en als doorgangsplaats Madioen had genomen, waar hij in een mooi hotel zat en een lang menu grote eer aandeed na al zijn rijst op het veld. Hij vond het zo heerlijk weer geoloog te zijn, in de modder te baggeren en stenen te slaan! Hij geniet er echt van – en ik geniet ook van mijn alleen-zijn – mooier kan het niet! – ’t Is geweldig wat een winter jullie beleven met grote vorst en zelfs schaatsenrijden op de Laan van Meerdervoort, alles even glad – Lisa is niet meer zó onder de maat, ze is nog wel klein en tenger. Ze amuseert zich goed met Marijke – het spijt me dat ik je heb doen schrikken met te vertellen dat de kinderen alleen gaan zwemmen – inderdaad dragen ze gemakkelijk de verantwoordelijkheid voor zichzelf. Ze doen niet meer dan ze kunnen. Lisa leert zichzelf zwemmen – ze is nu al erg thuis in het water en duikt kopje onder volgens haar en Axel’s verhalen – [3] Ik ben in geen tijden meer meegegaan, telkens heb ik andere bezigheden – Denk niet dat ik de kinderen maar alleen laat zwemmen omdat ik vind dat m’n andere bezigheden vóórgaan – ik doe het zeer bewust omdat ik weet dat wij op die manier verantwoordelijkheidsgevoel bij de kinderen het sterkst ontwikkelen en omdat de wereld mensen nodig heeft die verantwoordelijkheid kunnen dragen en volkomen zelfstandig kunnen zijn – Inderdaad wordt er het nodige over deze methode van mij gezegd – af en toe hoor ik er iets van als het hun uit de mond valt “ja, maar wij laten onze kinderen niet alleen zwemmen!” Ik heb Lisa ook een keer in een Opelet gezet naar Elly Linn – ze had een tasje met 2 dubbeltjes bij zich, die ze keurig betaalde bij het uitstappen tot groot verbazen van de familie Linn en Wijnne. – Vanmorgen langs de weg zagen we karbouwen – ik zei dat is een karbouwenkoe, waarop Lisa: “ja, hij heet koe van zijn voorste naam en karbouw van zijn achterste!” – Met Chinees Nieuwjaar ben ik [4] met kennissen naar de Klenteng, de Chinese kerk geweest – Hij stond vol kaarsen en steeds kwamen er mensen die of een medicijn wensten of de toekomst wilden weten – in beide gevallen moet je uit een koker een staafje schudden waarop staat wat je wenst te weten. – Om in stijl te blijven aten we na afloop Chinese gerechten – jammer dat Hok niet mee was, want hij is ook nog nooit in die Chinese kerk geweest. – Houw en Fanny komen vermoedelijk tegen maart. En in maart promoveert Loe Ping Kian en misschien gaat Hok dan weer op tournee – dus genoeg te doen!

Nu geliefden, wees omhelsd Eida.

EIDA

4 febr. 1940

Geliefden –

Hok zit in Ponorogo, ergens in Midden-Java bij Madioen. Eindelijk kan hij weer eens geoloog zijn en zijn hart ophalen aan het wandelen door kali’s[1] en het stukslaan van stenen. Het was hier een toestand de laatste dagen vóór zijn vertrek want er moest veel in orde gemaakt en ingekocht voor deze tournee. Ik schreef jullie al dat de huisjongen, Djaja genaamd, tot rimboejongen promoveerde en kookles kreeg van de kokki. Hij had tot die tijd alleen geholpen met eten opwarmen ’s avonds en vond de kookkunst enorm moeilijk zodat hij woordelijk der kokki wijsheid opschreef. Ik ben erg benieuwd wat voor resultaten de lessen zullen opleveren! In elk geval kan hij gelukkig nasi goreng maken wat Hok dagelijks als ontbijt zal nuttigen. – Hok had veel blikken meegebracht (lege) van kantoor waarin alles gepakt moest als 2 pannen, waskommen, lepels, messen, één petroleumlamp om bij te lezen en verder alle mogelijke etenswaar, klaargemaakte sambelans, koffie, thee, suiker en ook boerenkool met worst van Tieleman en Drost en nog veel veel meer – ook een mand verse groenten, aardappels en vruchten ging mee, een landverhuizing!, wat zijn de Inlanders dan heel wat minder eisend met hun paar kleren en een matje! – Bij Duyfjes haalden we alle gegevens en Hok nam het heel zwaar op gelijk de anderen blijkbaar ook en zo keurde hij m’n klamboe voor z’n veldbed af om de grote gaten – Ze zijn erg bang voor malaria. De laatste dag voor Hok’s vertrek waren hij en de djongos aan het inpakken, de kinderen aan het tafeldekken en ik in de keuken – Axel vond het machtig interessant en stond er steeds met z’n neus op en moest precies alles weten – hij stelt aan één stuk door vragen en onthoudt wat je antwoordt. Het is wel enorm leuk, maar af en toe moet je hem 5 minuten laten zwijgen, wat hij ook met genoegen aanvaardt! [2] Vrijdagmorgen is Hok vertrokken en ’t is nu zondagavond – al 3 dagen om van m’n vrijheid! Hok kon niet uitstaan dat ik zeer verheugd was over zijn reis en wilde maar steeds weten wat ik dan ging doen, waarop ik mij zo verheugde. Ik heb hem toen uiteengezet dat toch veel dingen eenvoudiger gemaakt worden als je ze alleen kunt oplossen en niet steeds te maken hebt met iemand van ander inzicht. – Hij kan er maar niet toe komen om mijn beweegredenen even zwaar te nemen als de zijne, nog steeds denkt hij dat hij de kinderen tegen me moet beschermen – gelukkig niet meer zo sterk als een tijd geleden – Zodra hij ertoe zal overgaan om mij alle vrijheid te laten in denken en handelen, zullen wij dichter bij elkaar kunnen komen; voordien zal ik mijn plannen en gedachten voor mij alleen houden en hem af en toe verbazen door iets onverwachts – Hij begrijpt niet dat hij mij zo moet nemen als ik ben. Maar enfin hij zal het toch moeten leren zoals hij al veel geleerd heeft. – Ook bij de kinderen wil hij steeds tegen me concurreren, hij zei kortgeleden zeer onpedagogisch “wie is de liefste mens op de wereld”, waarop Axel prompt “Mammie” en toen vroeg hij wie komt daarna, waarop Axel vreselijk moest lachen en zei dat hij het heus niet wist en opeens zei hij toen “o ja: God natuurlijk”, maar toen ik hem zei dat God geen mens was, wist hij het niet; waarop Lisa gelukkig redding bracht: “Pappie!”. Het is een genoeglijk stel, vooral nu we met ons drieën zijn en alles samen doen – Axel vindt het alleen geen manier dat ik niet (tegelijk) met hem naar bed ga. – Onze radio is in reparatie, we hebben nu een geleende, wat Lisa direct deed opmerken “net als Ekie (Erik Linn) z’n koelkast, die komt ook weer terug (ze hebben daar ook een andere koelkast zolang te leen!)”. – Lisa heeft haar eerste plastische gymnastiek gehad – ze heeft precies vertoond wat ze allemaal moesten doen en hoe de Juffrouw deed – ze is de jongste van een klein clubje, maar de vlugste! [3] De Juffrouw, een meisje van een jaar of 25 en haar moeder waren beiden weg van haar – ze deed zo elegant met armen en benen voor dat je je precies kon indenken hoe de Juffrouw gedaan had – Ik mocht de eerste les niet blijven kijken, maar ga misschien morgen omdat ik zo nieuwsgierig ben naar de methode. Axel wil nu ook dolgraag les van haar hebben omdat ze dansen op muziek! en ik gezegd heb dat het ook zo mooi is als een man elegant is. Het bezwaar is dat het veel geld kost ƒ 7.50 per kind per maand en dat er doktersonderzoek aan is verbonden, toevallig door Linn! Ik ga voorstellen dat ik minder betaal voor 2 kinderen zonder dokter. Lisa werd direct als “goed” weggestuurd! – Hok had enorm veel schik in Lisa’s dansdemonstraties en ook kennissen lachten uitbundig – ik moet zo oppassen dat ze haar niet bederven, de mensen – wij hadden altijd 2 zusjes waardoor we minder opvielen alléén. Maar Axel fungeert vaak als mooie achtergrond voor haar! – Hoe is ’t mogelijk dat het bij jullie zo koud is en zelfs een trein ingesneeuwd, wat een sensatie voor Hollanders. – Ik lees veel in “Waar bleven de 10 stammen van Israël”, het is een machtig interessant boek – Axel zag mij in de Bijbel lezen en zag het woord “God” en nu wil hij er steeds van horen – Ik las hem de eerste 2 hoofdstukken van Genesis al voor en verder diverse Christuslegenden. Hij zei daarnet toen Lisa obat[2] wilde tegen kiespijn: “je hoeft er geen obat voor te hebben want je dénkt maar dat die obat je beter maakt, maar God doet het”. Ik was zeer verheugd. – Antwoord hier maar niet op, want Hok is zeer verontwaardigd als hij zoiets hoort! – Morgenavond is de jaarvergadering van de Vivos, we doen dan “Kinderen van de geest” van Henriëtte Roland Holst – een ander en ik kennen het uit het hoofd, onze rol; de rest leest het liever van een papier – liever lui dan moe. Ik moet daar nog eens wat over zeggen in Vivos of liever ik hoop dat Thea, die morgen als presidente van Vivos aftreedt, een gloeiende rede van verontwaardiging zal [4] afsteken – ik zal haar morgen nog eens aanporren tot felheid. Zij weet de dingen zo goed te zeggen maar heeft daardoor veel kritiek en tegen-werking, maar niemand, die het hardop durft te zeggen!

Ik hoop dat je zult schrijven hoe groot onze schuld is, want ik heb nu geld! Helaas zal ik wel weer, wat in lang niet gebeurde, een tandartsrekening krijgen – Hok is er diverse malen geweest en hij heeft ook Axel, tegen mijn zin, 3 tanden laten trekken, 2 hoektanden en een voortand, alles beneden. Gelukkig was hij er maar 1 uurtje van onder de indruk na afloop, maar wel heeft hij bij de tandarts gehuild daar hij het blijkbaar niet goed had verdoofd.

Axel schreef al een brief voor Vader’s verjaardag, die komt dus pas over een tijdje, verder zijn er enige verrassingen in de maak. Axel zei Opa en Omie hebben ons zó verwend in Holland, dat wij hun nu ook eens gaan verwennen!

Dag lieverdjes – omhelsd

Eida.

EIDA

21 jan.’40

Geliefden –

Gelukgewenst met de trouwdag van Anneke en Thijs. We kregen juist een brief van hen, d.w.z. van Anneke – ze schrijft opgewekt en verheugd – stuurt 3 kiekjes van huis- auto en zwembad. Fijn dat ze ’t daar zo naar hun zin hebben, de brief verheugde me zeer. – Dank voor jullie brief van 7 januari met de goede berichten dat Vader weer naar Amsterdam ging en dat jullie zo genoten van de blinde pianist. Overigens vervelend dat Tante Leidie weer in haar pen klom, die arme Lou die zich enigszins verantwoordelijk voor haar daden voelt, een echte man is hij, in de goede zin des woords. – Hok was vorige week 3 dagen op dienstreis, waarbij hij ook Em bezocht en een pakje van me bracht, inhoudende allerlei babykleertjes, die ik van Dien had teruggekregen, maar die niet van mij waren. Hok vond haar gelukkig heel goed, zo oppervlakkig bekeken. Hok was 2 dagen op het eiland Onrust en bekeek het zeeleven, koralen, schelpen en vissen. Er werkt daar een Amerikaanse bioloog en Hok wilde graag weten hoe hij werkte. Hij had ook een Amerikaans vrouw en ze aten Amerikaanse gerechten (doet denken aan de Bibelebonse berg[1] – alleen hadden ze geen kinderen!). Op de terugweg zocht hij ook Nanda in Buitenzorg op – ongelukkig genoeg had zij al die tijd haast bezoek. Vóórdat Hok ging hadden we 3 dagen Henk te logeren. Zij waren toen in de laatste dagen van hun verhuizing naar Bandoeng en Henk kwam alvast hier scholen bestuderen. Ik ried hem natuurlijk de Rudolf Steinerschool aan, maar ik was hem al te enthousiast – gelukkig besloot Riek Henkje er heen te sturen. Axel is erg verrukt dat hij Henkje elke dag ziet en vertelt het steeds na school. Henk en Riek zijn sinds gister in hun huis in een rustige buurt, waar ze hopen geen last van geluiden te zullen hebben. Henk is meteen weer opgeknapt toen hij [2] Bandoengs station betrad en wist dat hij hier mocht blijven. Riek is dezelfde als steeds, kalm en genoeglijk – Het is gezellig voor ons dat ze hier zijn komen wonen. – Vanmorgen nodigde Hok me uit met hem te tennissen – ik heb al heel veel weer aangeleerd van m’n vroegere kunde d.w.z. dat ik dankzij de trainer een behoorlijke stijl heb, wat ik vroeger niet heb kunnen beweren. Ik sta niet meer zo zielig op de baan nu! Verleden week speelde ik door toeval m’n eerste partij met Mevr. Keers-v.d. Masen en daarna tegen de vrouw van Rein van Bemmelen, die zo blij was kennis met me te maken dat ze zich snel door mij bij de naam liet noemen, met me meeging naar huis en een kopje koffie bij me dronk. Nu heb je het merkwaardige geval dat hij me “Mevrouw” noemt en zij me bij de naam, andersom als vroeger – Hém zal ik nooit meer zeggen dat hij me bij de naam mag noemen, zoiets zeg je toch maar ééns! Overigens spreek ik hem nooit, maar er is alle kans dat ze op bezoek zullen komen. Ze is overigens niet ongeschikt. – Axel geniet van z’n nieuwe school – inderdaad was hij tot nu op een Montessorischool, die alleen verleden jaar zo genoemd kon worden, maar nu alle Montessori leermiddelen en -methoden, had afgeschaft. – Hij vindt het er heerlijk, vooral de talen bevallen hem best, hij vindt Engels gemakkelijker dan Duits – met rekenen was hij al verder en schrijven doet hij blijkbaar ook behoorlijk, zijn tekenen is alleen erg primitief – de Juffrouw vindt hem wel langzaam, maar hij is er vol aandacht bij en heeft een uitstekend geheugen. Hij heeft op school ook gymnastiek en wil nu graag af van het middagclubje. Hij kan dan mooi daarvoor in de plaats pianoles krijgen – het moeilijke is om er leraar(es) hiervoor uit te zoeken. Voor Lisa vond ik een nieuwe dansschool, een jong meisje dat in Europa een opleiding genoot en zich [3] hier kortgeleden vestigde, het bezwaar is dat ze zo “buitenlands” doet met “culture physique” e.d. Ik ga eerstdaags met Lisa erheen. – Voor Vivos repeteren we 2x per week “De kinderen van de geest”, een lekenspel van Henriëtte Roland Holst, de 29e hebben we jaarvergadering met souper na en dan moeten we dit voordragen, het bezwaar is dat we het lézen en niet spélen, maar de mensen, die grote rollen hebben konden het niet leren – half werk, maar niets aan te doen. – Colet van der Zijl heeft blijkbaar voor de afdeling Batavia van de Vrouwenbelangen heel interessant gesproken. Wij missen haar wel in onze vereniging, ze was zo levend en had altijd iets te zeggen dat de moeite waard was. – We hebben overigens langzaamaan succes in de besturen in Batavia – we hebben al 3 Vivos leden er nu in – de sfeer met de aanstaande jaarvergadering in maart zal nu wel anders zijn – Volgende week op Vivos treed Thea Hermans af als presidente – het zal een opluchting zijn ook voor ons want de Vrouwenbelangen hebben weer aandacht nodig – er is niet genoeg leven in de brouwerij.

Hok is bezig voorbereidingen te maken voor een tournee – hij gaat 14 dagen geoloog spelen in de buurt van Solo’s zuidkust – veldbed – kleren – keukengerei en alles moet mee [4] ook de djongos die vanmorgen zijn eerste kookles van de kokki had! Hij moet nu elke dag in de keuken kijken, want anders wordt het me wat – Hok zal zelf af en toe een handje moeten helpen denk ik. Het is nuttig als hij met Hok meegaat – hij moet dan ook wassen en strijken behalve koken. Hij verheugt er zich erg op – de andere bedienden moeten dan thuis zijn werk overnemen – ik regel alles zo praktisch mogelijk. – Ik heb nu ingesteld dat de kebon uitsluitend in de tuin werkt. Het is hier nl. gewoonte dat zo iemand voor alle vuile werkjes gebruikt wordt, maar m’n tuin heeft alle aandacht nodig vooral nu ik ook tomaten, aardbeien, ananassen, maïs, rijst enzovoorts geplant heb! De tuin wordt zo verbazend genoeglijk – Onze kip heeft 4 kuikens ze trippelen aller genoeglijkst rond de hele dag in de achtertuin. – Gisteravond foven we ons op een nogablok bij de portefeuille, heerlijk was dat!

Dag omhelsd

Eida

[Randje pag. 1]

Wil je nog even schrijven hoeveel we jullie schuldig zijn – ik stuur dan meteen het geld! Gaarne. [5]

HOK

G. Voor een week ging ik naar de eilanden in de Baai van Batavia. Het was zeer de moeite waard; voor het eerst van mijn leven heb ik levende koralen gezien. Ik ben ook nooit zo duizelig geweest als toen wij in het bootje dat we hadden van het Laboratorium van de Zeevisserij, geluncht hadden à la Américaine. Het was een heel eenvoudige lunch van brood met ossenlapjes en eieren, maar het bootje danste me te erg. De Amerikaanse was volkomen zeevast, en toen we weer op Onrust waren gaf zij mij een warme, gesuikerde, sterke whisky. Een probaat paardenmiddel. Ik heb Nanda weer opgezocht, en op zondag Emma. Het was er zeer gezellig. Menno Hans kan zijn hoofd al oprichten. Marijke praat als een groot mens. Zij vroeg naar Lisa en nodigde haar uit om gauw met haar te komen spelen. – Over een 2 weken ga ik weer op reis. Dan naar Midden-Java, om wat gipsafzettingen te bestuderen. De Dienstleiding gebruikt mij nu ook voor andere dingen dan alleen paleontologie. Daardoor moet ik ook op tournee, wat ik momenteel niet onaangenaam vind, omdat paleontologie mij al wat begint te vervelen. Ik zal dan twee weken weggaan; de djongos moet mee om voor mijn eten en kleren te zorgen. Hij is reuze blij dat hij [6] mee mag. De reis gaat eerst naar Solo, en dan naar de Zuidkust bij Patjitan. Het moet een erg mooie streek zijn, maar vol malaria. – Axeltje zei vandaag dat Eida nog best kinderen kan krijgen, als Eida maar trouw op haar eieren gaat zitten zoals Griet onze kip het doet. Lisa vond dat ik vooral niet moest vergeten op mijn reis naar Batavia om Marijke op te zoeken, en de sokjes die haar te klein zijn, aan Menno Hans te brengen Zij voelt zich erg groot tegenover dat neefje en ik geloof dat zij blij is dat er ook kinderen zijn die nog kleiner zijn dan zij. – De kinderen zijn gelukkig gezond en zijn erg aardig tegenover elkaar, uitgezonderd de ogenblikken dat zij kibbelen.

Dag Hok.

EIDA

9-1-’40.

Lieverdjes –

In dit jaar 1940 schreef ik jullie nog niet – hoe bevalt dit jaar jullie? Wij hoorden dat de distributiekaarten weer komen – enfin alles wat voorbij gaat, is niets. 

Wij vierden Oud en Nieuw samen met radio en souper – ik geloof dat dit de eerste maal was sinds ons huwelijk dat we deze jaarwisseling zonder anderen beleefden – overigens was deze avond tot half 12 ook niet “zonder anderen” daar het ABC-cabaret ons tot dat uur bezighield. Het was beslist verbazend geslaagd. Tevoren hadden we met de kinderen Oudjaar gevierd door te eten met de Kerstboom voor het laatst en daarna door het afsteken van vuurwerk. Lisa had juist erge slaap na al onze wandelingen, elke morgen wéér, zodat zij na om 2 uur naar bed te zijn gegaan, die middag maar niet wakker wilde worden – Ze at niet mee bij de verlichte Kerstboom, maar werd wakker van een knalbom, die Hok en Axel in de tuin afstaken. Ik kleedde haar aan: het was 8 uur nm.! en ze deed vrolijk mee aan de rest van ’t vuurwerk buiten en het kamervuurwerk, verder waren we nog bij buren, die vuurwerk afstaken. Om half 10 was er een jaaroverzicht door de Nirom en Axel wilde nog niet naar bed – om 10 uur gaf hij het even op (hij had ’s middags niet eens geslapen!) maar waarachtig maakte Hok hem om 12 uur weer wakker en deed hij mee aan ons soupertje. Dankzij jullie Haagsche Beschuitjes heeft Hok eindelijk na 10 jaar weer zijn paté (de duurste soort op één na!) met die heerlijke beschuitjes – ik had een kleine hors d’oeuvre ook en zwezerik pasteitjes – het was beslist een heerlijk maal besproeid met champagne –zeer luxueus zoals je ziet. – Op Dirk’s verjaardag hadden we een aardige avond op de Loge. De 30e besloten we Axel’s oude school af te zeggen en hem op de Antroposofische school te doen. Sinds 2 dagen is hij daar nu [2] hij kreeg meteen de eerste dag Engels en kwam met allerlei woorden als head – teeth – hair – nose – goodbye – thuis. Het hoofd was verbaasd dat hij die eerste dag al woorden had onthouden. Zij zei ook dat de kinderen op die leeftijd allemaal geweldig graag talen leren, en dat de interesse later er veel minder groot voor is – in deze klas krijgt hij ook Duits en het volgende jaar, in de 4e Frans. Opvallend was voor de juffrouw zijn gebrek aan tekentalent momenteel, maar wie weet wat ze uit hem weten te halen. – Het nieuwe jaar begon ik met te collecteren voor de Nederlandse oorlogsslachtoffers – ik bofte eerst doordat ik de op de Sylvesteravond opgehaalde hoge som van ƒ 50.- op mijn lijst kreeg. In ’t geheel heb ik nu ƒ 108.50. En ik moet nog naar een stuk of 5 adressen. – Fijn dat je de brief aan Mevr. v. Overveldt gebracht hebt, je zult haar nu zeker wel gesproken hebben al, een aardige levendige vrouw. Ik hoop dat ze ons zal helpen – ik vroeg haar onder meer om uit te zien naar een geschikt toneelstuk voor onze propaganda avond. We zijn alweer vergeten hoeveel zorgen ons dat stukje verleden jaar gekost heeft! – Henk logeerde gister en eergister bij ons. Zij zijn naar Bandoeng overgeplaatst en nu kwam Henk vast een school voor Henkje uitzoeken. Ze hebben al een huis en komen volgende week al. Ze wonen een heel eind van ons vandaan, maar met de auto ben je er zó. – Vanavond hadden we 2 Chinese studenten op bezoek en we verbaasden ons erover hoe ver ze buiten het leven staan – ze doen niet aan politiek, weten niet van NSB –Volksuniversiteit of leestrommel om maar iets te noemen – enfin ze moeten maar eens wat meer bij ons komen. – Ze gingen pas tegen half 11 weg, vandaar dat deze brief kort is. [3] 

Hok’s vakantie van een één week hebben we erg geslaagd doorgebracht met dagelijkse auto- wandeltochten naar streken die we nog niet kenden; de kinderen zijn nu groot genoeg om alles te kunnen meedoen. Toen Hok weer naar kantoor was de 2e januari, gingen de kinderen steeds ’s morgens zwemmen, nadat ze eerst thuis enig werk hadden verricht, hetzij hun fiets schoongemaakt, het huisje, of hun treintje – Ik moest toen m’n tuin in orde maken van al de dagen dat ik er niet veel tijd aan had besteed. Nú ben ik bezig met het naaiwerk. Ik vond 2 bloesjes van Axel van pakken waarvan de broeken stuk waren, o.a. van dat blauwe dat jullie vóór 2 jaar zonden. Ik had nog een broekje (beige) waarvan de blouse Axel te klein was en op die manier maakte ik nog verschillende pakken voor hem klaar. Ik liet blauwe leren bretels maken – hij heeft al groene – ze staan verbazend aardig, echt leuk. Nu wil Lisa graag nachtjaponnen, daar ze ziet dat ik die tegenwoordig draag – ik kocht beeldig groen bloemetjesgoed. Met februari heb ik plan Axel pianoles te laten geven en Lisa dansles – Axel wil geen dansles, maar staat op piano leren en Lisa wil een “dansmeisje” worden en een “engeltje” en een “kerkmeisje” (naar aanleiding van strooistertjes van een trouwerij in de kerk) – voor al die ambten moet ze een jurk! – voor de kerk een heel lange! – We zagen het ABC-cabaret nog niet want er was zo’n toeloop en de zaal bleek te klein!

Dag hoor, omhelsd 

Eida. [4]

HOK

G. Over twee dagen ga ik op dienstreis om een Amerikaanse vakgenoot op te zoeken, die op een der koraaleilanden in de baai van Batavia werkt. Veel tijd zal er niet overschieten om Emma en Dirk op te zoeken. Het zal wel een interessant bezoek zijn. Ik hoop alleen niet dat het op zee stormt. Als de wind zo is, als hier in Bandoeng, dan zal het wel niet zo prettig zijn in een kleine boot. – Axel is nu naar de Rudolf Steiner School. We haalden hem van de Montessori-school af, omdat daar niets meer is overgebleven van het Montessori onderwijs. Het schijnt hem daar te bevallen, hij kwam tenminste met groot enthousiasme thuis met een paar Engelse woorden, die hij er de eerste dag al had geleerd. Het vroege onderwijs in talen zal Axel goed doen, omdat hij er waarschijnlijk geen al te grote knobbel voor heeft. Bovendien is het gehalte der kinderen van deze school zeer goed. – Dag Hok.

EIDA

27-12-’39.

Lieverdjes –

De Kerstdagen liggen achter ons en wij gedachten het Licht, dat kwam in de duistere nacht. Op de avond vóór Kerstmis, toen de boom al klaar stond, aan welks versiering de kinderen ijverig hadden meegeholpen, was Lisa volkomen vervuld van de “engeltjes, die langs de hemel vliegen” dat ze ze overal om zich heen verwachtte en nauwelijks door de kamer dorst te lopen; de volgende morgen deelde ze mee dat ze de klokken had horen luiden en de engeltjes had horen zingen die nacht. Axel had van blokken een stalletje gebouwd waarin een plaat van de Familie en de Koningen gezet werd – ik kocht 2 kleine schapen en een herder die zeer redelijk de nacht tevoren in de schapenhut gezet werden en de volgende morgen mochten ze pas naar het ”kindje” gaan kijken. Een Kerstboomklokje had hij zeer vindingrijk opgehangen tussen blokken zodat het werkelijk kon luiden. We kregen allemaal een cadeautje van Thea Hermans, die speciaal erg verrukt is van Lisa en mij! Ik bakte Kerstbrood en tulband, welke laatste bestemd was voor onze buurvrouw, die me heeft toegestaan gebruik van haar tennisbaan te maken. – Op Moeder’s verjaardag vierden we Kerstmis in de Rudolf Steiner school, waar we eerst een Kerstspel (dat primitieve, dat we in ons verlof met jullie in Diligentia zagen zonder het paradijsspel) zagen opgevoerd door kinderen van 1e, 2e en 3e klas en later iets dergelijks in het Frans door 4e, 5e en 6e, waarvan de uitspraak en het goede begrip ons verheugden. Hok zag dat laatste ook – gedurende het eerste zat hij bij de tandarts! Axel en Lisa zaten samen op de grond vooraan en vonden het prachtig. Lisa wilde ook graag een engeltje worden, maar, verklaarde zij – niet één met vleugels, die vastzitten om de pink!, maar op de rug! Ik had ze tevoren het Kerstverhaal voorgelezen, uit de Bijbel en Kinderbijbel – later moest ik voor Axel het Franse helemaal vertalen. De sfeer op die school trof nu weer, zoals vele malen tevoren [2] bijzonder aangenaam en Hok sprak in de pauze allerlei vaders, die zeer te spreken waren over die school en na afloop vond hij het goed om Axel daarheen te sturen – we moeten daar nu nog werk van maken. We zagen ook boetseerwerk van allerlei kinderen met betrekking tot het Kerstverhaal, koeien, schapen, herders in devote houding, bijzonder geslaagd – en als je die sfeer vergelijkt met die in Axel’s klasje, dat tenslotte wel aardig is, maar zo ontzettend neutraal en inhoudsloos, dat een dergelijke school je goed doet. Ik ben erg blij dat Hok het zo spontaan zei, want verleden jaar al was het mijn wens om Axel daar in de eerste klas te doen. Juist hoorde ik dat de tweede klas waarin Axel dan zou komen de aardigste van de school moet zijn en veel kinderen, die hij kent zal hij daar vinden. – Na afloop van dit Kerstspel toen de kinderen naar bed waren, ging ik naar Vivos Kerstmis vieren – Irene had met Bijbel aanhalingen een 20-tal Kerstliederen aan elkaar verbonden – we waren zeer opgetogen over ’t algemeen over deze prestatie van haar – Er was een grote opkomst en het was bijzonder gezellig weer – wij hoorden één wanklank heel zachtjes nl. éne dame vond een dergelijke viering beneden de intellectuele waardigheid der Vivos leden!! Het ongeluk wil dat deze ontevredene het volgend jaar abactis zal zijn – enfin, wat zal Vivos dán weer beleven?! – Twee dagen vóór Kerstmis kwam Hok thuis met de mededeling dat hij vrij had genomen voor de rest van het jaar – hij had dit jaar nog geen vakantie – het is erg gezellig. We maakten al 3 dagen ’s morgens een tocht, te voet of per auto – M’n nieuwste hobby is dan om plantjes te zoeken voor de tuin – ik ken er nu al zoveel, echt fijn. Lisa begint al mee te helpen met verzamelen. Vanmorgen plukten we o.a. beeldige witte aardorchideeplantjes van de berghelling – Toen het donker ging worden [3] op eerste Kerstdag, las ik weer de Kerstverhalen voor uit Bijbel en Kinderbijbel en bovendien het geboorteverhaal van Selma Lagerlöf, uitstekend en mooi is het, daarna nog een klein boekje “de Ster van het Oosten” dat we indertijd in de Bijenkorf kochten, en dat de tocht der 3 Wijzen beschrijft. Axel luisterde vooral erg aandachtig – Het beviel hen zo goed dat we het de volgende dag weer deden, het rijtje langs. De kinderen staken de Kerstboom aan en straalden – ik had alles in rood en wit gehouden – de versierselen meest wit en de kaarsen allemaal rood. Nadat hij aangestoken was, gingen we zingen, alle Kerstliederen, die we in huis hebben en dat is maar één bundel, waarin de inhoud van de liederen neutraal is gemaakt en daardoor inhoudsloos. Gaarne bij gelegenheid het volgend jaar wat mooie Kerstliedjes. In “Kun je nog zingen, zing dan mee” staan 4 hele mooie gelukkig – “Ere zij God in den hoge” had Axel op school geleerd! – Daarnet moest Axel weten hoe God het plan bedacht had om de Aarde te scheppen! – Daarnet komt jullie brief – ik schreef je al dat ik erg blij ben met het boekje van de 10 stammen van Israël – ik begon er al in te lezen, zeer de moeite waard. Ik zal de krant hier eens vragen of ze niet geregeld kunnen opnemen wat Rademaker schrijft, in plaats van allerlei vreselijke onbelangrijkheden uit allerlei kranten. – Fijn dat Tante Masje tevreden is over m’n verslagen – een tijdje geleden kreeg ik er juist een aanmerking over van onze redactie omdat ik teveel in brieftrant schreef – wat ze precies wilden werd me niet duidelijk en dus ging ik maar zo door. Ze nemen het nu onverkort steeds op – die verslagen vind ik zelf weleens vreselijk omdat ik het eerste verslag schrijf voor de krant, daarna vaak hetzelfde voor het maandblad en dan komt het weer in de notulen – het schijnt me dan afgezaagd, maar tenslotte ben ik wel de enige, die alle drie verslagen leest!! – Op Hok’s eerste vrije dag, de dag [4] vóór Kerstmis ging hij alleen met de kinderen wandelen, omdat ik het Kerstbrood moest helpen maken – ik was wat in de tuin bezig en juist aan het bieden op een stuk vis toen vlak voor m’n neus een auto stopt waar Lykle uitstapt – ik was stomverbaasd omdat ik eerst niet aan Lotty’s aankomst dacht. Hij vertelde erg aardig over alles, hoe hij met Jan in een loodsbootje naar boord ging, waar Lotty zich aan het aankleden was en hem niet binnenliet omdat ze niemand verwachtte! Zij zijn overal ondergebracht – de baby ergens, een paar kinderen bij Tine en de rest in het hotel. Ze hebben voor Menno een aardig tehuis gevonden bij mensen, die graag een kind van de leeftijd van hun zoon erbij wilden hebben; het is een eenvoudige familie, waar de vader veel knutselt e.d. met de kinderen, wat ze zo geslaagd vonden. Lykle is nog steeds de kostelijke jongen die een bijzonder prettige gast is – Hij smulde van de Haagsche Beschuitjes, at ongemerkt het schaaltje haast leeg. Ze vieren Oud- en Nieuw met Jan en Tine – echt leuk komt dat zo uit. Ik stelde Emma voor om ons bij hen aan te sluiten op die laatste dag van het jaar, maar er zijn teveel moeilijkheden aan verbonden, er zijn teveel kinderen alles samen gerekend! – Ik weet dus nog niet wat Hok en ik zullen doen. – Op eerste Kerstdag om 11 uur ’s avonds hoorden we het Kerstfeest van Juliana en Bernhard – we vermaakten ons vooral met de stem van Beatrix die steeds maar zei “wat een mooie Kerstboom” en Irene stootte ook geluiden uit, alles dwars door het geboorteverhaal heen dat Pappa Bernhard voorlas – daarna een bijzonder aardig woord van Juliana, heel persoonlijk, fris en nieuw, heel geslaagd. – Gisteravond na onze tweede Kerstviering gingen we naar “de Bengaalse Lanciers” in de bioscoop, een bijzonder boeiende goed gespeelde film, maar die niets met “Vrede op aarde” uitstaande had! Trouwens in de oorlogvoerende landen zijn er die dagen even veel mensenlevens vernietigd als op andere dagen. [5] Maar wat een gunstige berichten van de Finnen – voorlopig schijnt het grote gevaar geweken – wij hebben in Bandoeng ƒ 5.000 verzameld en in Holland is ook een grote som hè – hopelijk kunnen we hen er iets mee helpen. – De Schüllers zullen we de 30e bezoeken, de 29e vieren we Oudjaar in de Loge – onze nieuwe overburen, hij = maçon, hebben ons verzocht samen met hen erheen te gaan. – Het ABC-Cabaret zou eerst de 30e optreden, maar Corry Vonk schijnt ziek te zijn en zo is het uitgesteld. – Tot slot onze dank voor jullie wensen voor 1940 – wij wensen jullie ook gaarne een heel goed jaar toe – Omhelsd Eida.

[Randje pag. 4]

Veel dank voor de postzegels – die ik dubbel stuur van onze serie mag je wel weggeven.

EIDA

20 dec.’39.

Lieverdjes –

Jullie brief van 8 dec. ontvangen. Fijn dat onze Sinterklaasverrassing in de smaak is gevallen, in beide betekenissen. Het verkeersspel dat je voor Axel stuurde, is ook aangekomen – direct hebben we het gespeeld, Axel, Lisa en ik – het gaat heel goed als we rechts lezen waar links staat en omgekeerd. Veel dank. Ik pakte voor zijn verjaardag de Haagsche Beschuitjes ook in en gaf het hem evenals de houtvervoer-wagen, die hij al van Mamma had gekregen, en ook de 7 guldens in een doosje – allemaal extra pakjes. We hadden nl. niet zoveel omdat hij een locomotief kreeg, die vóór- en achteruit kan rijden en een bamboe huisje in de tuin, waar ze fijn ’s middags samen kunnen spelen. Dit huisje is helaas nog niet klaar omdat de timmerman alleen ’s middags kan komen en dán alleen als het niet regent en juist is het regentijd! Verder kreeg hij de sprookjes van Andersen, die wij nog in de Bijenkorf kochten, verleden jaar. Er staat helaas en helaas niet in van de stopnaald of was dat van Grimm?[1] Ze zijn overigens lang niet allemaal geschikt voor Lisa en hem. De vuurslag las Hok voor en het lelijke jonge eendje. – Maar om op Axel’s verjaardag terug te komen: hij lag al heel vroeg in bed te trappelen, hij is nl. altijd het eerst op anders en nu wilde hij niet ongemerkt naar binnen gaan maar alleen officieel ingehaald worden! Hij was geweldig jolig en verheugd en met de pakjes in onze hand, liepen we achter hem aan, zingende door de versierde kamer. Hij was geweldig blij met de locomotief en ging hem direct proberen. Jullie briefkaart las hij eerst, hij kan dat al heel gemakkelijk, ook krabbelpootjes zoals dat van Em, die ook een briefkaart stuurde en Julie Chavannes en tante Harting, erg aardig en zelfs Tine Schepers, voor het eerst!! Axel kreeg ook een blik lekkers om te trakteren op school, dat natuurlijk prompt leeg terugkwam. Ik hing een slinger op vóór zijn bed en wikkelde een kleurige om zijn stuur, wat hij fijn vond. Aan stoelen versieren doen wij niet. Vóór hij naar school ging herinnerde hij me eraan dat ik een taart moest bakken! Inderdaad was de herinnering niet nodig. We maakten een met chocola gevulde taart met op de bekende manier in chocola gespoten lang leve Axel omringd met 7-tjes en de 7 kaarsjes er omheen en de zijkanten beplakt met gebrande amandelen, heel lekker al zeg ik het zelf. Het enige wat me slecht lukt is om wanneer de taart is gerezen, hem niet [2] te laten inslaan. Als hij mooi gerezen is, moet je het vuur dan groter of kleiner maken? Ik maakte het iets kleiner en de taart sloeg in. We zouden naar het park gaan ’s middags met 16 kinderen (er kwamen 2 niet, maar afzeggen vinden ze niet nodig) en ik maakte dus allerhande voorbereidselen. Het was schitterend weer de hele morgen, maar over half 2 regende het hard tot half 4. We besloten toch maar naar buiten te gaan – het is zoveel prettiger, maar halverwege regende het weer, het begon juist nadat we een dennenboom-op-een-afstand versierd hadden met 16 zilveren klokjes, voor elk kind één. De klokjes die gedeeltelijk van buiten versierd waren, gaven af, maar dat deed niets af aan de verrukking van de kinderen. In de drup liepen we met brandende lampions weer naar huis, waar Hok een film vertoonde, eerst een gehuurde van een matroos en negers, en later één van Axel zelf (de laatste), die voor Moeder’s verjaardag is bestemd, maar die we alleen per zeepost konden versturen, wat Hok te riskant vond. Het is wel ongezellig, maar je weet tenminste dat je nog wat tegoed hebt! Axel kreeg erg veel moois en was erg enthousiast – onder andere was hij erg blij met een lamp, een flashlight en met kleine autootjes – vanmorgen ruilden we nog 2 boeken voor een soort goedkope meccano, Rapido, waarvan hij daarnet al een seinpaal op een treinoverweg maakte, erg leuk. De film van de matroos en de negers maakte veel indruk op ze, vooral op Lisa, die er steeds voorvallen uit ophaalt. In het park was een jongen die vlinders ving tot verontwaardiging van alle kinderen, die hem Prikkebeen nariepen. De volgende dag vertelde Axel dat zijn “partij” niet zo leuk was gevonden omdat die jongen vlinders had gevangen. Enfin we trokken het ons maar niet aan, evenmin als Axel het deed. Ik hoop dat Axel zo onafhankelijk van eens anders mening zal blijven – hij had z’n verjaardag prettig gevonden, dus afgelopen. Hij kreeg een zweefvliegtuig, dat ook veel gebruikt werd en gauw de geest gaf – er is niet veel degelijk speelgoed, tenzij het allerduurste én Duits! Märklin zal nu heel gauw uitverkocht zijn hier, er zijn al veel mensen ontslagen doordat de Duitse waren niet door komen en de zaken niet verder kunnen. Ik krijg morgen een lijst om geld te verzamelen voor de Nederlandse [3] oorlogsslachtoffers – Ik stelde net voor, dat een gedeelte van het geld voor deze mensen zou gebruikt worden, maar ze verwachten niet dat ze erg veel zullen ophalen. – Voor Finland collecteerde ik bij Hok’s kantoor, daarvoor geeft iedereen. Bandoeng bracht ongeveer 5 duizend gulden op. – Die Finnen lappen het toch maar tegen de Russen en dan in sneeuw en duisternis, dát zijn kerels![2] – Erg veel dank voor het boekje van Rademaker ik ben er geweldig blij mee. – Houw en Fanny komen opeens later terug, want een uur voor zijn vertrek werd hem gezegd te blijven. Gezellig hebben jullie Sint gevierd, prettig ook met Lou en Eida. – We hoorden net de Koningin haar advent-rede spreken – vooral haar slot: “ik zal veel aan u allen denken”, was treffend – ze spreekt altijd met zo grote innerlijke overtuiging, mooi is dat. – Ik hoorde nog niets van Emy’s baby – die zou al eind november komen.

Dag hoor – omhelsd, Eida.

[Randje pag. 2]

Stuur je de weldadigheidspostzegels terug? [4]

HOK

20/12’39.

G. Zo-even luisterden wij naar de advent toespraak van HM. Eenvoudig, gevoelig en juist gekozen, zoals dat altijd met haar radiotoespraken het geval is. We luisteren geregeld naar de Phohi, i.h. bijzonder naar het “gesprek van de dag”, dat ongeveer om 13.10 uur Amsterdamse tijd van de Phohi studio wordt uitgezonden. Het is meestal de moeite waard. Donderdagavond hebben we om ongeveer 12.50 Amsterdamse tijd “de Torenwachter” die speciaal over Hollandse toestanden afwerkt. Daar kan ik gewoonlijk niet naar luisteren, omdat ik naar Rotary moet. Verder luisteren we geregeld naar de Nirom en Daventry, maar hoogst zelden naar het gebral van Zeesen. Dit laatste station wordt alleen aangeschakeld om te weten hoe ze weer eens een échec tot een pracht overwinning verdraaien. De ondergang van de “Von Spee”[3], die we allemaal als een nederlaag beschouwen, zetten zei het volk toch maar voor als een roemrijke overwinning! Duitsers moeten toch omnivoor zijn, zij slikken alles. In de Amsterdamse Beurs moet na de mislukte aanslag op Hitler[4] een krans zijn opgehangen, met het onderschrift: voor hem, die te vroeg is heengegaan. – De Finnen houden braaf stand, iedereen hoopt op het onmogelijke, nl. de ineenstorting van de reus op lemen voeten, wat Rusland altijd was. De Duitsers gaat het de laatste week niet naar den vleze; gelukkig maar. – Bij ons op kantoor hebben wij een Nederlander, die we de Indo-Germaan noemen. Hij is NSB-er en plus barbare que les barbares! Het is werkelijk niet meer mogelijk met hem een verstandige discussie te voeren. De inval der Russen in Finland is de schuld van Engeland. Een week terug kregen we een NSB pamflet in de bus, waarvan de inhoud door Zeesen gedicteerd had kunnen zijn. Alles wat Engeland aan inbreuken op onze neutraliteit heeft gepleegd, zoals censuur, aanhouden van schepen, confisqueren van Duits goed, wordt er haarfijn in beschreven, maar met geen woord wordt er gerept van de torpedering der Sliedrecht[5], etc. Terecht schreef onze krant, dat dergelijke literatuur gemakkelijker zou zijn te lezen [5] indien zij in de oorspronkelijke taal werd voorgezet. Een vertaling doet veel verloren gaan!

Axel’s verjaardag hebben we in het Jubileumpark gevierd; wij hadden geluk met het weer. Het was zeer dreigend en nu en dan viel er zachte regen. Het had ook anders kunnen zijn, want vroeger op de middag goot het pijpenstelen. Een van Axel’s cadeautjes is nog in de maak, nl. hij krijgt een villa, geheel van bamboe opgetrokken.

Ze heeft een kamer, met

[Tekening bamboe huisje op palen]

deur, raam en veranda, de afmeting van de kamer is 1½ bij 2 meter. Het zal een reuze leuk theehuisje zijn. Alles voor de somma van hoogstens ƒ 5.-. (ƒ 2.- hout en ƒ 2.50 werkloon). Door de aanhoudende regens schiet de bouw niet zo erg op. De timmerman werkt ’s ochtends op ons kantoor.

Verder kreeg hij een locomotief voor zijn spoortrein en nog veel kleinigheden van zijn vriendjes. ’s Avonds was er een tekenfilm, die zeer in de smaak viel. Lisa vond de film geweldig – zij spreekt er nu nog over.

Dag, prettige Kerstdagen,

Hok.

EIDA

12 dec.’39.

Lief Mamaatje –

En weldra breekt de dag weer aan, de dag uwer verjaring – hartelijk omhelsd en nog vele jaren zonder bezwaren. Mogen vele dierbare gezichten zich op die dag aan je vertonen, lieve stemmen zich doen horen, en prettige brieven in je bus liggen. Ik zal die avond met Vivos Kerstmis vieren, waarvoor de voorbereidingen, waar ik mij heerlijk buiten wist te houden, in volle gang zijn. De Bijbel komt eraan te pas en vele liederen zullen de stemming Kerstlijk maken. – Het is dus weer de dag voor je eigen brief, maar dit jaar bestormde ik je al met vele dergelijke epistels, dat je al alles van me afweet. Dat wat ik je over mezelf neerschreef, is inderdaad slechts voor jullie en Hok geweest. Denk niet dat ik Nanda al heb ‘ingelicht’. Ik ben nu helemaal veranderd en praat niet meer over mezelf en dát is het vermoedelijk dat Nanda niet heeft aangestaan en dat mij mensen doet vermijden of tegen hun komst doet opzien, van hen bij wie ik vroeger steun zocht. – Nanda vroeg me vandaag per trein met Lisa bij haar te komen om een paar dagen te logeren, maar ik heb morgen bezoek, overmorgen Vrouwenbelangen en zaterdag Axel’s verjaardag en ik schreef haar dat we met ons allen met Kerstmis of erna misschien komen kunnen, omdat ik vermoed dat nu Em niet goed is geweest, het haar misschien te druk is met ons allen Kerstmis te vieren, zoals we verleden jaar afspraken. Ik schreef Nanda dat ik wel van 18-21 december kan, maar liever met Hok en de kinderen tegen Kerstmis. Zij wil graag weten wat er met me aan de hand is, want ze ziet sombere toekomstbeelden voor mij – het is dus goed als ik ga om haar wat op te vrolijken. Het wachten is nu op Em’s mededelingen aangaande Kerstplannen. De kinderen zijn zo enig als ze met vragen komen. Lisa was de laatste tijd erg bang alleen – met Sinterklaas bv. dorst ze geen pakjes alleen in de andere kamer te gaan zoeken, ik moest steeds mee. Ze was bang voor “mannen” en ik nam haar in ’t donker mee naar buiten en wees haar de sterren en zei dat wij nooit alleen waren, want dat God altijd bij ons is – maar Axel zei “hoe weet je dat?” Ik zei hem dat hij het zou voelen als het licht uit was als hij in bed lag en [2] vanmorgen zei hij ik heb een tik op mijn hoofd gevoeld, maar in m’n hart niets en Lisa had het wel in haar hart gevoeld en ook op het hoofd (om Axel een plezier te doen!). Lisa zei eens: (schreef ik je dat al?) je weet toch hoe God ons gemaakt heeft: “hij deed water in ons en toen werd het bloed”. Zij vertelt tegenwoordig op Axel’s verzoek verhaaltjes van een jongetje en een meisje en een hond en dergelijke. Ze spreekt dan opeens boekentaal, elk woord keurig gearticuleerd en goede zinnen. Axel is stralend en in spanning over “het jongetje dat rijst en vlees maakte voor de hond” en “het meisje dat even naar buiten ging kijken”. Ze is dan allercharmantst met kuilen in de wangen en ondeugende oogjes. En als het uit is, informeert ze welk onderwerp Axel nu behandeld wenst. – Mamma is gister weer vertrokken, Axel zei heel lief dat het jammer was dat ze weg was, maar ze keken de laatste tijd niet meer naar haar om. Oma’s liefde ging nog af en toe wel naar Lisa uit, vooral miste zij Lisa wanneer ze er niet was, maar toch zag je ze niet veel meer samen. – Ik laat Lisa af en toe eens bij een kind spelen, Betty, ons overbuurtje is weg en Lisa speelt alleen met Tommy of met de haan of rijdt paard – ze amuseert zich nog goed. – Intussen ben ik weer opgeschoten met de tuin, allerlei planten en struiken verplaatst en nieuwe onbekende bloemen gezaaid, die Hok mij gaf met Sint en dan maakte ik een heel laantje van onkruid, waarmee Hok me bespot. Je hebt hier nl. zulk beeldig onkruid met de mooiste bloemetjes, nu wil ik eens zien wat ze met verzorging presteren – de nodige hoon van bezoekers wordt verwacht! Het laantje loopt nl. evenwijdig met “het straatje”. Een vriend van ons deed de ontdekking dat onze moerbeiboom alleen vrouwelijke vruchten draagt, hij vond dat erg verdacht en parallel met m’n Vrouwenbelangen. Een streven naar de overbodigheid van de man en hij waarschuwde Hok! Dankzij mijn verzorging draagt de moerbei heel veel vruchten al heb ik dan geen verstand van mannelijk en vrouwelijke! – Ik heb het tennissen er een dag of 10 alweer bij laten liggen in verband met Sint, maar begon gister weer – het is een vermoeiende en moeilijke sport, maar ik moet er weer inkomen. – Emma schijnt juist met Sinterklaas ziek geweest te zijn, wat ongezellig! Ze kan blijkbaar ook niet tot een brief aan mij komen. – [3] Het is woensdagmorgen: het heeft gestort-regend, maar net tegen de uitgang van Axel’s school kwam de zon weer terug. Daar komt Axel thuis op de fiets, netjes geknipt door de kapper. Straks geef ik Lisa de beurt met de schaar, zoals ik mijzelf gister gaf. Met haar en mijn haar is het overigens heel gemakkelijk want alleen van voren en opzij boven de oren hoeft het geknipt – Indertijd in augustus of september knipte ik het vanachter enorm kort: een rechte streep tussen de bovenkanten van m’n oren – Hok was woedend want hij vond dat hij zich zo niet met mij kon vertonen, maar het gevolg was dat ik me sindsdien tot nu niet meer heb hoeven knippen vanachter daar het prachtig gelijkmatig en symmetrisch groeit – ik heb ook al een paar mooie golven, maar ze springen nog niet in ’t oog, want niemand zegt er nog iets van, maar ik weet zeker dat het jou niet ontgaan zou! – De duif heeft een kuikentje uitgebroed het loopt als een kievit tot verstomming van echtpaar duif. De kooi was hoog en hij is er uitgevallen en weggedraafd – straks zullen pa en ma het vergeefs leren vliegen. De haan en de kip kijken er niet naar om, pas wanneer het groter zal zijn vermoedelijk. – Axel gaat de uitnodigingen schrijven voor z’n vrienden en vriendinnen. Zijn hele klas wordt gevraagd (maar 10) en dan nog kinderen van kennissen ± 6 – we gaan met ze naar het park spelen – ik kocht voor iedereen een kerstboomklokje en kan die daar mooi aan een boom hangen en ze laten zoeken. – Je Haagsche Beschuitjes zijn gekomen, zalig, wel bedankt. Maar over boekjes schreef je ook nog – stuurde je ze met dezelfde boot? Er zijn nl. veel postzakken verbrand aan boord van de Jagersfontein – gelukkig drong de brand niet door het beschuitblik – wel sneu als er niets van jullie is, maar je zult in elk geval nog wel schrijven – Mamma gaf ƒ 2.- voor zijn verjaardag – dat is een bof en de eerste maal dat ze zoiets doet. Het [4] merkwaardige is dat bleek dat ze uit haar hoofd zijn verjaardag wist maar nog nooit daarvan iets heeft laten blijken. – Lisa is weer uit spelen bij een jochie van 5 jaar, waar ik vanmorgen even aanging – hij is ook de jongste, zijn broertjes zijn naar school ’s morgens. De moeders zijn allemaal blij als Lisa komt spelen – geen wonder! – We hebben op de Vrouwenbelangen een lezing met lichtbeelden over Venetië – ik verheug me erop om alles weer te zien waarvan we genoten hebben – Hok moet naar de Rotary, wel jammer voor hem aan één kant, maar aan de andere kant voelt hij niets voor die Vrouwenbelangen – Je zou verbaasd over hem zijn tegenwoordig, wanneer je hem in het gewone leven meemaakte, hij is zoveel prettiger in de omgang – wanneer ik te laat kom aan kantoor om 2 uur, zegt hij niets meer; wanneer de djongos er niet is, ruimt hij de tafel af – Af en toe komt z’n oude-ik weer boven en is hij kwaad om alles, maar dan is er wel een reden. Nú bijvoorbeeld tegen Sinterklaas, omdat hij moest dichten, waar hij zo het land aan heeft, maar zijn dichtkunst is merkbaar vooruitgegaan, vind je niet! – Ik heb net schilderijen van de muur gehaald en gedeeltelijk op andere plaatsen opgehangen en ben zeer verheugd. Ik heb nu de vazen met rode dahlia’s, die kleurenets boven de bank, waarop zeer kleurige kussens: oranje-fraise, effen en gecombineerd op bruin met oranje, en nog beige met groen die 2 die jij me indertijd in de Bijenkorf kocht. Het staat zo enig, vooral ook omdat in de grote zwarte pot vuurrode gladiolen zitten en in Hok’s nieuwe witte glazen pul rode anjers. Ik geloof vast dat het je ook zou bevallen, het is alles zo blij – je portret kijkt er ook met genoegen naar! Ik heb diverse etsen en de pentekening van I. Israëls opengemaakt en met droog brood afgewreven – die van I. komt nu in een nieuw passe-partout – het oorspronkelijk wat hij uitzocht is lelijk en was al lelijk van het begin af aan – een wit passe-partout om wit papier staat niet – ik heb nu donker gekocht. Dag lief Mamaatje – heb een prettige dag met veel lachrimpeltjes om je straaloogjes –

Omhelsd Eida. Onderweg is een film van ons!

[Randje pag. 4]

Je briefkaart voor Axel is al gekomen – hij vond hem al –

Ik stuur je een brief aan Mevr. v. Overveldt. T. Masje zal haar adres wel weten: misschien Van Neckstraat 42? [5]

HOK

G. Van harte gelukgewenst met Moeder’s verjaardag. Ik hoop dat u een prettige, gezellige dag hebt. We zijn nu bezig met de voorbereiding van Axel’s kinderpost. Het is zeer welbesteed aan hem zoals dat ook aan Lisa het geval is. Hij heeft zijn hele klas uitgenodigd, terwijl er nog een vijf kinderen bijkomen van onze betere kennissen, zodat er in het geheel een zestien kinderen komen. Ik hoop dat het weer zich houdt, want dan kunnen we met hen in het Jubileumpark, waar ruimte genoeg is, en ook veel bomen om verstoppertje te spelen. Lisa is er ook al zeer enthousiast voor, en weet al te vertellen dat je Axel niet mag zeggen wat voor cadeaus hij krijgt. – Vanmiddag kochten wij à l’improviste een horloge voor mij. Ik vind het een grote uitgave, maar je kunt eigenlijk niet goed buiten zo’n ding. Het is er één die waterdicht, schokproef is, zich automatisch opwindt en onbreekbaar is. Dus zoiets als een wonderding. – Vanochtend bezoek gehad van een Amerikaanse collega, die fel anti-Duits, maar ook sterk anti-Engels is. [6] De Amerikaanse zienswijze is wel zeer interessant, maar niet van onjuistheid ontbloot. Want inderdaad heeft Engeland zich in vele gevallen merkwaardig gedragen, en zich bv. in zijn politiek tegenover Japan te sterk laten leiden door het Engelse belang, zonder zich te bekommeren om de consequenties. Dit is natuurlijk volkomen te begrijpen het “right or wrong, my country”[1], maar vérblikkend is het niet altijd geweest. Enfin, over Engelands politiek in Oost-Azië is natuurlijk heel wat te kritiseren. – Ze moesten onze NSB nu maar wat krasser aanpakken. Zeer typerend noemt Daventry ze de “Dutch Nazi-Party”. –

Nu dag, nog veel plezier en veel jaren hierna.

Hok.

EIDA

6 dec.’39.

Dierbaren –

Axel werd vandaag voor 7 jaar geboren – we schonken er geen aandacht aan – wel 2 vriendinnen van me belden op hoe het zat. Axel zelf zei vanmorgen: ik ben toch jarig – maar ik ben steeds weer blij dat we de viering verschoven hebben. Het is jammer om de aandacht van het Sinterklaasfeest zo gauw af te leiden, nu waren ze de hele morgen bezig met wat ze gekregen hebben. Maar om met 5 december te beginnen – jullie gesloten briefje kwam al de 2e en Axel merkte het direct op en vroeg waarom er 5 dec. op stond, enfin ik beloofde dat we het op tijd zouden openmaken en vele malen herinnerde hij eraan en toen Zwarte Piet de mand met de pakjes voor de deur had gezet en hij die met krijsgeschreeuw had binnengehaald, ging hij eerst jullie briefje halen. – Veel dank voor het gedicht van Vader en het korte van Moeder, jammer dat je anders zo rijkvloeiende dichtader verstopt was! Wat betreft de inhoud van de regels zal de tijd ons misschien wijzer maken, want we weten nog niet “wat ze in Bandoeng niet maken, maar ons wel zou smaken” – ’s Morgens gingen Lisa en ik naar Axel’s school waar Sinterklaas alleen aankwam, zonder Piet (omdat er op die school geen stoute kinderen waren!! en omdat ze de kleine kinderen niet bang wilden maken: treurig!) Elke klas gaf een nummer voor de Sint – uit Axel’s klas traden 3 kinderen op waaronder ook Axel in een stukje van een ballonnenkoopvrouw die één ballon verkoopt aan 2 kinderen, die er tenslotte om vechten, zodat die kapot springt, wat laatste veel succes had bij de andere kinderen. Axel’s Juffie bleek geen gevoel voor regie te hebben, want ze stonden hun rol op te zeggen in plaats van te spelen, overigens vond ik 2 kibbelende kinderen ook niet iets wat je nog eens op de voorgrond gaat stellen. De kleuterklas was verbazend aardig, ze voerden op: “Hansje knipperdolletje” en “Koen, maak je m’n schoen” en “Klein, klein kleutertje” – verder speelden die kleintjes op Montessori-bellen allerlei Sinterklaasliedjes. Lisa vond alles prachtig. Ze kende ook gedeelten uit Axel’s rol en had die al dagelijks te pas gebracht. Toen Sinterklaas wegging, wilde ze hem een hand geven en aaide zijn hand teder – dit was ook een echt aardige Sinterklaas. Wij waren op 30 nov. al in de stad naar Sint gegaan, in één van de winkels hier. Die Sint hief tegen ieder zijn vinger op en de kinderen moesten moed vatten naar hem toe te gaan. Tenslotte zong Lisa nog van bonne-bonne-bonne met heldere stem en ze kreeg een ballon. – Op 4 dec. maakten de kokki en ik [2] allerlei van marsepein. Ik had het nooit eerder gedaan en modelleren is ook m’n fort niet, maar ik kon in de winkels niet krijgen wat ik zocht. Ik maakte voor Hok een radio met een tafeltje eronder, de radio was wit en erop 2 blauwe knoppen met een rood tafeltje eronder. Ik had nl. paaseieren verf, gifvrij en die was uiterst geschikt – voor een vriend van ons maakte ik een blauw boek met titel in chocolade gespoten, heel netjes, dat hij kortgeleden had gepubliceerd – verder maakten we een vogeljong in alle kleuren, voorstellende wat er geboren zou worden uit de kippeneieren door de duiven uitgebroed. Voor de kinderen ook dergelijke vogels waarop Axel direct: o die heb je zelf gemaakt – Axel zag me ook bezig aan het tekenen van een lijst voor de radiostations – ik zei hem dat ik Sinterklaas maar wat hielp omdat die in de drukte misschien zou vergeten die lijst te maken en hij vond het prettig in een geheim te zijn. Ik zal hem eerstdaags meer vertellen zodat hij het volgend jaar ook mee wat gaat maken. Het kan best samengaan met het geloof in de goede man. Deze viering is nog eenvoudig – meest korte gedichtjes voor de kinderen. Voor Axel had ik ook 2 langere verzen over zijn trein en hij vond het mooi – we hadden allerlei pakjes ingepakt met op elk papier een andere naam wat erg opwindend was. En ik liet hun ieder een paar maal zoeken in allerlei kasten van het huis – Ze waren enorm blij met alle pakjes – Lisa: een pajong  van vuurrood (!!) goed, een emmertje, een pompje, een poppetje in een bad en een verfdoos, sigaretjes, allemaal kleinigheden. Voor Axel: nog een wissel, wat rails, chocolade sigaretjes en een figuurzaag met een plank en voor ze samen nog 3 Hollandse soldaten: 1 officier, 1 trommelslager en 1 trompetter en een dag-scheurkalender – Mamma vierde bij ons. Vermoedelijk had ze nog nooit Sinterklaas gevierd – Hok had een schitterend Maleis gedicht gemaakt op een nieuw koffertje dat we voor haar gekocht hadden en verder nog een Maleis versje van mij op een chocolade schaar. Ze was volkomen verrast dat ze ook iets kreeg en ze had veel pret om de opgewondenheid van de kinderen. – Hok strooide tevoren eerst – de eerste maal is de moeilijkste om onmerkbaar uit je zak te laten komen, maar dan als ze aan ‘t grabbelen zijn [3] merken ze niet waar het vandaan komt. Sinterklaas of Axel’s school zei dat hij autopech had gehad, wat hij met z’n schimmel nooit gehad had en dat hij het volgend jaar maar te paard zou komen. – Ik had de kinderen verteld dat het Sinterklaasfeest is een feest van geven en dat Sint het prettig vindt wanneer in de tonnen in de stad (v. h. Leger des Heils voor Kerstmis) cadeautjes gegooid worden – Lisa had nog één mooi ding nl. een konijn, dat ze op haar verjaardag kreeg en niet naar omkeek, Axel had een boek. We pakten ze netjes in en met vreugde haalden ze ieder ook 50 cent uit hun spaarpot om iets van te kopen. In de winkel vertelde ik wat het doel was want ze vroegen wat alles kostte nadat ze merkten dat hun halve gulden niet voldoende was voor alles wat mooi was. Veel dingen wilden ze zelf hebben en ik moest ze er telkens aan herinneren dat dat op dat moment niet ter zake kwam. Lisa kocht 3 springtouwen en ze kregen een paar cowboys goedkoop voor het goede doel. Elk touw apart ingepakt en de cowboys en een “moederschip” van Axel – met konijn en boek dus heel veel pakjes, die ze over 2 tonnen verdeelden – het moeilijkst deden ze afstand van de cowboys! – Dat was zo enig en het mooiste was dat we op 5 dec. de radio aanzetten en dat Sinterklaas uit de studio zei dat hij nooit zou vergeten wanneer een kind iets van zijn speelgoed aan een ander had gegeven En Axel luisterde met genoegen! – In de winkel waar de kinderen het speelgoed kochten, waren we om de prijs die Hok met tennissen had gewonnen te ruilen. Hok won de eerste prijs herendubbel en kreeg een houten sigarettendoos (wij hebben een mooi tinnen) en nu wilde het geval dat ik voor wensen aan Hok had opgegeven een witte pul – zoals Ger mij eens gaf, en die de huurders van ons huis hadden weggemaakt – De enige mooie, van wit matglas was ons te duur en opeens [4] werd de wens werkelijkheid doordat Hok een prijs won die net in die zaak gekocht was – die prijkt dus nu als triomf van Hok’s tenniskunst in onze kamer en ik heb er mimosa in, die erg goed staat. En nu verder onze Sint-viering: toen Mamma en de kinderen naar bed waren, hadden Hok en ik nog onze pakjes, want je kunt het de kinderen niet aandoen naar lange verzen te luisteren! We waren beiden zeer tevreden. Hok’s gedichten zijn zo enig leuk en ze lopen zo goed en ik kreeg een witte tas met rode (!!) voering, een vulpotlood en enige mopjes – één chocoladepotlood om op te kauwen als ik nadacht en één om te gebruiken! Op m’n tuin heeft hij zo leuk gedicht dat zal ik je sturen – hij deed er pakjes zaad voor allerlei rozen bij – ik kan ze meteen zaaien want ik heb juist de perken klaar om het straatje heen – ik zal eens een kiekje maken voor jullie – inderdaad is het zoals in het gedicht staat dat de duiven de jonge blaadjes oppikken – ik moet daar nog iets op vinden – ik heb er nl. steeds de haan en  kip van verdacht, maar de duiven doen het in een tempo dat je het niet merkt, maar opeens is alles weg. – Ik maak nu achter alles voor vruchten en groenten en voór: bloemen en struiken, die voor dat doel veelal moeten verhuizen –ik hak ze dan klein en ze moeten weer allemaal opnieuw beginnen! – Is Vader bezig in “de Stenen Spreken”? De inhoud dat het Britse rijk de vrede zal brengen is zeer verheugend te noemen. De stam van Benjamin zijn dat de Engelsen of juist van Juda? De voorspelling is dus een Statenbond van Europa? Alvast geslaagd als ze nu de Russen er maar eerst uitgooien. De berichten over Finland zijn nog gunstig, hopelijk blijven ze zo. En er werd gemeld dat in de economische leiding in Duitsland onenigheid zou heersen – goed zo –laten ze elkaar daar maar een kopje kleiner maken! – dat zal de anderen veel moeite sparen.– We hebben nieuwe postzegels – ik stuur Thijs een serie – Houw en Fanny zijn al op 8 nov. uit Paramaribo gegaan – ze gaan via New York en komen eind januari hier aan. Mamma is erg 

[Randje pag. 4]

blij. Dag – omhelsd 

Eida.

[Randje pag. 3]

HOK 

Postzegels gaarne terug.

[5]

HOK

G. Erg bedankt voor het Sinterklaasvers. We hebben een geslaagd feestje gehad. Vooral genoten we van Lisa, die erg enthousiast was van elk pakje, ook al was het niet voor haar. Axel was erg enthousiast ook, was in de dagen van voorbereiding al wat wantrouwerig, zodat hij langzamerhand ingelicht moet worden. – Mijn Moeder heeft ook genoten; zij heeft zo’n feestje nog nooit als deelneemster meegemaakt. We gaven haar een kleine fiber-koffer waarmee zij zichtbaar in haar sas was. Zelf kreeg ik o.a. het boek van Lin Yutang: “My country and my people”, een prachtig eerlijk boek over de Chinese cultuur, zeer lezenswaard. – Houw en Fanny zijn gelukkig op de terugreis; zij komen rechtstreeks van New York over de Kaap naar Batavia. Ze komen 23 jan. aan en zullen ruim 40 dagen onderweg zijn. Ze zullen nog naar Anneke en Thijs gaan op Curaçao. – De invasie in Finland is vreselijk. Voordat Finland’s lot bezegeld is, hoop ik dat Rusland blijk zal geven van nog steeds slecht te kunnen organiseren, zodat die Finse veldtocht geen gemakkelijke wandeling voor hun zal zijn. Hoe meer een leger gemechaniseerd is, hoe moeilijker de organisatie moet zijn. Verder biedt die invasie prachtig propaganda materiaal tegen Duitsland, dat is tenminste nog een lichtpunt. – Wat vreselijk is die spionage affaire. Ze moesten al die NSB’ers maar in een concentratiekamp zetten onder Duitse Feldwebels en S.S. – Dan hebben zij hun zin. – We luisteren geregeld naar de Phohi op 19.71 m. Op de middengolf van 50 kunnen we Europa nog behoorlijk krijgen. Maar met de lange golf is het niets gedaan. Je hoort alleen maar gerommel van onweer.

Dag Hok.

EIDA

21-nov.’39.

Dierbaren –

Daar het morgen Vivos is, schrijf ik maar vast vandaag – Op Vivos hebben we morgen dezelfde lezing als de volgende maandag voor de Vrouwenbelangen nl. over Henriëtte Roland Holst. De goede lezingen pikken we meteen voor ons in, het is wel minder geslaagd tegenover onze leden die tevens lid van Vivos zijn, maar daar zij een kleine minderheid vormen in ons leden 100-tal vinden we dat we ’t wel doen kunnen. – Morgenochtend komt een oud-presidente van de Vrouwenbelangen ons bezoeken – we zullen haar vragen weer in het bestuur te komen, ’t is iemand van ± 50 jaar, een echt intelligente vrouw, we moeten ook eens mensen nu gaan opleiden tot geschiktheid om ons werk te kunnen waar- of overnemen. – Kortgeleden kregen we een lid Mej. mr. E. van Harreveld, een meisje van omstreeks 27 jaar. Ze vertelde me net dat haar moeder jullie heel goed kent en dat ze altijd samen met Moeder wandelde met de kinderwagen toen zij in de Marconistraat woonde. Herinner je het je, Mam? Het is een fris meisje – ik vroeg haar wel of ze familie was van Jan van Harreveld, uit Emma’s gymnasiumklas, maar dat was ze niet. Ze schijnt oudere zusters te hebben, want zij is veel jonger dan wij! – Hok heeft de eerste prijs gewonnen voor heren-double op de tennisbaan, hij heeft schitterend gespeeld, ik heb 2 wedstrijden meegemaakt en was verbaasd over zijn prestaties; zijn partner is ook erg vast en snel – prettig om mee te maken. Ze hebben de prijs echt verdiend. – Intussen heb ik 3 lessen gehad van de tennistrainer, morgen krijg ik m’n laatste. Ik had gedacht er 10 te nemen, maar het is niet nodig, hij heeft mij nu al datgene geleerd wat ik weten wilde. Ik speel elke dag een half uur op de baan van onze buren – nu heb ik er toch plezier van dat we naast een tennisbaan wonen! Ik vind het weer echt heerlijk zoals ik het vroeger gevonden heb en ben blij als de katjongs[1] weer komen zeggen dat de baan vrij is! – Een ander nieuwtje is dat de kip volwassen is geworden en haar eerste ei verleden week legde, toen Nanda hier was, een beeldschoon klein roze ei, 2 dagen later volgde een grote, daarna een enorm grote, een bijzonderheid want daarna legde ze er elke dag één en steeds zijn ze van Indische grootte!, d.i. zoals dat van de 2e leg. De haan is de laatste dagen minder overstuur van het eieren leggen van zijn vrouw, maar de eerste dagen ging hij tekeer en “kukelde” zoals de kinderen dat noemen al de tijd dat Grietje, de kip op het ei drukte. [2]

Mamma is zondag weer teruggekomen – de kinderen vinden het heel plezierig en zij zoekt het ook bij de kinderen – ze wandelt ’s morgens met Lisa, wat voor haar ook geschikt is nu Betty, de overbuur, weg is, naar Sydney gaan ze – er komt een kinderloos echtpaar in het huis, erg jammer. Lisa heeft nu echt behoefte aan nuttig werk. Vanmorgen perste ze zelf haar djeroeks uit en hielp me met het schoonmaken van onze kam en borstels – ze schept niet zoveel behagen als Axel in het spelen met bootjes, auto’s, huisjes en boompjes. Ze wil wel steeds tekenen, en verknoeit hoeveelheden papier. Ze zei gister dat zij voor mij wel een vogel zou tekenen want dat kon ik nog niet – ze kletst nog steeds erg veel. Gister hebben ze hun schoentje opgezet omdat Axel’s vriendin al tweemaal wat van Sint gekregen had – opdat Axel Sint niet onrechtvaardig zou vinden, hebben we er een pakje kauwgom voor ze samen bijgelegd, die ze veel lekkerder vonden dan die Pappie van de tennisbaan meebrengt! Axel vroeg of wij die kauwgom daar niet gelegd hadden, want hij vond het zelf ook onwaarschijnlijk dat de Sint er al zou zijn. Hij heeft er nu maar van gemaakt dat Piet heel snel heen en weer loopt tussen Spanje en Bandoeng! – Onwijs dat ze hier de kinderen zo vroeg lekker maken voor de Sint – al 2 weken zijn hier Sinterklaas tafels, maar ik kan er niet toe besluiten om nú al wat te kopen –

22 nov. woensdagavond: de Vivos laat ik maar schieten, de lezing kan ik toch op de Vrouwenbelangen horen maandag en ik heb geen lust meer in de Vivos. Met veel moeite hadden we een nieuwe praeses uitgezocht en nu opeens wordt ze niet gevraagd omdat ze Duitse van geboorte is – hoewel ze Hitler c.s. verfoeit – omdat het “moeilijk zou kunnen worden wanneer de Duitsers in Holland zouden kunnen binnenvallen”. M’n hemel ik heb ze gezegd dat ik het geen hoogstaande gedachte vond – ik vind zulke dingen afschuwelijk en teleurstellend vooral wanneer je ze tegenkomt bij mensen, die je graag mag. Enfin – Mamma wandelt ’s morgens met Lisa en was daarnet hoogst verheugd toen Lisa boos was dat Axel vanavond naast Oma mocht zitten en zij niet, ieder om de beurt. ’t Is  overigens een opvallende komedie die Lisa dan opvoert – ze moet er eigenlijk zelf om lachen dat ze zeurt en zanikt en ’t is makkelijk haar weer te bekeren! Is Anneke niet ook op de [3] Simon Bolivar[2] geweest? Met dezelfde kapitein? – Hok zegt dat het heel erg is voor Duitsland dat hun export nu zal worden belemmerd – des te sneller zal de oorlog uit zijn, hoe radicaler hoe beter. – Ik begrijp niet dat jullie op dit moment in deze omstandigheden een vrede wensen, op wat voor basis zou die moeten gevestigd worden – tegen mensen als de Nazi’s kun je alleen drastisch optreden, met hén valt niet te praten. – Ik lees uit je brief dat jullie ook in de angstige spanning hebben geleefd, die ons door de Phohi per radio werd overgebracht. Gelukkig dat die weer voorbij is. Ik ben verrukt van die Kleffens, waarom heeft die niet liever gesproken dan De Geer, die wij overigens slecht verstonden via de Nirom, op de Phohi was hij veel duidelijker. – Merkwaardig dat Arent en Nel zo ver van zijn werk zijn gaan wonen. Heeft hij een auto? – Mamma bracht voor de kinderen ieder hun Droste chocolade letter mee, tot hun grote blijdschap – Axel neemt tegenwoordig geen stukje meer voór hij gevraagd heeft of ik er ook wat van wil en dan Oma ook – overigens gebeurt dat wanneer Hok niet thuis is, want anders vindt hij het reëler dat de mannen samen delen! – Nanda heeft er haar zinnen op gezet om Lisa en mij te logeren te hebben, zodra ze enigszins op orde is. Misschien kan het tussen Sint en Axel’s verjaardag. – Ik schreef Anneke vrij gauw na m’n verjaardag, merkwaardig lang duurt die vlucht – ik stuurde per luchtpost.

Zondag waren we naar Lembang. De kinderen wilden eerst paardrijden en dan zwemmen, maar bij aankomst trok het zwembad zo dat ze van het paardrijden afzagen. Hok voelde voor hun plan, maar ik ging liever wandelen en ontmoette een groot paard, waarop ik mij neerliet – het was erg plezierig, daarna maakte ik een lange wandeling door de velden waarvan ik het bestaan niet wist, ’t was fijn.

Dag omhelsd Eida. [4]

HOK

G. Een paar dagen geleden toen Axel en ik op de tennisbaan waren en ik ontzettend warm en nat na een partijtje in het Clubhuis zat, kreeg ik van Axel een grappige opmerking te horen. Ik had hem nl. gezegd dat mijn tegenstander mij ontzettend had laten rennen zodat hij mij even met rust moest laten. “Erg goed voor jou om te rennen, want als je krijgertje met me speelt wil je niet hardlopen”. Op de weg terug vroeg hij mij de naam van mijn partner die middag. Die man heette Roth. O, zei hij, “als wij hem zien, moeten wij dus stoppen!” Axeltje dacht aan de rode verkeerslichten. Lisaatje is soms nog geestiger. Vanavond vertelden wij aan tafel dat wij ’s middags een groot hoefijzer in de autoband hadden gekregen, waardoor we een groot lek hadden gekregen. Zij keek mij erg verwijtend aan en vroeg met een doodernstig gezicht “kan Pappie dan niet meer chaufferen?” We hebben er erg om gelachen. – Nanda en haar man waren hier de vorige week; het werd nachtwerk, maar erg gezellig. Wij kunnen reuze goed met haar praten. Zij had natuurlijk veel verhalen over Holland in de mobilisatietijd. – De rede van De Geer heeft wel ontspanning gebracht, maar we ontkomen toch niet aan de indruk dat er omstreeks die tijd het om Holland gespannen heeft. De nieuwe maatregelen van Engeland om elke uitvoer van Duitsland te beletten, zal een slag zijn ook voor de Hollandse scheepvaart. Ik kan niet geloven dat er spoedig vrede zal zijn. Want deze oorlog is niet anders dan de economische oorlog die op even moorddadige wijze in de jaren 1919-1939 gevoerd werd, op nog scherpere wijze voortgezet. De tegenstellingen zijn niet met onderhandelingen weg te werken. Het gaat om de wereldheerschappij van Engeland! Maar met dat al, gaat West-Europa de afgrond in. Pas wanneer alle partijen uitgeput zijn, zal men willen praten. En zal dan een vrede komen, die de oorlog zal bannen? – Het is wel erg vervelend dat onze brieven door de censor geopend worden, maar het schijnt dat zeer veel berichten met onze postinstellingen in Duitsland komen, die voor de geallieerden nadelig zijn. Er wonen hier zoveel Duitsers en Hollanders wier geestelijk vaderland Duitsland is. Die moesten naar hun Heimat gedeporteerd worden, om de zegeningen van de Nazi’s aan den lijve te ondervinden –

Bedankt voor het voldoen van de contributie van het Geol. Mijnb. Genootschap.

Dag Hok.

EIDA

15 nov.’39.

Dierbaren –

Hoe is ’t mogelijk dat jullie de brief over Lisa’s verjaardag niet kregen! Ik schreef uitgebreid hoe fijn het was dat we namens jullie voor Lisa een ijzeren schommel-standaard lieten maken van 10 m. die toch ongebruikt in de tuin lag. De kosten kwamen nu maar op ƒ 8.- terwijl een nieuwe tegen de dertig kost. We gaven er haar ringen bij, zoals het kiekje laat zien, ze zijn wel niet veel zaaks, maar alleen dienende om jullie een indruk van het gebruik te geven. Tegenwoordig hangen ze er bij voorkeur op hun kop aan – een andere maal stuur ik betere – Trouwens ik sluit ook meteen de nieuwste kiekjes is, net vanmorgen ontwikkeld. – Je ziet dat Nanda en familie hier kwamen – ze gaf me een heel dikke zoen namens jullie – waarvoor veel dank. Ze bracht erg aardig speelgoed mee voor de kinderen – een racebaan met autootjes voor Axel en een houten dorp voor Lisa – voor mij een kleurig sjaaltje en voor ons en henzelf samen een fles echte Madeira, die we samen opdronken! Het was weer echt gezellig om Nanda weer hier te hebben en erg vermoeiend. Toen ze weg waren zijn we allemaal ingeslapen en doorgeslapen tot ’s middags 6 uur – Axel, die ’s middags nooit slaapt, wilde naar school omdat hij dat gewend is wanneer hij wakker wordt! Hij kon er niet bij dat het donker ging worden in plaats van licht! – Op de kiekjes kun je constateren hoe ik er uit zie, je kunt ook zien hoe ik m’n haar draag met blote oren, wat Vader wel genoegen zal doen. Ik draag ook weleens een band door het haar, bij wijze van hoofddeksel, maar ik heb niets om er omheen te slaan, zoals Moeder haar hoofdtooi beschrijft, stuur ook maar eens een kiekje. Hiang was zo blij dat hij in een huis was, dat hij steeds thuis bleef, zeer tegen zijn vroegere gewoonte. – Ze hebben [2] nu vermoedelijk wel een huis. – Emy schreef dat haar baby al aan het eind van deze maand moet komen – Ondanks dat vond ze het prachtig dat we bij hen wilden gaan logeren, maar het kwam toch beter uit dat Nanda c.s. bij óns kwamen, vooral met Lebaran, Inlands Nieuwjaar, wanneer de bedienden vrij zijn. We haalden een dag Chinees eten, waar Hok allang op gevlast had en werden de andere dag allemaal samen: 4 Thungs + 4 Tans te eten gevraagd bij een Chinese dokter Tan hier uit de stad, goede vrienden van Nanda en Hiang. Zaterdagavond kwamen de Thungs aan in een van een familielid geleende auto – de dag ervoor stapten opeens Egbert en Baukje bij ons binnen, ook in 4 jaar niet gezien en ’t was alsof we ze pas nog spraken. Baukje zeer spraakzaam en vragend naar alles, Egbert eerst zwijgzaam en dan plaaglustig – ’s avonds zochten Hok en ik ze samen nog even op – Ze zijn nu naar Pengalengan voor een week, ze hebben in Soerabaja de maand november vrij voor de hitte. – Nóg meer beleefde ik – want zaterdagmorgen toog ik met m´n racket naar de tennistrainer, na 5 jaar m´n eerste voet weer op de baan! Het was bijzonder prettig want hij wist me direct op m´n fouten te wijzen, vanmorgen had ik m´n tweede halfuur les en ik heb al veel geleerd. Hok trainde me gister en vandaag ook nog, al is het voor hem vervelend werk omdat het mij alleen nog om de slag te doen is en niet om waar de bal neerkomt. Ik heb er veel plezier in gekregen, weer. – Vandaag voor het eerst sinds 10 dagen heb ik weer alle 4 bedienden – het was hoogst vreemd om niet voor het avondeten te hoeven zorgen, maar heel plezierig! Hok ruimde altijd af, dus hij merkte het ook dat zijn vakantie weer is ingegaan. – Hok had 2 vrije dagen voor Inlands Nieuwjaar – Axel´s school ging gewoon door.

 [3]

15 nov. ‘39

Mijn lief Mamaatje –

’t Is zo prettig om weer zó aan je te kunnen schrijven en ik maak er direct gebruik van om je te vertellen dat je ’t verkeerd voorstelt alsof ik Hok altijd hardhandig zou moeten aanpakken. Het merkwaardige is juist dat ik door een radicaal optreden in 3 maanden tijd ons huwelijk tot een veel beter maakte dan het ooit was. Ik schreef je al eens dat Hok alle capaciteiten had van een ideaal echtgenoot, maar zoals je weet, hield hij z’n goede eigenschappen liever verborgen. Ik heb hem nu gedwongen ze af te stoffen en tevoorschijn te halen en hij is een ander mens geworden, blijer en tevredener – ik weet nog goed hoe vaak jullie je ergerden dat Hok zo stuurs was en niet wist te waarderen wat hij voor goeds had en nu kan hij het – het gewin is de strijd waard geweest! Ik heb hem bevrijd uit banden, die hij zelf zorgvuldig vasthield, maar waaruit hij achteraf blij is ontsnapt te zijn. – Hij vond het b.v. vanzelfsprekend dat hij de tafel afruimde toen we geen jongen hadden. Hij vindt het prettig te doen wat naar mijn zin is, al is het tegen de zijne, allemaal dingen die hij nooit gekend heeft, in één woord hij weet nu te “geven” en dat maakt een mens gelukkiger. Door deze houding kan ik tegen hem opzien en hem bewonderen, [4] wat onze verhouding zeer ten goede komt, al merkt een buitenstaander het nog niet – Nanda kon b.v. niet erg tevreden over de verandering in mij zijn. Ze wist niet wát het was en ik kon het haar niet zeggen omdat ik er met niemand over spreken kan – Het viel me zelf op dat zelfs Nanda’s kritiek me niets deed, waar ik vroeger al haar woorden als die van het orakel aanvaardde. Het is erg prettig om rustig je eigen weg te gaan – Met de tuin ben ik nog hard bezig – ook het tweede “straatje”  of “grasoverloop” is nu af. Ik ben nu aan het planten en verplanten en het wieden, want alles groeit hier enorm snel. De pisang is nu geplant in het hoekje van de tuin, hij begint al te groeien – de boom waar Axel in zit moet óm want 2 papaja’s is overbodig. – Het viel Nanda op hoe aardig de kinderen samen zijn en dat is inderdaad zo. Aan Lisa was niet zoveel werk als aan Axel, die al veel van Hok had overgenomen, ik heb het oók uit hem moeten ránselen al die verkeerdheden!!

Dag lief Mamaatje – verbaas je niet teveel over alles wat ik je schrijf – ik ben niet meer te stuiten en je zult je nog meer verbazen!

Dag omhelsd

Eida.

[Randje pag. 2]

We hadden in Batavia succes en een nieuwe kandidaat voor het presidium van de Vrouwenbelangen is gevonden – ook Em werd gevraagd voor een functie in

´t hoofdbestuur, maar zij weigerde – haar interesse is voorlopig alleen theoretisch.

[Randje pag. 1]

Jammer dat de bom op Hitler niet raak was, hopelijk zal een betere volgen voordat ook weer alle duizenden Joden in Polen uit hun geboorteplaats zullen gegooid worden. – Hoe kon de koningin het over zich verkrijgen Hitler geluk te wensen met zijn bewind!! Ze liet zeker het briefje door haar secretaris afdoen. –