EIDA

8 november ‘39

Dierbaren –

Net kwam jullie briefkaart met de mededeling van de dood van Jan Hupkes – ’t is een geluk voor hem dat hij het leven hier op aarde, waarin hij zich niet terecht heeft kunnen vinden, vaarwel heeft mogen zeggen. Het zal wel een slag zijn voor zijn moeder – ze heeft niet veel plezier aan hem beleefd, evenmin als andersom – Wat moet Lientje doen – ’t is lang geleden dat ze een vaak uitoefende, als haar familie geen geld verschaft, is ze aangewezen op een volgende echtgenoot, in deze wereld waar nog de man als de ware kostwinner wordt beschouwd met de ellende van dien in toestanden zoals waar Lien zich in bevindt. 

Veel dank ook voor jullie laatste brief en vooral voor Moeder’s zoen – Prettig dat je zulke goede berichten van Anneke c.s. en Em krijgt – Wij hoorden dat 3 onderzeeërs naar Curaçao gingen, dat is dus een veilige agent voor de deur.

Nanda is aangekomen, goed en wel. Paul verscheen alhier om zijn fiets terug te halen, een prettige opluchting voor m’n goedang. Hij was blij weer terug te zijn, wat zijn andere familieleden niet met hem gemeen moeten hebben. Van Nanda een briefje uit Buitenzorg dat ze op zoek zijn naar een huis. We gaan ze vermoedelijk deze week-end opzoeken. Hok heeft zondag-maandag-dinsdag vrij voor Inlands Nieuwjaar – ik heb net aan Emy geschreven hoe ze over een logeerpartij denkt – het is wel ongunstig met Lebaran , wanneer er geen bedienden zijn, maar daar die dag op maandag valt, zouden we eventueel zondagavond weer terug gaan, ook in verband met Emy’s aanstaande 4e – ik herinner me niet meer wanneer die komen moet.

Axel schreef een getikt briefje aan Nanda, Paul en Mady en Lisa maakte een tekening van 2 mannetjes, die echt te herkennen waren als zodanig – ik zal haar eens vragen wat voor jullie te tekenen – ze doet het zelden, maar volgens Hok heeft ze er idee van. [2]

Achter jullie portretten staat een tinnen vaas met witte rozen, prachtstukken. Ik kocht ze vanmorgen aan de deur, 20 voor 15 cent, niet te geloven! Ik heb er de hele dag al zo’n plezier van en jullie ook! Ik stak er één op ook. – M’n djongos neemt weer eens vakantie – ik gaf ze allemaal voorschot en liet me verleiden hém meer te geven dan de anderen, hoewel ik hem het minste mag, omdat Hok vond dat het voorschot naar het salaris moest gaan. Bij vergissing gaf ik hem ook nog ƒ 5.- teveel omdat ik zijn huidige schuld vergat af te trekken. Diezelfde avond maakte hij al het geld nog op en kon de ƒ 5.- niet meer teruggeven. Hij kocht er nl. een gouden (!) horloge met munten voor. Voor z’n straf vertelde de kokki vanmorgen, is hem dit horloge gister ontstolen! – Toen ik hem het geld gaf, zei ik hem nog, dat hij er niets van moest kopen dat hij niet nodig had, maar hij is zo’n echte frivole Soendanees die met de dag leeft, geld en pronk is het enige dat ze kan schelen. Dáárin moet je ze treffen wil je ze beteren! – Ik las nogal wat deze week; genoot zeer van verschillende artikelen van “Aan de Poort van de Nieuwe Tijd”; ik ben enorm blij dat jullie me dat zond. Wat veel nieuwe ideeën staan erin. – Wacht even, daar is het Phohi-dagblad – 1 uur 20 bij jullie! – Hij heeft het over het bezoek van Koning Leopold – zeer uitgebreid – Het lijkt de dat Engeland en Frankrijk nog steeds moeten volhouden – ze strijden toch tenslotte voor het ideaal van de vrijheid en hebben van het begin van deze oorlog toch laten zien dat ze de vrede boven alles stellen. Nee hoor, laten ze Hitler c.s. liever een kopje kleiner maken – Zolang zal de oorlog toch moeten duren, dat is de enige vredesvoorwaarde – moge die voorwaarde er spoedig zijn!! – Ik las nog een spannend boek van Kormendie “Ein Irrtum”, uitstekend geschreven maar onbevredigend voor mij.

M’n “straatje” is klaar, dwars over het grasveld gelegd van de ingang rechts naar het huis, het heeft veel tijd genomen, want ik had er natuurlijk nog geen ervaring in – We hebben de stenen [3] 4, 5 maal opnieuw gelegd, steen voor steen en als je bedenkt dat hij 45 cm breed is en ± 15 m lang, kun je je indenken dat ik blij ben dat het klaar is. Vanmorgen stampte de kebon ze extra aan na ze eerst natgespoten te hebben, wat ik me herinnerde dat vroeger op de Laan van Meerdervoort de straatmakers ook deden vóór het aanstampen! Nu moet het grasveld mooi gemaakt en dan komen de bloemen – aan de slaapkamerkant van de tuin had ik 3 grote stengels ieder met 4 rode lelies – ze staan in een vaas en zijn m’n trots! Ondertussen wied ik elke dag m’n petuniaatjes, het onkruid groeit hard – m’n tuincursuslerares had me geleerd dat nadat de petunia’s lelijk zijn, je nieuwe plantjes moet kopen, maar opeens ontdekte ik dat het perk vol piepkleine plantjes kwam, die nu jonge petunia’s blijken. Ik ben geweldig enthousiast en verzorg ze steeds. Daar ik uitgestrekte perken heb en het gras steeds weer opschiet, ben ik nu elke morgen aan de gang – en vroeger wist ik nooit wat ik de kebon moest laten doen! – Therus was bij ons een dag. Zijn kinderen komen morgen aan uit Holland, 2 meisjes van 14 en 16 voor wie het geen genoegen is – Ze moeten nu met 5 kinderen in een huis dat al te klein is met 3 en dan naar andere scholen midden in de cursus. – Ik heb een Mevrouw op Lies Andriessen afgestuurd om haar voor het Hoofdbestuur van de Vrouwenbelangen te vragen voor secretaresse. We hebben een geheim “complot” om 3 van onze soort in de besturen in Batavia te krijgen, 2 hebben al toe gezegd, nu Lies nog, maar dán moeten ze er nog in komen. We doen schietgebedjes! – Ik schreef je zeker al dat Axel een rapport kreeg, 2: 5-en (schrijven en tekenen), 1: 6 voor lezen en 3: 7-s rekenen, spreken en taal – Lisa kreeg een drukwerkje als rapport en ieder kreeg er 9 centen voor, want Hok had bedacht dat hij voor zijn rapport 5 cent kreeg voor een 6 niks, voor elke 5: 1 eraf en voor elke 7: 1 erbij en dan nog voor elke 9 voor kennis-vlijt-gedrag, dus 3 ook ieder één. Voor de eerlijkheid kreeg Lisa evenveel. Axel verdiende dus geld voor Lisa en we spoorden hem aan tot hogere cijfers om voor Lisa het bedrag hoger te maken. Hij vond het een pracht idee.

Ik heb Pim en Freddy Cohen een keer op straat ontmoet – maar ze zijn ons niet komen opzoeken en ik heb haar hotel ook niet gevraagd. Hok vond haar zo ordinair. Ze vonden het bij ons ook niet naar hun zin dat ze na hun komst in juli nooit meer terugkwamen. [4] Het was op Lisa’s verjaardag dat ik ze ontmoette, ik schreef jullie er toch over. – Veel succes met Moeder’s soldatensjaal – dat hebben de soldaten hier niet nodig! Ook geen brieven, want ze zijn hier toch gewend om veraf te zitten van hun verwanten.

Dag hoor – omhelsd Eida.

O ja – Lisa had wat leuks. De kinderen zijn momenteel erg geïnteresseerd in het vraagstuk “dieven” – Axel kwam in de kamer en zei hé ik dacht dat daar een dief was. Ik: “hier komen geen dieven” – “nee hè Mam” (Lisa) “want op onze letter staat: “nee dieven” – ze bedoelde zeker op ons naambordje – ik vond het kostelijk!

HOK

G. In het hoofdartikel van onze krant staat naar aanleiding van het bemiddelingsaanbod van Koningin Wilhelmina en Koning Leopold een zeer wijze opmerking, nl. dat men liever moet trachten samenwerking te zoeken met Hitler c.s. dan dit regiem te proberen te vernietigen. Want het Hitlerisme is niet te verdelgen, het is een gedachte die in een niet gering deel van het Duitse volk leeft. Door samenwerking te zoeken, kan men er het slechte ook van wegvijlen. De machthebbers der geallieerden schijnen er anders over te denken, tenminste de eerste reacties uit Engeland waren niet zeer hoopgevend. Met dat al zal Europa geruïneerd worden. Want er bestaan tegenwoordig geen overwinnaars meer. – Enige dagen geleden stond in onze krant in een lijstje van Indische topbetrekkingen die door Nazi-voelende Duitsers bezet zijn. Het aantal is werkelijk ontstellend. Ik ben benieuwd te weten of onze regering er iets tegen zal doen. Een Duitser verliest zijn onaangename eigenschappen niet, ook al zou hij officieel Nederlander zijn geworden. Dit merken we aan één onzer ex-Duitse collega’s. Maar erger zijn nog de N.S.B.-Nederlanders, die moesten zij maar zo gauw mogelijk naar hun geestelijk vaderland sturen. – Met mijn werk gaat het goed. Ik kom momenteel nog niet tot publiceren, omdat er zoveel routinewerk gedaan moeten worden. – Axeltje fietst nu elke dag naar school, Lisa’s grote bewondering oogst hij daarmee. Zij zou ook graag naar school willen, loopt met tassen en boeken rond en doet ook net of ze rekenen kan. Ik geloof dat zij beter zal kunnen tekenen dan Axel – in elk geval heeft zij een zeer goed gevoel voor ritme. 

Dag Hok.

EIDA

25 oktober 1939.

Geliefden –

Hok en ik hebben geweldige discussie over de gang van zaken in die “Ring” van de Heer Schuurman, zoals Moeder die beschrijft. Mij lijkt het duidelijk genoeg maar volgens Hok moet er bij ieder die iets koopt wat van het geld blijven hangen omdat de man ook moet eten en je niet kunt eten van een transactie op papier. Het is zeker geniaal bedacht –

Je schrijft over Tante Tine en ik hoorde van Mevrouw Raven-Baalman dat ze kortgeleden bij jullie geweest was. Verleden week belde ze me opeens op of ze kon komen. Ik vond het erg leuk en nadat ik in de stad was geweest voor allerlei, haalde ik haar op. We hadden een heel prettige conversatie – tot slot werd ze ook lid van de Vrouwenbelangen, hetgeen mij natuurlijk voor de mensen inneemt! Trouwens verleden week moest ook m’n overbuurvrouw eraan geloven. Ik bracht omstreeks 1½  uur bij haar door, wat ongeveer de tijd is die nodig blijkt te zijn om deze Vereniging te bespreken! Althans met mensen, die zich ervoor interesseren. Gister had ik een dergelijke tijdsruimte nodig bij een domineese uit ons buurtje, die een oud-leerling van Vader is, E. van der Maesen, ze deed in 1917 eindexamen – ik herinner me een Marietje van der Maesen, maar misschien is dat haar jonger zusje dat een jaar of 8 geleden eindexamen deed. Ze vertelde dat Latijn en Grieks haar liefde waren geweest en dat ze zich nog wel verdiepte in Homerus in ’t Grieks – Misschien doordat haar dochtertje op het Lyceum de Gymnasiumkant koos. We hebben nu 102 leden en ons 100e lid is een man, de eerste! We hadden besloten geen mannen toe te laten, maar toen is deze man gekomen, die zoveel fiducie in de Vrouwenbeweging heeft (plus royaliste que le roi!) dat we hem wel toe moesten laten, omdat hij ons steeds opbelde en brieven schreef. Hij vócht ervoor en is zijn lidmaatschap dus waardig!! Hij krijgt een aandenken als 100e lid, de mensen zullen nooit geloven dat hij werkelijk eerlijk het honderdste was. 

Mamma en Eng, haar oudste kleindochter, zijn van- [2] morgen weer vertrokken na een verblijf van 9 dagen. Mamma heeft gevraagd of ze bij ons mag komen wonen – wij hebben natuurlijk gezegd dat het goed was. Ze is nu Eng gaan wegbrengen en nu weten we niet wanneer ze zal terugkomen. Het zal haar hier nooit langer dan 14 dagen bevallen – Nu met Eng was het prettig voor haar omdat voor Eng alles nieuw was en ze altijd iemand had om mee naar de pasar te gaan en om mee te gaan slapen. Ik had een bed voor Eng bij de kinderen gezet om haar gemakkelijker in onze sfeer te kunnen opnemen. Maar ze wilde zelf niet en ging liever met haar Oma in een tweepersoons bed. – Het was oktobervakantie en Axel had ook vrij zodat we elke morgen een plannetje maakten, maar de laatste 2 dagen regende het steeds zodat we thuis bleven en Eng zich nogal verveelde. Ze was zeer verheugd terug te gaan en wij zijn er ook niet rouwig om! Precies op de dag dat Mamma kwam, bleef ’s middags de djongos weg en bleef 4 dagen weg, de volgende dag verdween de kebon met rugpijn voor dezelfde tijd. Het bleek overigens zeer nuttig want nu kon Eng zien dat wij alle werkjes ook zelf kunnen en willen opknappen. De kinderen haalden hun bedden af en poetsten hun en Hok’s schoenen, een groot feest. Het vriendje Peter dat ze kwam halen werd weggestuurd met de mededeling dat hun werk nog niet klaar was. De hondjes voeren er ook wel bij dat ik hun eten zelf klaarmaakte hoewel ze bij mij ongeveer vegetariër worden! Eén jonkje werd weggehaald en Lisa was zeer geschokt en zei “wacht even”, even aan Tommy vragen of dat meisje het hondje wel hebben mag en zij naar Tommy – De kinderen waren erg blij met Oma en Eng. Het blijkt nu wel een geluk te zijn dat Oma alleen Maleis spreekt en verstaat, want ze leeft in zo’n heel andere sfeer als de kinderen, die dat nu niet merken, nu ze alleen haar vriendelijke gezicht en haar lieve lach meemaken. Eng heeft bladzijden vol voor ze getekend, de tekeningen waren onafscheidelijk van ze, aan tafel zaten ze erop omdat die niet óp tafel mogen liggen! [3]

Door de radio horen we niks over de Joh. van Oldenbarnevelt. Het is bijna 1 maand geleden dat hij vertrok, over een dag of 8 zal hij weleens aankomen. Ik ga Nanda maar niet halen, ze heeft altijd zoveel om handen, maar wacht liever tot ze ingericht is. Lisa heeft haar gelukwens op haar verjaardag gemist – althans een dag of wat later liep ze rond met een halve envelop met een snipper uit de prullenmand erin – ze zei “lees maar wat er staat, kusjes met je verjaardag van Tante Nanda”. Ze was ook erg verrukt van jullie mooie briefkaart. – Vanmorgen wilde ze iets maken en ik leerde haar 1 op 1 doorstoppen met wol. Ze had het ogenblikkelijk te pakken en werkte vol ijver. Axel werd na school aangestoken en vroeg ook om zijn handwerk en maakte een gordijn met huisjes erop – van de huisjes zag ik nog niets, wie weet komt er nog iets van. – Vanmorgen kwam Axel uit school met de vraag of hij een kiekje mocht kopen van de grote kinderen van de school want die kende ik nog niet. Na mijn bewering dat het leuker zou zijn wanneer hij er zelf op stond, zei hij waarom, van mij heb je al zoveel kiekjes en zo schattig kijkt hij dan met die grote vraagogen. – Mamma wilde op een gegeven dag per se een papaja van de boom hebben die al rijp was geworden. Daar we geen mannelijke bedienden hadden, is Axel in de boom geklommen, een kaarsrechte stam van ± 10 m hoogte. Hij klom er met blote voeten in en volbracht zijn werk keurig. Ik kiekte hem bovenin de boom! 

Hok en ik genoten van de film “The iron mask”, die gaat over de tweelingbroer van Lodewijk de Veertiende. Verbazend spannend.

Ik heb bedankt voor het lid zijn van de feestcommissie van Vivos. Het bestuur heeft weer dezelfde mensen gevraagd, maar ik vind dat je op die manier nooit eens merkt wat de nieuwe leden kunnen. Het loopt raar in Vivos, mijn plezier is er af, altijd dezelfde mensen die komen en dezelfde die spreken. Niemand die iets uit de nieuwe leden weet te halen. De geest moet nodig vernieuwd worden, aan gekliek doe ik niet mee. [4]

Fijn dat jullie verwarming weer goed werkt. Die brengt toch maar een heerlijke temperatuur in jullie huisje.

Dag hoor omhelsd. 

Eida.

HOK

G.

Ik heb nog altijd niet geantwoord op uw vraag over de rekening van Nijhoff. Graag, als u dat bedrag wilt voorschieten. We rekenen dan over een maand af. De contributie voor het Geol. Mijnb. Genootschap is nog niet betaald. Ik heb helaas de herinnering-kaart op kantoor, zodat ik u niet het gironummer kan opgeven. 

De Ring van de Heer Schuurman begrijp ik nog niet. – Axeltje is een dag ziek geweest. We waren zondag op de Tangkoeban Prahoe, en regenden nat. De auto stond beneden bij de tol, zodat we geen droge draad meer aan ons lijf hadden. Gelukkig is hij nu weer beter. Lisa heeft er niets van gehad. – Nanda zal weer gauw in Indië zijn. Zij komt nu gelukkig wat dichter bij ons wonen, zodat we haar wel meer zullen zien. – Dag Hok.

EIDA

Hok zegt dat hetzelfde bedrag van verleden jaar gegireerd moet worden. Kun je dat nazien? en het gironummer ook? – Dan graag – Anders in de volgende brief.

EIDA

11 oktober 1939.

Mijn lief Mamaatje –

Je brief die ik gister kreeg was er één welks inhoud ik moest betreuren. Ik droomde voor enige weken een gelijksoortige droom als jij nl. dat jullie ons kwamen opzoeken en mij eerst met minachtende blikken aankeken, maar nadat ik je had uitgelegd wat ik bedoeld had met die brief, gaf je mij de hand en het was alles weer prettig als tevoren. – Waarom zou dat niet kunnen, Mam. In werkelijkheid kunnen alleen onze zielen samen spreken, maar wij kunnen ons daar niet bewust van overtuigen en moeten het per brief proberen eens te worden. – Ik kan me voorstellen hoe je tegenover de inhoud van de bewuste brief staat en zegt, na lezing, “er is iets waars in” of ”er iets niets waars in”. Het laatste is je opvatting – laten we dit geval dus bekijken: ik schrijf je een brief, waartoe ik mij geroepen voel; ik voel mij een werktuig en heb te gehoorzamen. Ik schrijf dus iets wat mijzelf als een openbaring lijkt en hoop jou erdoor te bevrijden. Hoe is mijn houding ten opzichte van jou: dezelfde als tevoren, dezelfde als erná en dezelfde die hij steeds zal blijven. Ware die brief niet uit liefde, maar uit wrevel, minachting of wat dan ook geschreven, waartoe zou ik mij al die moeite gegeven hebben, waarom zou ik het risico van jouw onaangenaam antwoord hierop hebben willen lopen – Zoiets heb je toch niet over voor iemand, voor wie je geen waarachtige liefde en achting koestert. – Jij ontvangt de brief – je bent teleurgesteld dat iemand je op die manier ziet. Je ziet niet dat er maar één zijde van je leven belicht wordt en er gezwegen wordt van alle andere zijden, die wél opbouwend geweést zijn en nog zijn. Je verscheurt de brief, bang dat een ander eens zou kunnen lezen wat een dochter aan haar moeder schrijft. Zover was het overigens nog niet, daar er in Holland geen oorlog is en voorlopig de kans nihil is dat een ander je brieven leest, de werkelijke reden is dus dat je de inhoud zo’n nonsens vindt, dat je die niet nog eens onder de ogen wilt krijgen. Hiermee bewijs je dus dat je de brief voor 100% nonsens vindt. Dit is alles duidelijk maar nu: waarom verander je dan van houding. Onze houding ten opzichte van onze medemensen wordt toch door onszelf bepaald en door een wisselwerking tussen 2 mensen. Bij mij is er niets veranderd – jij legt de brief naast je neer – zoals uit het verscheu- [2] ren is gebleken, maar je houding verandert. – Je gaat niet meer zoveel schrijven als je deed, niet meer op de toon waarop je dat gewend was, en je doet dat omdat je een gedachte uit die brief (die je voor 100% fout acht) meent in daden te moeten omzetten. Wanneer je die brief fout acht, moet je ook geen enkele handeling daarnaar veranderen en zeker niet gedachten in de brief leggen die er niet ingelegd zijn. – Als je dus van mij gelooft dat er bij mij geen enkele verandering ten opzichte van jou heeft plaatsgehad en jij meent de brief-inhoud voor 100% fout te moeten achten, dan blijkt hieruit dat je houding tegenover mij ook geen verandering behoeft te ondergaan en zelfs niet logisch gesproken kán ondergaan. Waarom zouden wij tenslotte niet ons zelf even kritisch kunnen bekijken als een ander. Kúnnen wij dat, dan is er niets op tegen dat wij eens horen hoe wij van een andere zijde belicht kunnen worden. Wij bekijken die kritiek op ons gemak, zonder ons op te winden en zien aan alle kanten of wij er een waarheidje, hoe klein ook, in kunnen ontdekken. Kúnnen wij er geen waarheid in zien, dan leggen wij de kritiek naast ons neer en gaan met opgeruimd, verrijkt hart verder, omdat wij ons zelf aan een nauwkeurig onderzoek hebben onderworpen en hebben kunnen constateren dat de kritiek fout is en wijzelf goed en dat verheugt ons omdat wij zien dat wij op het goed pad zijn. – Maar zijn we boos of teleurgesteld over kritiek en leggen we die naast ons neer, voórdat we ons zelf aan een nauwkeurig onderzoek onderworpen hebben, dan blijft er wrevel over, wrevel tegenover de kritiek, wrevel tegenover ons zelf, we onthouden de onaangenaamheden uit de kritiek, die in ons oor blijven hangen; we onthouden woorden en zinnen, uit hun verband gerukt, omdat we het geheel niet onder de ogen gezien hebben en niet op ons gemak nauwkeurig hebben bekeken – Hádden we dit gedaan, dan was de rust over ons gekomen van de zelfbewuste, die weet op de goede weg te zijn. Want geen kritiek kan ons van ons stuk brengen, wanneer wij duidelijk voór onze ogen zien welke weg door ons bewandeld wordt, hij kan ons er dan alleen nog meer van bewust maken dat wij zelf onze eigen weg moeten bewandelen en ook bewandelen, en niets ons daarvan kan doen afwijken en niets ons kan deren. – Let dus wel, Mam, het gaat er hier niet om wat één ánder van jou vindt, maar wat jij van jezelf vindt. Dat is het enig belangrijke. En dát is de reden [3] dat ik je schreef er niet verder op ín te willen gaan, omdat wij zelf verantwoordelijk zijn over ons eigen leven en niemand onze rechter is dan onze Schepper zelf.

Wat betreft je brieven: je weet heel goed dat ik je brieven dolgraag lees, waarom zou je opeens niet meer schrijven – ik kan er niet genoeg op wijzen dat er bij mij niets is veranderd t.o. van jou –

Ik weet zelfs niet meer wat ik je geschreven heb, natuurlijk nog wel enigszins, maar niet meer nauwkeurig, omdat ik echt het gevoel heb een werktuig geweest te zijn zodat de inhoud míj niet eens aan ging, maar enkel en alleen voor jóu bedoeld was. Dit is mijn oprechte mening en geen proberen me eruit te redden.

Ik begrijp niet waar je het uit opgemaakt hebt dat ik alleen niet dankbare gedachten voor je zou hebben en geen liefdevolle.

Denk een goed na, Mam, of ik niet echt van je gehouden heb, denk eens aan alles wat we samen beleefden en elkaar schreven. Als daar niets echts in was, wat is dan wel echt? Heb je niet altijd in mijn ogen m’n gedachten kunnen lezen, was er contact tussen ons of niet? Hoe hebben wij het gehad samen in Adelboden? Was het een heerlijk samenzijn of niet. Je kunt toch niet beweren dat dit alles door die ene brief nu opeens waardeloos is geworden – voor míj is dat althans gelukkig niet. Voor mij ben en blijf je dezelfde en zul je steeds dezelfde zijn, wát er ook gebeure. Ik zou eerder zeggen dat je meér van een mens kunt houden, die je doorziet en begrijpt, dan van één die je een raadsel en dus vreemd is. Opeens in die nacht zag ik je voor mij, speciaal in de moeilijkheden van je leven, die me voórdien duister waren. Ik meende je te begrijpen, je te kunnen helpen, je niet te veroordelen: “wie uwer zonder zonde is werpe den eersten steen”. Wat een prachtig waar zuiver woord.

Neem Hok: alles wat ik over hem en over ons huwelijk schreef, lás hij. Het was ook een bittere pil, het was niet prettig te horen. Hij was er dagenlang van onder de indruk, teleurgesteld, beledigd. Maar aan mijn houding merkte hij, hoe scherp ik zijn fouten ook zag, ik toch het goede in hem bleéf waarderen en [4] langzamerhand heeft hij zich zelf weten te overwinnen door kritiek te kunnen verdragen. Zelfoverwinning is de schoonste overwinning. Mijn lief Mamaatje: onthoud dus goed: ik veroordeel je niet, ik houd van je als vroeger – het woord is dus aan jou.

Omhelsd Eida.

[5]

Lief Mamaatje –

Eventjes nog een “eigen” brief – als je daar tenminste nog van gediend bent. Ik hoop dat je er over heen bent, over de schok die je daar door gekregen hebt. Natuurlijk zal ik wel het nodige overdreven hebben, maar ik denk toch wel dat je er iets waars in zult vinden. Let eens op, Mam, als je straks kopjes wast en stofzuigt, bedden opmaakt en kookt of je dan werkelijk intens blij bent dat je dat werk mag doen. Wij weten allemaal theoretisch dat te mogen werken een gunst is (zie de straf als werkeloosheid) maar brengen wij die wetenschap nu te allen tijde in gebruik? – Je zegt zeer terecht dat er op míj oók de nodige kritiek is, op mijn daden en op wat ik verkeerd deed of naliet. Inderdaad ís er kritiek op ieder mens en ik zelf ben altijd blij geweest wanneer iemand ware kritiek op mij uitoefende. Daárom ben ik zo gesteld op Houw en op Nanda, omdat zij zuiver ook míjn fouten hebben gezien – Omdat ik altijd blij ben wanneer ik ware kritiek hoor, meende ik dat ik geen minuut mocht laten verlopen nadat ik meende je zuiver te zien – ik stond er om 5 uur voor op nadat ik er ’s nachts over had nagedacht. Zie je, [6] Mam – ik houd nog altijd op dezelfde manier van je; misschien nog meer als vroeger omdat ik je nu helemaal kan begrijpen. Heus ieder mens heeft zijn fouten, daarom is hij nog geen Judas. Omdat ik kritiek heb op Anneke, verguis ik haar toch niet helemaal – ik zie heel goed ook haar goede zijden, die ze vele heeft. Maar die bewuste brief legde alleen de vinger op de wonde plekken en al het goede was even op de achtergrond, maar het goede ís er bij jou, lief Mamaatje, goddank en heel veel – jíj zult toch ook wel je kritiek op óns hebben, goddank, want liefde is niet blind maar integendeel helderziend.

Emma en ik spraken met Kerstmis veel over jullie en over onze verloven. Zij had wel degelijk haar kritiek op je, evenals ik, maar we konden elkaar niet voldoende verzekeren hoe blij we toch met zo’n Moeder zijn en hoe we met jou en Vader geboft hebben! Dat sluit elkaar niet uit – hoe zuiverder wij elkaar zien hoe minder kans op botsingen – Maar het allerbelangrijkste ter wereld is de zelfkennis. Dag lief Mammeke, weer omhelsd door

Eida.

EIDA

1 oktober 1939

Lieverdjes –

Het is zondagmiddag en de nieuwe dag van de maand en tevens de nieuwe dag om te mailen, zoals de vliegpost ons voorschrijft. Gister hoorden we Engelands antwoord op het verdrag tussen Duitsland en Rusland nl. om door te zetten tot het Hitlerisme is vernietigd. Hoe kon het ook anders. Een vriend van ons verwachtte vrede en velen mét hem, maar gelukkig is Engeland idealistischer dan deze mensen gemeend hebben. Over ’t algemeen zijn de mensen geweldig pessimistisch over de duur van deze oorlog – niemand kan met me instemmen aangaande m’n idee dat het Duitse volk hun leiders vóór 1 januari zal afschudden. Cynisch horen ze me aan met een lachje van beter weten om de lippen! – Deze week terwijl Hok zijn lezing hield voor de Rotary (een uitstekende!), waarmee hij veel succes oogstte!) was ik op een (volle!) verjaarsvisite en zat tussen 4 mannen, zodat we urenlang de politiek bespraken – de man van onze krant zat naast me. Je moet weten dat de krant niets anders doet dan met de afgrijselijkste vetgedrukte letters zijn lezers angst aan te jagen – hetgeen blijkbaar meer opbrengt dan om de gebeurtenissen kalm en nuchter te bezien. Ik zei hem dat zo enigszins in die trant en hij reageerde er heel grappig op door te zeggen dat ik er dan maar niet in moest lezen want dat het voldoende voor hem was wanneer ik m’n abonnement betaalde! Maar jammer ís het dat zoveel mensen de krant in zijn somberheid maar al te graag geloven. Ik moet dan steeds denken aan die zo juiste spreuk: “de mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest” en dat nooit op komt dagen. Dát is het, wat de mens nog niet weet te leren!

We hadden een heel geslaagde vergadering van de Vrouwenbelangen, opkomst: 43 mensen – we behandelden o.a. het werk van de vrouw in mobilisatietijd, voor welk doel onze presidente (Thea) op verzoek van de andere vrouwenverenigingen hier een sub-comité heeft gevormd, waarin alle vrouwenverenigingen bij voorkeur door haar presidente zullen vertegenwoordigd[1] [2]

HOK

G. Vanavond waren wij met een paar vrienden naar de bioscoop. Er werd een film afgedraaid van Mr. Moto[2]. Het was zeer aardig. Na de voorstelling zijn wij nog naar de uitkijktoren geweest van Tjioemboeloeit. Het was zeer geslaagd de film ook.

Axeltje fietst al aardig. Eida vindt dat hij nu maar alleen naar school moet op de fiets. Ik wil er nog liever mee wachten tot hij de routine van het verkeer onder de knie heeft. Daar mankeert één en ander aan. Ik ben meer van de voorzichtige kant in dit opzicht.

Eida is nog zeer optimistisch over de afloop van de oorlog. We zullen hopen dat ze gelijk heeft.

Enige dagen geleden hield ik een voordracht voor de Rotary, wat men zeer geapprecieerd heeft. Persoonlijk houd ik niet van spreken in het openbaar. Ik heb er absoluut geen routine in, zodat ik het maar heb voorgelezen.

Ik hoop dat u onze berichten van omstreeks 1 september ontvangen hebt. De boel was door het uitbreken van de oorlog erg in de war. Vandaar dat de post waarschijnlijk niet kwam. Wellicht zijn de brieven wel ergens aangehouden geweest.

Dag Hok. [3]

EIDA

zijn! In één slag is m’n ideaal, dat ik al sinds een tijd koester verwezenlijkt nl. om alle vrouwen te verenigen. Hoe brengt deze oorlog de mensen niet tot elkaar – dát wat in vredestijd onmogelijk was, is het nu wél! Een voorstel om tot een samengaan van de vrouwenverenigingen te komen, deed ik op de algemene vergadering van de Vrouwenbelangen te Batavia, waar het idee meteen in een hoek werd getrapt daar de presidente-Hoofdbestuur beweerde dat zij dat al zo lang en zo vaak had geprobeerd en dat dat ideaal, dat ook het hare was, nooit verwezenlijkt zou kunnen worden. En ziet: nu is het opeens zover. We kregen die avond 3 nieuwe leden, terwijl kort tevoren m’n buurvrouw toetrad en ná de vergadering nog de presidente van de Vereniging van Huisvrouwen, wat een stap voorwaarts betekent.

Verder hadden we Vivos deze week – een slechte opkomst voor het eerst sinds lang, maar de afwezigen benijdde ik toen de lezing was begonnen, ze hadden een goede neus gehad. Het ging nl. over het pedagogisch adviesbureau, dat een lid van ons hier houdt, ze is een Duitse, alhoewel anti-Hitler, maar zo echt “grau-theoretisch” dat ik er de slappe lach van kreeg, die natuurlijk voor de beleefdheid onderdrukt moest worden – het was af en toe erg benauwd, maar gelukkig kwam er een ogenblik dat er gelachen kon worden! Hopeloze mensen heb je.

Gister had ik eerst ’s ochtends van 8 tot 10 To Goudsmit op bezoek, erg gezellig. Ze kwam hier om eens te praten met de familie, waar Jan Wim woont – we hadden het heel genoeglijk samen en ’s avonds kwam ze terug met Jan Wim, om hier te eten. Hij is hypernerveus, ongelooflijk – zit aan een stuk met z’n nagels van z’n ene hand tegen die van z’n andere hand te wetten. Hij is er op uit om steeds “wijze” opmerkingen te maken om belangwekkend te schijnen het zal jullie o.a. hieruit blijken: hoe heb je ’t op school vroeg ik; antwoord: “hard werken hè, 3e klas Gym!” Ik zei zonder enige bewondering “dat is goed, dat heb ik ook gedaan”, waarop hij enigszins van de wijs werd gebracht. Het is zo jammer van hem en in dat opzicht wordt hij in dat tehuis nog verder van het goede pad gebracht. Ik hoop maar dat [4] hij nog eens hier zal komen, wat hij meestal doet vóór hij met vakantie naar huis gaat.

De vorige maal beantwoordden we jullie laatste brief en er kwam nog geen volgende. – Gister las ik To gedeelten voor uit Annekes brief op mijn verjaardag, waarin ze zo goed het leven in Curaçao beschrijft – To was erg geïnteresseerd.

Lisa is er vol van dat ze al gauw jarig is. Ik geloof dat we weer een geslaagd cadeau voor jullie hebben nl. een stellage voor schommel en rekstok. Je moet weten dat zo’n gevaarte onbetaalbaar was en ik er een half jaar geleden al van was afgestapt. Hij moest nl. van oude gasbuizen gemaakt worden omdat hout door de natte grond gauw vermolmt. Opeens bedacht ik nu dat we een radiomast in de tuin hadden liggen, waar we geen raad mee wisten, het ding was 10 m hoog indertijd en stond met allerlei ijzerdraad vast, zodat hij de halve tuin onbetreedbaar maakte. Alle bedienden samen trokken hem uit de grond en nu lag hij daar al een jaar. – Het blijkt dat de onkosten nu geweldig zijn gereduceerd nl. tot ƒ 8.- (terwijl hij eerst ƒ 30.- vroeg); echt fijn. –

Elly Linn maakt een jurk voor Lisa en ik ga deze week er voor nemen om haar keukentje en allerlei speelgoed opnieuw te verven.

Lisa zong laatst in haar bad van Hollands vlag je bent mijn glorie enzovoort, op een gegeven moment viel ze ondersteboven en riep: ik val om Mammie als ik de glorie zie (= “je bent mijn glorie als ik jou zie op vreemde kust”). Moppig is ze. Pas was ik in de tuin bezig en toen zei ze Mammies hebben altijd bloemen hè, als je geen bloemen hebt ben je geen Mammie.

To was weer geweldig verrukt van haar, zoals trouwens iedereen – ik moest haar wegsturen want To nam veel te veel notitie van haar, zoals ze ook Jan Wim verknoeid zal hebben –

Dag lieverdjes

Eida.

Vanmorgen fietste de hele familie samen – na afloop aten we een ijsje: Axel vindt fietsen het heerlijkste wat er is. [4]

EIDA

Lieverdjes –

Net is jullie brief van 15 september gekomen, erg prettig – het uitblijven van de luchtpost heeft ook z’n voordelen, want nu verlangt iedereen er weer naar en worden de dagelijks omgeroepen berichten over de stand der vliegtuigen gretig aangehoord. Ik ben erg blij met deze brief vooral met de weer als vanouds dierbare toon. Ik ben zo blij, dat de bewuste brief ons niet blijvend van elkaar zal verwijderen, zoals ik al in de vorige brieven schreef was het niet bedoeld als aanklacht, maar alleen als hulp – Daarom wil ik je ook meteen zeggen, Mam, dat Em niets van de inhoud af weet, noch iemand anders; ook aan Hok liet ik hem niet lezen omdat ik deze echt voor jou alleen bestemde. – Wat genoeglijk dat Betteke[1] de kinderen ook bij jullie haalde – ja, die Annetje is ons ook direct zo goed bevallen, een schatje – omhels haar extra van me! Erikje kennen we niet. – Gelijk met jullie brieven, ook een van Hessel met een kiekje van zijn vrouw + dochtertje van 11 mnd met wier geboorte ik hem had gelukgewenst; verder een briefkaart van Nanda dat ze de 27e met de Johan de Witt vertrekt, hoewel ze eerst tot december in Holland zou blijven; verder een brief van Bepje dat ze een baby verwacht en dat een broer van To Goudsmit bij haar is ingekwartierd als luitenant van de luchtverdediging. Zo’n oorlog maakt de mensen meer actief en vindingrijk – we zullen weer eens moeten gaan piekeren hoe we zuiniger kunnen zijn met etenswaren en hoe we ze kunnen vervangen. – Met veel instemming hoorden we gisteravond uit het Phohi-dagblad (elke avond om kwart na 8, bij jullie 14.05 uur) de woorden van professor Goudriaan tot het Spoorwegenpersoneel. Hij heeft de overtuiging dat dit alles de Westerse beschaving niet zal te gronde richten. Maar dat wij voort moeten gaan met onze democratische beginselen. Erg goed gezegd. – In Londen wandelt iedereen de hele dag met z’n gasmasker, dus jullie hebben ze nu ook, passen ze goed en kun je elkaar verstaan wanneer je hem draagt? Je hebt zo’n gevoel dat je geluid niet naar buiten komt, vind ik. Ik heb er nl. eens een opgehad om te demonstreren voor de damescursus op de luchtbescherming. Ik ben gediplomeerd en ben “op de hoogte gebleken van doel en taak van de luchtbescherming”, wist je dat eigenlijk. Hier is overigens nog niets aan de hand. Wij luisteren veel naar de buitenlandse stations – de stem van de man uit Zeesen herken ik ogenblikkelijk, zo’n stem à la Göring met een hete aardappel in de mond! Steeds krijgen we weer hoop dat het Duitse volk deze leiders zal afschudden, wanneer we de Franse en Engelse stations en de Nirom berichten horen, trouwens de Tsjechen zullen wel een handje helpen. [2] Terwijl ik dit schrijf speelt de radio de ouverture van Egmond door Mengelberg – er is nogal wat fading maar met muziek heb je er weinig last van. – Vanmorgen won ik een lid voor de Vrouwenbelangen, m’n buurvrouw ter linkerzijde – nadat ik haar een maandblad had gezonden, kwam ze zich aanmelden toen ik langs haar huis wandelde – het komt niet vaak voor dat de mensen niet “bewerkt” hoeven! In tegendeel: zij en haar man waren vurige voorstanders, echt prettig – zij gaf me 6 namen op van vrouwen, die naar haar idee ervoor voelen moesten – Eén ervan woont vlakbij en haar man heeft al eens aan Hok verteld dat zij les van Vader heeft gehad – een mooi aanknopingspunt – ik vraag dan meteen haar eigen naam. – Lien Alting Mees-Rutgers heeft ook enige jaren van Vader les gehad, zei ze – ze is nu officieel onze bibliothecaresse, maar wil zich niet met de bestuurszaken bemoeien, ze wilde niet eens kennis komen maken met de andere bestuursleden. Enfin – ieder z’n zin – ze zegt “ik zal de leestrommel daverend goed maken en dan heb ik toch m’n plicht gedaan!” Inderdaad is het zo – Wij hebben een aardige nieuwe penningmeesteresse erbij gekregen – ik had allang het oog op haar, maar we moesten de oude eerst kwijt! Nadat de vorige 3, 4 maanden zich niet op enige vergadering vertoond had, na een ziekte van 1½ maand, wilde ze graag een opvolgster, zij blij en wij toen ik er één hád! – Ik laat nu de convocaten voor de vergadering stencilen, enorm handig. Ik kan dan eerst de adressen op de enveloppen schrijven terwijl de boel gestencild wordt en hoef de briefjes alleen nog maar te vouwen en in te schuiven waarmee de kinderen al 2 maal schitterend hielpen. – Ik werd opeens weer zo enthousiast na het gesprek met m’n buurvrouw, dat ik daarna een propaganda brief opstelde, die mooi samengeweven kan worden met degene, die ik van Tante Masje kreeg, afkomstig van Amersfoort. De maandbladen die Tante Masje mij aanried, komen nu in onze leestrommel. Zijn jullie eigenlijk nog geabonneerd op “Perspectieven van wordende cultuur”? Of niet meer? Lien had een dergelijk soort tijdschrift “Nieuw leven” van Wannée van de Vrije Gemeente van Den Haag – je weet waar Annie de Jongh is getrouwd. Weet je ook of het nog bestaat die Perspectieven? Ik wil het graag aan de Kunstkring doorgeven – bedankt voor de postzegel van Curaçao – deze had ik al – dus mooi om te bewaren want Hok wil dat Axel ermee ruilt – ik geef ze anders meestal weg – Fijn dat Mieke bij de Luchtbescherming werkt – dat zal haar goed doen – We zullen iets voor Lisa’s verjaardag bedenken. Zij heeft Axel’s autoped geërfd tot haar grote voldoening – Ze doet het zo keurig – Axel heeft nl. de fiets van de buurjongen overgenomen van z’n spaarbankgelden (hij had ƒ 41.- en deze kostte ƒ 12.50!). Het is een goede fiets – we zijn er [3] erg blij mee en Axel zit er de hele dag op – de meubelmaker maakte prachtige klossen op de trappers, want het is wel een jongensfiets, maar het grootste model. De kebon rijdt nu om half 11 weg met Axel’s fiets aan de hand en samen komen ze dan fietsende terug. Heen gaat hij nog met de auto mee en loopt de halve weg – erg goed – over een tijdje gaat Hok misschien ’s morgens met hem fietsen, wanneer we zuinig moeten zijn met benzine – vanmorgen zouden we allemaal samen gaan fietsen, het resultaat was evenwel dat Hok’s fiets bij de fietsenmaker moest blijven – Hok moest snel naar huis want hij is bezig aan zijn lezing voor de Rotary die hij de 28e al moet houden. Ik wandelde dus naar huis, een half uurtje, heel plezierig. – De duiven (9 stuks) hebben een nieuwe til gekregen, gekalkt van binnen en van buiten, erg netjes – maar ze vonden het zo vreemd en wilden er niet in zodat Hok ze na donker moest vangen en erin sluiten, morgen zullen ze dan wel gewend zijn. De oude til is nu voor de kip en de haan, hij wordt op flessen gezet, die met de hals in de grond gaan, een idee van Hok omdat er dan geen witte mieren in kunnen kruipen – Ze krijgen dan een loopplankje – Het is erg grappig al die dieren, vooral de haan brengt me steeds tot nadenken. Hij is een prachtdier voor het omwoelen van de aarde. Je moet je plantjes niet te dicht op elkaar zetten dan heeft hij plaats voor zijn graafwerk – hij zou ook geschikt zijn voor het omwoelen van de mijnenvelden zoals de varkens – wat een mooi idee van de Fransen – dat spaart heel wat mensenlevens. Zou de antivivisectie daar niet tegen ageren?! – Dus Vader brengt zijn laatste schooljaar nu op een andere school door vanwege de soldaten – wat zonde van de mooie muurschildering! enfin laten we de soldaten ook wat gunnen! – Ik maakte beeldige oranje gordijntjes in de kinderslaap- [4] kamer, precies passend bij de oranje streep in de vloermatten. De kinderspeelkamer is nu helemaal klaar en nu gaan de kinderen en ik elke dag na tafel de kamer weer opruimen, de djongos kan dan de volgende morgen meteen afstoffen en dweilen en niets weggooien wat de kinderen zouden willen bewaren. Ze vinden het nu al prettig om op te ruimen – Axel haalde de bezem en veegde alles wat weg mocht op een hoop – de huisjongen was verbaasd over de netheid van de kamer! Zo zal elke kamer een beurt krijgen – de enige nog mooie muren heeft onze slaapkamer! dáár heb ik pas de portretten opgehangen nadat we al een vaste schikking van de meubels hadden gemaakt en dáár gebruikten we alleen van die koperen spijkers die je in een houdertje schuin in de muur slaat, zoals jullie ook hebt – Netjes zijn die! Dag lieverdjes wees omhelsd

Eida.

Tommy heeft 3 jonkjes, 1 bruine en 2 zwarte, welke laatste volgens Hok teckels zijn. De bruine wordt vast mooi, maar nu zijn daar 2 liefhebsters voor! We moeten de zwarten maar bruin verven!

HOK

G. Het leven gaat hier zijn gewone gang. Wat zijn wij toch gelukkige mensen, dat wij zo ver van het centrum van onrust leven. Weliswaar is het leger paraat: nu en dan hoor je wel van oproepingen, maar het is en blijft zo veraf. Sinds de 22e zijn de prijzen van normale import artikelen met 5% verhoogd. Dus veel is dat nog niet. Gebrek aan voedsel zullen wij niet lijden. In 1914-1918 hebben we in dat opzicht ook niet veel gemerkt. – Wat er gebeuren gaat, kan niemand vertellen. Wellicht dat Engeland Rusland wat opstookt. Maar zeker schijnt het, dat nu Polen is geëlimineerd, Engeland en Frankrijk de strijd door zullen zetten. – Lisa eet nu als een groot mens, met linkerhand naast haar bord. Zij maakt mij er dan direct op attent wanneer ik mijn elleboog op tafel zet. Axel heeft al heel wat tientjes voor rekening – hij is een hele bolleboos.

Dag. De brief moet nu dicht. Groeten en sterkte

Hok.

EIDA

15-9-‘39

Lieverdjes –

Daar er morgen weer een vliegtuig gaat, wat dinsdag en donderdag niet het geval was, weer een berichtje ter “opmontering”, wat te oordelen naar jullie briefje van 3 en de briefkaart van 6 september wel nodig is. Lieverdjes, ik begrijp jullie houding niet – jullie zijn toch al jarenlang anti-nazi, zelfs voórdat wij daar nog aan dachten, al lang reisden jullie niet meer door Duitsland – je was eigenlijk al aan een Duitse boycot begonnen en ziet nu gaat Engeland radicaal die Nazi-boel opruimen en nu zitten jullie in zak en as in plaats van dat je blij bent dat dat zaakje uit de wereld zal worden geholpen. Bedenk wel dat niet ieder mensenleven van belang is voor de opbouw van de wereld en zeker niet die mens wiens geest vergiftigd is door een Nazi-opvoeding – Misschien heb je ook wel gehoord wat de mensen tussen de 10 en 30 er voor mentaliteit op nahouden – trouwens ik herinner me maar al te goed de leerboekjes, tentoongesteld door E.d.d., die een goed beeld gaven van een dergelijke opvoeding. Ik hoorde pas hoe zelfs in Sumatra bij de Rijnsche Zending  de spionage hoogtij viert, zodat de mensen doodsbang voor elkaar zijn want hun geldzending uit Duitsland hangt van hun woorden af! – Deze oorlog is toch een heel andere als de vorige. Nú is er toch geen haat tegen de Duitsers, die toen algemeen minachtend moffen genoemd werden. Nu kun je hoogstens minachting hebben voor de mentaliteit, die een dergelijke despotische oorlogszuchtige regering zoveel jaren in ere houdt, of je kunt medelijden hebben met een volk dat tot beesten werd gemaakt want vele gruwelen moeten zij dagelijks bedrijven tegenover onschuldigen. Deze jonge mensen die voor de oorlog met oorlogszucht zijn opgevoed, zullen door de oorlog verdelgd worden – behoorlijke mensen kon je daar toch niet meer van maken. – Wij luisteren naar de uitzendingen van veel plaatsen, het Phohi-dagblad altijd ’s avonds om kwart na 8, ik moet dan denken hoe we er in jullie gezellige kamer (die nu overigens nog veel gezelliger moet wezen!) ook steeds naar hoorden – een Duitse uitzending van Daventry is ook goed en ’s morgens om 5 uur (!) haalt Hok Moskou binnen!! – 

’s avonds om 8 uur half 9 spreekt Chun King in [2] China-Nederlandse golflengte 19,75 – New York hadden we gister ook heel goed, maar je kunt wel aan de gang blijven en elke avond vullen met het opzoeken van stations. – Gezellig dat Betty Meyler zo lang bij jullie is, doe haar onze groeten en onze beste wensen voor Leo’s herstel. – Wij kochten een erg geslaagde eetkamermat, heel vrolijk patroon met diverse kleuren en juist vonden we nu een tafelkleedje dat daarbij staat, groot wit-geel middenstuk met fraise rand en doorgestopt met grof-witte wol. Onze voorkamer is oranje-wit-bruin getint en de achterkamer fraise-rood waarbij ons bekende roodbloemige schilderij en de chintz  hanglamp van de Bijenkorf met rode bloemen kleur en vrolijkheid brengen – Verder heeft Hok nieuwe beige - zijdenlinnen pakken laten maken, zodat ons aller kleerkasten prettig gevuld zijn. Ik liet nog 3 oude jurken door m’n naaister veranderen en ik verfde eergister een jurk en een jasje helder groen, erg leuk werk en verbazingwekkend egaal – als je denkt dat ik voor de 2 samen voor 5 cent verf gebruikte. We zijn in onderhandelingen over een fiets voor Axel, toevallig hoorde ik dat onze buren er één over hadden en inderdaad willen ze hem kwijt, – Axel is nu wel te groot om achterop bij de kebon te zitten, die hem dagelijks uit school haalt – bovendien vergeet de kebon hem af en toe te halen – ik heb hem gezegd er zelf aan te denken maar midden in zijn werk vergeet hij op de klok te zien. Axel verheugt zich erg op zijn a.s. zelfstandigheid in deze. – Lien Alting Mees-Rutgers over wie ik je schreef, heeft de leestrommel van de Vrouwenbelangen overgenomen met zoveel toewijding en degelijkheid dat ik m’n handen ervan kan aftrekken – ze is enorm belezen en geniet van de wijze woorden van Krishnamurti, Timmering e.d. ze is doortastend en actief en toch in allerlei opzichten negatief, zoals de meeste mensen, jammer. – Ik schreef uitgebreid aan Anneke en Thijs o.a. om te bedanken voor hun attenties op mijn verjaardag. Juist hoorden we door de radio dat de post voor Curaçao niet vliegt maar per boot gaat, enfin die berichten veranderen telkens. Mia zit in Amerika, interessant lijkt me in deze tijd – We hebben hier een Weense zangeres die niet terug kan – we boffen dat we nu weer naar haar kunsten kunnen kijken. – Ik heb met Hok gewed dat de vredesonderhandelingen vóór 1 januari aan de gang zullen zijn, ik denk nog eerder, maar Hok later. – Ze zeggen dat Schuschnigg  is doodgeschoten – wat hebben ze 

[Randje pag. 2]

eraan? – Axels “juffie” op school blijkt klappen uit te delen wanneer de kinderen fouten maken, suffen of dom zijn. Axel heeft er nu ook één gehad, mooie reden om erheen te gaan! Merkwaardige opvatting van haar taak! 

Omhelsd Eida.

[Randje pag. 1]

Hopelijk kregen jullie de brief van 29 augustus met 2 kiekjes – ik bracht hem met Lisa naar het vliegveld. Omhelsd met Em’s verjaardag – Jullie gelukwensen met Lisa zijn heel tijdig!! Tommy’s jonkjes zullen wel gauw verschijnen – de mand is al in gebruik!

EIDA

Woensdag 2 augustus ‘39

Lieverdjes –

Zeer verheugd met jullie beide laatste brieven uit Paterswolde vooral met de laatste, geschreven na ontvangst van onze “vakantiebrieven”! De andere heb jullie inmiddels ook nog gekregen, waaruit je zal blijken dat ik zelfs nog verder ga dan Kojc , maar enkel bouw op Jezus’ leer. Vader kan het niet eens zijn met wat Kojc zegt: dat geen ziekte ons kan besmetten, zelfs geen besmettelijke wanneer we maar ervan overtuigd zijn dát ons niets kan gebeuren. Maar is melaatsheid dan niet de besmettelijke ziekte bij uitnemendheid en kon het geloof in Jezus die dan niet op slag wegnemen. Het is volkomen zeker dat elke ziekte op die manier kan verdwijnen, geen enkele uitgezonderd. De kwestie met Vader’s nier is helemaal niet “iets anders”, Mam. Wanneer Vader op dit moment de overtuiging had dat hij even harmonisch is, in- en uitwendig, als een normaal mens en niet meer aan zijn éne nier dacht dan zouden de doktoren nog eens kunnen constateren dat Vader 2 gezonde nieren had, het is geen wonder – dát is het werkelijke leven!! Kojc overdrijft niet met zijn verhaal over een jongeman die teringlijder was en aan wie door de doktoren werd gezegd dat hij nog maar kort te leven had en die toen geen zorg meer wilde hebben maar nog kort op een heerlijke manier wilde leven en die de beste sportieve prestaties verrichtte – bij wie na zijn dood werd geconstateerd dat hij 2 volkomen gezonde longen had! Ja, de medische wetenschap is wel een heel verkeerde richting opgegaan. Alles is tegenwoordig “zenuwen” – dát is een stap vooruit want dat is een erkenning van de waarde van de geest op het lichaam. In plaats van dat de doktoren nu de gezonde geest de macht over het lichaam hergeven, gaan ze de aandacht van de patiënt op zijn lichaam concentreren – immers hoe langer hoe meer zoeken ze alles in diëten, alsof niet op de hele wereld met élk soort eten de mensen opgroeien en alsof niet onze voorouders, zonder enige kennis van levertraan, vitaminen en hygiëne mannen en vrouwen zijn geworden, die er zijn mochten!! Nauwelijks is een kind op de wereld of hij moet al druppels vitamine en kalk – zijn niet de kinderen wier ouders dat niet kunnen betalen of daar niet van weten even gezond als de onze! Hemel, wat een verbeelding heeft de mens toch dat hij denkt [2] dat het voor zijn leven van belang is of hij zo’n dieet of een ander heeft gegeten of hij zó is behandeld of zó! Alles hangt alleen af van ons eigen gedrag, wij moeten alleen ons best doen en geen enkele moeite mag ons teveel zijn om naar de waarheid te leven. Nee, Mam, niemand boet voor de schuld van een ander, alles ligt in onszelf – wij kunnen aan niemand de schuld geven dat ons leven niet is geworden, wat wij ervan gehoopt hadden – hádden wij niet tegengestreefd, alles zou inderdaad volgens onze wensen zijn verlopen. Daarom moet ieder mens zijn lot in eigen handen nemen, althans op die manier handelen als in overeenstemming is met de goddelijke wetten, dan kunnen al zijn wensen verhoord worden, zonder dat hij erom vraagt, want hij gaat dan gewoon de voor hem bestemde weg. Daarom is het zo verkeerd om je lot in handen van een ander te leggen, om je eigen gedragingen afhankelijk te stellen van een ander’s inzichten. Ieder moet zijn eigen leven maken en mag geen handbreed afwijken van de weg der waarheid. Dóet hij dat wél, hij ondervindt er álle last van. Aan ons geweten worden de hoogste eisen gesteld, niets mogen wij doen of laten uit “eigen belang” zoals ter vermijding van onaangenaamheden of om het onszelf gemakkelijk te maken – Hoeveel zien we niet in huwelijken dat de ene echtgenoot altijd zijn of haar zin wil doordrijven en dat de ander uit gemakzucht, wat hij of zij dan zelf verklaart als “inschikkelijkheid” of “aanpassingsvermogen”, de ander de zin laat – Dát is een grove fout aan de gerechtigheid! Wij mogen nooit een ander naar óns beeld vormen, wij moeten in het leven ons zélf vormen, dat is onze enige opgaaf zó zullen wij een voorbeeld zijn voor onze omgeving en vanzelf goed werken naar buiten. Wij moeten te allen tijde voor de waarheid durven uitkomen maar we moeten ook niet met de waarheid om ons heen gooien. Aan de Farizeeërs wil Jezus niet eens een “teken” geven wanneer ze erom vragen, hij gooit de paarlen niet voor de zwijnen – wij moeten het ogenblik weten af te wachten om met de waarheid voor de dag te komen en [3] lang niet elk gezelschap wenst die waarheid te horen – díe zijn er dus nog niet aan toe!!

Lieverdjes – déze week werkten we hier weer hard, we zijn weer een heel stuk verder met de grote schoonmaak. Ik heb de hele piano uit elkaar gehaald voor zover dat gaat – het was erg nodig dat die eens goed onderhanden werd genomen. Onder tegen de klep aan van de deksel bovenop zat een heel mierennest, die graag de duisternis zoeken. Flit en kamfer doen wonderen, verder tetra en een stofkwast! Alleen piepen er nu enige toetsen door de tetra, maar dat kan makkelijk verbeterd wanneer ik weer een djongos heb en de bovenste helft weer uit elkaar kan halen. De djongos die deze hele maand als een paard werkte en heel degelijk schoonmaakte heeft gisteravond zijn congé genomen omdat hij het vervelend vindt te waken, wanneer wij uitgaan, wij gaan nb! maar heel weinig uit, maar enfin – het huis is nu aardig schoon, althans zijn we een eind over de helft – Deze knaap was overigens nog niet 100% (zo een krijgen we er nú vást!). Elke dag moest ik hem weer op neergegooide lappen, of voorwerpen op een verkeerde plaats, opmerkzaam maken. Morgen zal ik me maar weer eens tot de arbeidsbeurs wenden. – De kokki heeft een pak voor Axel genaaid – in ’t begin deed ze ’t zo slordig dat ik haar soms tot 3 maal toe naden liet uithalen en overdoen. Na afloop bedankte ze mij dat ik haar dat allemaal zo netjes leerde! Echt leuk. De baboe begint ook al plezier in netheid te krijgen, het tafelgoed ziet er veel mooier uit omdat ze het op het laatste nog eens aan de binnenkant strijkt. Ze vroeg juist een nieuwe deken omdat de patronen er mooier op uitkomen met een dikke zachte ondergrond. Opeens moet ik eraan denken hoe ik vroeger m’n jurken altijd opstreek voor het uitgaan, tot vermaak van de zussen.

Wat fijn dat Anneke haar bestemming ook gevonden heeft, hopelijk zal ze haar weten ook in álle consequenties in praktijk weten te brengen. – Ik las het boek van Mulford de zwijgende kracht of zo, maar ik vind hem lang niet halen bij Kojc. Je moet weten dat ik Kojc al aan veel mensen uitleende maar dat ik het zelf eigenlijk maar las tot de tweede les, dat ik nooit verder kwam. En nú nadat ik zelf tot inzicht ben gekomen, las ik het 3 dagen geleden en was zeer gefrappeerd door zijn woorden, die ik grotendeels volkomen kan onderstrepen, een ander boek waar ik ook nog steeds veel waars [4] in vind, is “Moeilijke ouders”. Een merkwaardige fout maakt die schrijver door de kinderen als volkomen oorspronkelijk seksuele wezens voor te stellen. Hij ziet wél in dat ieder mens bij de geboorte goed is en volmaakt, maar hij begrijpt niet dat kinderen, wanneer niet de ouderen hun toespelingen maakten op de sekse, zich schaamden e.d., dat dan de kinderen uit zichzelf daar volkomen zuiver tegenover zouden staan en niet onaneren, wat hij een zuiver natuurlijk kinderlijk iets vindt. Maar verder zegt hij zóveel goeds en waars dat je zou wensen dat dat boek van regeringswege zou worden verspreid al is het door een communist geschreven! Het zou natuurlijk beter zijn, wanneer de ongewenste stukken er eerst werden uitgehaald!

Dank voor het kranten knipsel van de Christen conferentie– geweldig dat er uit zóveel landen, zóvele afgevaardigden zijn gekomen. Inderdaad de mensen willen al het goede, dat is zeker al een héél eind! 

Nogmaals van “geweten” gesproken: ik had het daarover met een jurist en die zei me dat hij vaak niet wist wát goed en wát kwaad is. Hij durft het te zeggen, maar met hoevelen staat het zó, ze oordelen over anderen, vèroordelen ze, maar zelf weten ze niet wat goed en kwaad is. En dát is een jurist, van wie verwacht mag worden dat hij ‘t “Recht” kent en zelfs een ander het zal kunnen bijbrengen, het beter zal weten dan een ander – bovendien vindt hij het nog nuttig dat hij de baas in huis is – ik heb hem gezegd dat zijn kinderen heel goed weten wat goed en kwaad is en geen last met hun geweten hebben. – Het is prettig mee te maken hoeveel je de mensen toch kunt zeggen op een goede manier dat ze erover gaan nadenken en het appreciëren, zo “ongemerkt” in het gesprek gaat dat. – Je moet weten dat ik de laatste jaren er treurig over was dat ik niet meer kon debatteren over een onderwerp zoals vroeger thuis, dat m’n geest als vertroebeld was, dat ik de draad niet wist te vinden; maar nu voel ik me zo volkomen helder – ik weet direct wáár ik de mensen moet aanpakken en wát ik moet zeggen. 

Enige morgens werkte ik weer in de tuin. Elk plantje, elk blad ken ik nu – al de klimplanten en struiken bekijk ik nauwkeurig en knip elk aangevreten blad weg, zodat alles er zo gaaf uitziet, dat het [5] een lust is. Ik stond uren aaneen in de tuin zodat de baboe tenslotte kwam vragen of ik het niet warm had – ik stond nl. steeds in de zon, maar ik voel geen warmte. – M’n 3 jonge jonge oleandertjes zijn volkomen weg, opgegeten door de witte mieren, in de tijd vóór ik nog zelf de ronde geregeld in de tuin deed, en nu ontdekte ik veel witte mierennesten en diverse koninginnen, die ik persoonlijk ombracht, zodat die plek nu wel volkomen gezuiverd zal zijn zodat ik er weer een struik kan zetten. Ik heb nl. nog een grote oleander over achter, die ik wil verplaatsen. Eerst nam ik de haan mee om de witte mieren op te eten, maar halverwege was zijn maag vol en liet hij ze kalm lopen, ik was ten einde raad, maar opeens merkte ik dat er troepen zwarte mieren kwamen aanzetten, die de witte aanvielen en doodden en ze dan meesleepten. De witte zijn boven de grond niets waard, ze weten alleen ónder de grond en in het duister hun weg – bóven de aarde kruipen ze verdaasd rond en weten geen raad. Het was enig om te zien. De witte mieren doen afbrekend werk en worden daarvoor door de zwarte gestraft! Ik hoef dus voortaan alleen maar de witte mieren óp te graven en heb de haan niet meer nodig! – Deze haan krijgt een hen (“tit heette de hén”) wanneer de duiven verhuisd zijn. We kregen vanmorgen een grote duiventil van Elly Linn, die nog poten moet hebben en geverfd – we hopen dan alle duiven dáárin te kunnen onderbrengen en hun kooien kunnen de haan en de hen dan krijgen! Momenteel slaapt de haan in een vogelkooi, waar hij met moeite door het deurtje kan, omdat hij zo groeit!

Colet is naar Batavia vertrokken – ik ging haar betalen en afscheid van haar nemen met de kinderen. Gelukkig is ze over haar teleurstelling mij betreffende heen – althans uiterlijk.

Nee Mam, je kunt niet zeggen dat je je teveel inspant wanneer je kinderen er zijn en dat je erna ziek wordt doordat je je overingespannen hebt omdat je geen tijd hebt genomen je te ontspannen. Wanneer een mens zich op een goede manier inspant, heeft hij geen ontspanning nodig, maar wanneer er ergernissen en opwindingen en spanningen in die tijd zijn, dán komt de overspanning. De overspanning komt dus niet dóór de inspanning maar door de verkeerde dingen die ertussen storend optreden. Wij zullen nooit moe worden van een hele dag staan, lopen en draven wanneer wij er met onze hele geest van overtuigd zijn dat dat onze taak is en wanneer wij er ons niet over bekommeren  of ons werken wel [6] gewaardeerd wordt en wel naar waarde wordt geschat. Doen we dát, dan maken we van ons goede werk iets verkeerd, want dát is niet het doel van ons leven. Wij hebben alleen de weg te gaan en zijn volkomen voor de volle 100% verantwoordelijk voor onze daden. Maar alleen zijn we verantwoording schuldig aan Hém, en Híj is streng want Híj duldt niet dat wij ook maar één druppel water in onze wijn doen, maar hij is oneindig liefdevol en vol mededogen want hoe vaak glippen wij niet door de mazen van het net der mislukking – wij menen dan dat wij het nog net slim gedaan hebben en hij kijkt dan op die vermetele mens met een vriendelijk lachje neer. Hoe vaak zeggen de mensen niet, o jé als je dit doet, dan wordt je ziek of breek je je nek of wat ook. Hoe vaak doet de mens zijn mond ten kwade open en hoe vaak worden ons al die zonden vergeven en loopt het goed met ons af. Zijn lankmoedigheid is wel grenzeloos!

Wij spreken van het “zwakke geslacht”, maar waardoor is deze sekse zwak?, doordát door de tijden heen door de mannen aan jacht en sport werd gedaan maar door de vrouwen niet. De toekomst zal leren dat onze sekse helemaal niet de zwakkere is. Je ziet er al staaltjes van. Hier is bv. een meisje van 12 jaar dat in zwemmen en kracht bij het vechten ook de jongens van haar leeftijd de baas is. En denk eens aan Brunhilde! In de toekomst zullen er voor jongens en meisjes geen verschillende tijden meer gelden als ze om het hardst lopen of zwemmen!

M’n toilettafel is nu al helemaal zonder enig “middeltje”, zelfs m’n haarwater heb ik in de kast gezet, hoewel het me aan het hart ging, want ik vond de fles mooi (!), hoewel ik de inhoud nooit of zelden gebruikte. Lisa heeft me ertoe gebracht want zij nam er altijd van en meende zich te moeten overgieten met geurtjes, nu is het dus onmogelijk geworden. Nu kan alleen m’n overbuurvrouw, mammie van Betty Mees, haar nog dergelijke geurtjes geven. Ze komt graag aan Lisa’s haar en frunnikt aan haar uiterlijk, maar veel invloed kan het niet hebben! Dag liefjes omhelsd, 

Eida. [7]

HOK

G. Hartelijk dank voor uw brieven uit Paterswolde en niet het minst voor Moeder’s persoonlijke brief. Inderdaad is innerlijke harmonie, zielenrust de basis voor een gelukkig gezinsleven. Met Vader ga ik volkomen akkoord dat men de werkelijkheid en feiten moet blijven zien. Zij moeten een integrerend uitgangspunt vormen van onze wereldbeschouwing en levensbeschouwing. En wat de medische wetenschap betreft, kan toch moeilijk voorbijgegaan worden dat zij in de loop der tijden heel wat resultaten heeft bereikt, die een weldaad zijn voor de mensheid. Neem bv. de verbeterde hygiënische toestanden, waardoor het verblijf in de tropen momenteel weinig riskant meer is. Neem het veel gunstiger sterfte- of ziektecijfer bij de Europese bevolkingsgroep, in vergelijking met dat bij de Chinezen of Inlanders, hoewel het toch moeilijk aan te nemen is dat het godsvertrouwen bij deze laatstgenoemden minder is dan bij de Europeanen. [EIDA nee, maar zij zondigen blijkbaar tegen hun lotsbestemming en zijn afgedwaald van wat de goddelijke intuïtie hen leert]. Zeer treffend is het verschil n zuigelingensterfte bij de verschillende landaarden. Zoals Vader terecht schrijft, zielenrust , liefde kan zeer veel, maar kan niet alles. Het zou fataal zijn, indien we hier onze hygiënische voorzorgen verwaarloosden, wanneer wij bv. onze waterleidingen weer moesten missen. 20 tot 30 jaar terug, toen het drinkwater der steden nog slecht was, waren cholera epidemieën hier schering en inslag. Dit alles danken wij toch aan een verbeterd inzicht in de materiële belagers van het welzijn van de mens, maar niet aan een verdieping van ons godsvertrouwen!. En hoe slecht was het gesteld met de volksgezondheid in de Middeleeuwen, in een tijd toen de doorsnee mens een vaster vertrouwen had in God, en het verstand nog niet domineerde! Ik persoonlijk zal deze [8] en nog vele andere feiten nog niet overboord kunnen gooien. – Het verstand is ook een goddelijk geschenk, dus ook het analytisch kritisch vermogen waartoe ons verstand ons in staat stelt. Waarom kunnen hart en verstand niet samengaan; het hart dat het geheel, het wezen der dingen kan aanvoelen en het verstand dat toetst wat het hart ons voorlegt. Deze gaven die de mens van God ontvangen heeft, moeten wij beide in werking stellen en tot een harmonieus samenwerken brengen. Zo is het in de mens afzonderlijk, alsook in het gezin, waar vrouw en man, de een meer hart, de ander meer verstand, tot een eenheid moeten worden. Het is moeilijk, maar troostrijk is de wetenschap dat het kán, en dat het geven steeds geluk betekent en het nemen slechts conflicten in het leven roept. – Onze tijd heeft inderdaad het goddelijke weer leren zien en aanvoelen, nadat de mens in de decenniën omstreeks 1900 de materie heeft aanbeden.

Dag Hok

EIDA

Nee, het is ook heus niet voldoende om godsvertrouwen te hebben – Híj wenst activiteit, wij moeten er ook naar handelen en ons leven maken en niet afwachten!!

Datum 1939-09-08

Plaats Bandoeng, van Hoytemaweg 4

Auteur Eida Hok

Soort Luchtpostpapier

Aantal pag.’s 5

Overig Dubbelzijdig beschreven

EIDA

8 sept.’39

Geliefden –

Dit is de eerste brief aan jullie sinds het begin van deze oorlog, waarover wij ons kunnen verheugen – voor het eerst kun je dit van een oorlog zeggen. De Nazi’s zijn tegen de lamp gelopen, goddank en niets zal er van ze overblijven. Ik heb idee dat het niet lang zal duren, gezien de stemming in Duitsland zelf, waar men geen oorlog wil en nu al in ’t geheim aanplakbiljetten op de muren plakt, die onplezierig zijn voor Hitler c.s. – Wij kochten zaterdag een radio en hoorden meteen Chamberlain’s stem de oorlogsverklaring uitspreken. Vanaf toen hebben wij geregeld naar de Phohi , Zeesen  en Daventry  geluisterd, zodat we goed op de hoogte zijn van de verschillende propaganda methodes. Wat de Duitsers niet al voor doorzichtige nonsens omroepen is niet te geloven, vind je niet. Gisteravond vond ik het bepaald vermakelijk te horen hoe wreed de Polen wel niet zijn en hoe Nederland de andere neutralen en Amerika vol bewondering zijn voor hun snelle opmars zodat alle Amerikaanse kranten grote portretten van Hitler in Polen op de frontpagina plaatsten!! Hok hoorde dat de Duitsers nu koptelefoons kopen zodat men niet kan weten naar welk station ze luisteren!! Enig. Ik blijf vertrouwen op het gezonde verstand van de Duitser boven de 25 jaar, al spraken wij hier Duitsers, die zelf aan hun volk twijfelen en ons fantasten vinden dat wij denken dat enige propaganda tegen Hitler succes zal boeken. – De omroep van de Engelsen is sympathiek, rustig en humoristisch hè – wij zijn zó blij dat we alles nu van nabij kunnen meemaken: want deze tijd is wel een heel belangrijke tijd dat de mens opstijgt boven het materiële en veel voor zijn idealen overheeft – de wereld is wel geweldig vooruitgegaan sinds de Wereldoorlog  en de mensen die zeggen “ja zie je, we zijn blijkbaar nog niet rijp voor vrede”, hebben het mis, want wel wij zijn zover, maar alleen Hitler c.s. moet even [2] hardhandig zijn onrecht aan het verstand worden gebracht – Fijn dat de luchtpostverbinding dóórgaat – Met de Athenia  torpedering hebben ze het bij de Amerikanen nu al volkomen verbruit en enige malen per dag wordt vanuit Zeesen ontkend dat een Duitse U-boot de dader geweest zou zijn, alsof de Engelsen een van hun eigen boten zouden torpederen en dan nog beschieten ook! – Dinsdag luisterden de kinderen naar het kinderkoor uit Batavia en Axel haalde zijn Hollandse herinneringen op wanneer bij Omie en Opa het kinderuurtje was. Om kwart na 1 zijn altijd nieuwsberichten – ik schrijf dan alles op en geef het Hok telefonisch door, die het weer aan zijn collega’s vertelt! soms luistert er één mee aan Hok’s toestel, dat een extra luisterhoorn heeft. – Hok zit nu de hele avond aan de radio, wanneer hij niet uit moet. Hij is gevraagd in de Commissie van Onderzoek van de Loge en moet daar geregeld voor uit voor besprekingen e.d. – We hebben hier nader kennisgemaakt met een pas aangekomen geologen echtpaar Simons, waarover je ons eens schreef. Zij is aardig en fris en vindt het erg naar in pension te zitten en niets onder handen te hebben, waarop ik haar gister heb voorgesteld om de leestrommel en bibliotheek van de Vrouwenbelangen te helpen reorganiseren, wat ze heeft aangenomen, erg prettig – vanmorgen heb ik alles eerst zelf nagezien en stapels tijdschriften van Huisvrouwen-verenigingen weggebracht voor werkelozengezinnen e.d. een geweldige opruiming; huisvrouwenbladen horen m.i. niet in onze trommel, laat staan in onze bibliotheek, die overigens minimaal klein blijkt te zijn. – Met dit zaakje zit ik nu ook opgeknapt en nu zoeken we een bibliothecaresse – we hebben iemand op het oog – een meisje Rutgers met rood haar dat bij ons op het Gym geweest moet zijn, ongeveer van Em’s jaar – herinner jij je haar, Mam? – Dit meisje Simons heeft nog nooit zich met deze Vereniging bemoeid, hoewel ze in Holland 10 jaar “werkende vrouw” was; ze is van de kant van “politiek [3] is rot” en, “daár bemoei ik me niet mee” en dergelijke – ik heb gister me schor gepraat tegen haar om haar van het belang van ons streven te doordringen en tijdschriften meegegeven; maar bij zulke mensen dringt het nooit zo gauw door – Ze deed in Holland veel aan Zionisme, dus ze voelt meer voor afscheiden, terwijl wij streven naar een band tussen alle rassen! Maar ik zal haar niet laten schieten! We hebben de 2 mensen die we kwijt wilden, nu uit het bestuur en kijken uit naar aanvulling. – Thea Hermans bracht me net een boek mee “Gone with the wind” – Ik had haar dringend verzocht me geen verjaarscadeau te geven, maar nu zei ze dat dit ook niet voor mijn verjaardag was, maar voor de morele steun die ik haar had gegeven toen ze erg in de put zat over een conflict met de schooljuffrouw van haar zoontje. Aardig hè! – Vanavond hebben we Kunstkring: Stotijn – Ketting –  Feltkamp (opgenoemd in volgorde van waardering!) vandaar dat ik nú schrijf – het is half één. De kinderen waren eerst naar het zwembad gegaan, maar daar gekomen merkten ze dat ze de kaart hadden verloren – tegen twaalven kwamen ze weer aangezet – gelukkig zaten er nog maar 2 op de knipkaart. Axel is anders zo precies, hij breekt of verliest nooit wat. Ik heb nu een bloes voor hem met lange mouwen en manchetknopen, die ik indertijd cadeau kreeg – ik mocht de mouwen er niet afknippen van hem en nu heeft hij hem na het bad wéér aangetrokken omdat hij hem zo mooi vindt – hij wordt steeds netter op zijn kleren, erg prettig want van al dat wassen wordt de boel niet mooier – M’n reorganisatie van de tuin is nog in volle gang – Ik heb 2 dagen met de centimeter het pad langs afgemeten, overal is het nu 1 meter, de rest wordt helemaal gras, maar eerst moet de oude kalkgrond afgegraven, dan strooien we mooie aarde en daarop de graszoden en het brede oprij pad naar de garage wordt helemaal opgehoogd – We zijn nu bezig de lelijke keien eruit te zoeken; het grint dat overblijft wordt dan aan de kant gelegd, dan hogen we het op met de lelijke keien en daarop weer grint, zodat de tuin van gelijk- [4] matige hoogte is overal; daar de tuin erg helt is het moeilijkste om de schuine lijn te krijgen, die gelijkmatig naar het huis toe oploopt – het is verbazend aardig werk, al is het langdurig – Wanneer ik zo’n hele morgen lelijke stenen heb uitgezocht, is het een genoegen op het pad te wandelen en het te bekijken, het is dan zichtbaar opgeknapt. –

Ik wens jullie geluk met jullie geridderde schoonzoon! We lazen het in de krant – ze wisten het blijkbaar zelf tevoren niet maar ze troffen het dat ze naar Sarangan gegaan zijn, anders hadden ze ook een receptie moeten houden, zoals hier het departements-hoofd – die receptie was overigens erg genoeglijk – We spraken weer eens allerlei mensen, zoals de Ortten, bij wie we gauw eens op bezoek gaan – Ze waren al bij ons vol verhalen over Europa.

Hoe is het nu bij jullie? Heb je al distributiekaarten? en wát krijg je met die bonnetjes? Wat zijn die dingen al erg in Duitsland en dan ook nog verzwaarde belastingen en wáárvoór, voor een oorlog in een land, dat de Duitsers niet eens begeren, “hoe lang nog?” zullen ze het slikken? Ik was met Thea op het Openbaar gehoor om de Resident namens de Vrouwenbelangen geluk te wensen met de verjaardag van de Koningin. We hebben erdóór gekregen dat er officieel dames “toegelaten” worden! Gelukkig hebben er meerdere vrouwen van dit voorrecht (?) gebruik gemaakt!

Hok vertelt dat die jonge Simons nú al op reis moet de rimboe in – ik denk haar onze logeerkamer aan te bieden voor die 14 dagen, want alleen in een hotel in een voor haar nog vreemd land, is minder prettig misschien – We hadden daarnet een reuze gedoe met het kalmeren van onze buurman, die 11 jongens in huis heeft, waarvan een paar met stenen gegooid hadden, die op ons huis terecht kwamen en in onze tuin – hij wilde de politie erbij halen en hun ouders op een onderneming opbellen – ik zei hem dat ik hem smeekte van een mug geen olifant te maken; gelukkig was hij op het laatst wat kalmer; ik hoop voor de jongens dat hij ervan afgezien heeft – het zijn zulke echt aardige jongens – hij mag blij zijn dat hij ze in huis mág hebben! Dag Eida. [5]

HOK

G. Ik wens u geluk met Dirk’s decoratie. Wat lijkt dat nu lang geleden! Er is zoveel in de wereld gebeurd in die tussentijd, dat we ons nauwelijks meer kunnen herinneren wat de vorige dag gebeurd is. Wij hopen dat u aan niets gebrek zult hebben en dat Holland niet in een oorlog wordt gewikkeld. Dat zou erg verschrikkelijk zijn. Gelukkig dat alles erop wijst dat zowel Nederland als Indië erbuiten zullen blijven. Eida schreef reeds dat we nu een radio hebben (een Erres KY 227 ). We kochten hem de vorige week zaterdag, dus vlak voor de oorlogsverklaring en kunnen nu alles van nabij volgen. Ook de Radio-oorlog! Hier is het een uitzondering wanneer er iemand pro-Duits is. Ieder is blij wanneer het Nazi-gouvernement weer wat tegenslag heeft. We denken dat Engeland en Frankrijk zeer goed geïnformeerd zijn over Duitslands binnenlandse toestand door de vele Duitse vluchtelingen. – Wat lijkt Holland plotseling weer ver, toen de vliegtuigen niet vertrokken. Een tijdje werd hier gevreesd voor de Japanners. Maar dat is weer achter de rug. – Eigenlijk kunnen we ons de oorlog nog niet geloven, maar wanneer het gelukken zal het Duitse volk weer vrij te maken, dan is het offer dat de geallieerden brengen, niet te groot. We hopen op een binnenlandse ineenstorting in Duitsland en dan is Europa misschien rijp voor een vrede. Maar niet een vrede van Versailles, maar een verstandige vrede, die alle oorlog bant! – Axeltje hebben we van de verschrikkelijkheden van een oorlog verteld; hij vroeg op een ochtend: “waarom moet men oorlog voeren, wanneer men een stad niet krijgt. Dan zeg je toch: het kan me niet schelen, hou jij je stad maar, ik heb haar niet nodig”. Zo zegt hij ook, wanneer Lisa hem haar speelgoed niet wil afstaan. Axeltje vindt oorlog nu even erg als wij, en protesteert wanneer een kind op school er erg luchthartig over denkt. Ik eindig, ben met mijn gedachten ook op het Papaverhof, en hoop dat u het ideaal waarvoor de Engelsen vechten, ook deelt, zodat het gemakkelijker wordt de verschrikkingen van de oorlog, en de terugval der mensen te aanvaarden. 

Dag Hok. 9/9/’39

EIDA

12 juli 1939.

Dierbaren –

Deze brief sturen we nog naar Den Haag en dan komt een lange vakantiebrief naar Paterswolde, waar jullie heerlijk van mooi weer en rust zult genieten met Oom I  en Tante Jacq gezamenlijk uitgangetjes zult hebben. In jullie brief lees ik dat ik in het vuur van de beschrijving nog niet schreef wat me de treinreis gekost heeft nu: ƒ 4.- heen en ƒ 4.- terug. Een postwisseltje is altijd een heerlijke groet van jullie. Wij versturen er één voor de kinderen van Ho, voor hun overgang ieder een gulden, gedachtig aan het plezier dat Opa ons altijd op onze verjaardagen deed met zijn postwisseltjes. Veel gelukwensen met Lou’s  examenuitslag – wat enig dat hij met de anjer kwam in z’n knoopsgat en ’s avonds een prettig feestje had bij zijn vriend. Die Tante Lous is altijd paraat met een antwoord geestig met die bom naar Berchtesgaden!  – Fijn dat je zo’n fleurig zomerjaponnetje kocht dat komt je in Paterswolde ook goed te pas. Gezellig dat Zus-Aleid net die dag jarig is en dat je haar met je allen ging opzoeken. Ik zie haar zitten zo stralend als steeds.

Iedereen die A. en Th. kent, vraagt naar ze. Vanmorgen op de Vivos-vakantiekoffie was een Mevr. Meyer uit Batavia, grote vriendin van Tine Schepers. Ik vertelde haar uitgebreid alles wat ik uit jullie brieven weet. Hoe groot is dat eiland toch. Je schreef dat Anneke het rondreed met haar reisgenoot van boord. Hoe lang deed zij daarover? Wat een bof dat zij al een wasmeid kreeg en over 2 dagen gaan ze dus in hun huis, wat zullen ze genieten.

De Bijenkorf stuurde ons weer een glaasje nog steeds vanwege het éne dat in het stel tekort was, dit is al het tweede dat ze ná sturen en weér is het een verkeerde. Ik had nog wel zo’n mooie tekening erbij gemaakt, maar vermoedelijk hebben zij die series niet meer. 

Fijn voor Tante Lyda dat zij weer een kleinkind erbij heeft, dus dat is 3 stuks bij Jan Alingh de eerste etappe. Zij hebben toch zulke plannen voor een voortzetting?!

Als je me nog iets wilt sturen voor mijn verjaardag wil ik graag nog beschrijvingen van heiligenlevens – Indertijd heeft een pastoor hier over Franciscus van Assisi gesproken – over hem moeten boeken bestaan of over Willebrord  b.v. of over anderen. Willebrord zie ik al op de postzegels staan die op jullie brief zit. Andere wensen zijn nog gekleurde sokjes voor Lisa! Maar misschien is het pak al voor elkaar en ben ik hiermee te laat. Dat is niets. [2] 

Van Em kregen wij aardige kiekjes. Die van Lisa en Marijke zijn toch kostelijk. Hok dacht dat die dierbare houding geënsceneerd was, maar die is natuur, ze deden het zelf. Lisa draagt een strandpyjama van Marijke, een heerlijke dracht met niets eronder. Hoe vind je mij met de fiets. Dicky vond het nodig mij te nemen en ondertussen “hoonde” Anneke “niet zo sportief”! omdat ik immers nooit fiets, alleen in Batavia. Ik genoot daar echt van het fietsen en Jan en Tine vonden het ook hoogst humoristisch toen ik om 1 uur in Batavia van ze wegfietste, op welk uur niemand voor zijn genoegen op straat gaat. Je ziet warmte is maar hoe je het zelf opvat! Em schrijft zeer opgewekt hoe goed zij alweer zich voelt. 

Onze huisbazin heeft ons opgeslagen met 1 augustus, eerst met ƒ 10.- maar ze bleek ook met ƒ 5.- tevreden evenals wij. Hok is ondertussen nog steeds uitkijkende naar een mooi terrein voor ons aanstaande huis. Het blijkt moeilijk om aan al onze wensen te voldoen, want het moet niet te ingebouwd liggen en niet te ver uit de stad.

Zondagavond dansten wij in Homann met de Waals en Knottenbelt, je weet nog wel dat kleine dikkertje dat ons in ons verlof bij jullie kwam opzoeken met een Hitler snorretje. Een heel genoeglijke avond was het –

O ja, wat is toch het adres van Beebs van Vianen. Ik heb het toneelstukje met een programma erin klaargelegd maar verzond het nog niet. 

Axel geniet erg van zijn vakantie, al zou hij ook graag op reis willen, zoals hij hoort dat vele van zijn kennisjes mogen. Maar wij hebben nu steeds vriendinnetjes of vriendjes. – Maandag was Chrisje Wormer bij ons, je weet nog ons buurmeisje van de Ruysdaelweg – de plotseling opgegroeide baby Lisa van de film! Vandaag speelden de kinderen daar en ze vonden het zo heerlijk dat ze vroegen te mogen blijven eten, toen ik ze wilde ophalen. Lietje vond het goed en zo bleven ze daar nog tot 2 uur. We zwommen een morgen, ze gingen naar de dierentuin, morgen naar kennissen met een heel grote tuin met een tent, wat allang Axels ideaal is. – Wij vroegen één van de kinderen van Ho te logeren – ik ben benieuwd of het ervan zal komen.

Dag lieverdjes – goede reis naar het noorden –

Stevig omhelsd

Eida. [3]

HOK

G. Ik heb u nog niet gelukgewenst met uw 42e huwelijksdag. Van harte dan en nog vele jaren zij uw deel. – Erg sneu voor de Meylers; wellicht dat het nog meevalt. Het is heus geen pleziertje om met TBC te liggen. Dat weet ik van Houw mee te praten.  – Lisa is erg trots op haar broer. Op de Jaarbeurs mocht Axel alleen in de elektrische auto. Lisa stond vol bewondering naar hem te kijken en zei tenslotte: “Axeltje is toch erg knap; hij stuurt erg goed en botst eens niet.” Dit laatste zeggen beide kinderen in plaats van “niet eens”. – We hebben sinds enige tijd het plan opgevat om een eigen huis te laten neerzetten. Ik blijf hier toch nog een hele tijd en dan is het voordeliger dan een huurhuis. Helaas zijn er momenteel geen goede terreinen te krijgen, zodat we nog wat geduld moeten hebben. De financiering moet ten dele per hypotheek gebeuren. De hypotheekrente is hier 6%. Ik heb de gehele stad al op vrije terreinen bekeken, maar geen dat ons lijkt. Wellicht dat over enige maanden wat bouwterrein in de buurt van de Hoytemaweg beschikbaar komt. – Eida krijgt op haar verjaardag misschien een radio van mij en de kinderen. Misschien wel iets eerder, in verband met de geboorte van een nieuwe oranjetelg. – Dit zijn plannen nog. Wellicht komt er wat van terecht. Dag Hok.   12/7

EIDA

5 juli ’39.

Lieverdjes –

De rest van het huisgezin is ter Jaarbeurs – gisteravond gingen Hok en ik samen om alles te bekijken omdat je met de kinderen daar toch niet toe komt; en omdat ik toch niet mee te krijgen ben in draaimolens of dergelijke – ben ik geëxcuseerd, vooral ook omdat ik inderdaad p.f. ben! – De vorige maal dat ik schreef, waren de logees net 1 dag bij ons – nu zijn ze alweer enige dagen vertrokken. Het waren bijzonder prettige mensen, vooral haar mocht ik graag, kalm en eerlijk. Zij was niet zo toeschietelijk direct, maar werd steeds hartelijker. Haar man draafde de eerste dag al aan om glazen in te schenken en rond te brengen en koekjes te presenteren toen ik behalve hém nog Hok’s baas: Koolhoven met a.s. vrouw op bezoek kreeg en geen bedienden had. Hij was toen nauwelijks 1 uur in ons huis! Zij ging erg kalm haar gang en deed niemand overlast aan, sprak weinig, was vriendelijk – echt aangename gast dus. Ik had een avond vergadering van de Vrouwenbelangen en maakte de notulen zittend met haar in de tuin en al sprekend over diverse onderwerpen. Ik ontdekte toen dat zij doctoranda was in de kunstgeschiedenis – M’n notulen kwamen natuurlijk (!) niet af die morgen. Hok moest toen ’s avonds bij het eten van de kinderen zitten dat ik er de laatste hand aan leggen kon. We hadden voor het eerst nu een zaaltje gehuurd met het oog op de 100 leden, maar nog geen enkele maal was de opkomst zo gering!, althans niet sinds wij in ’t bestuur zijn!! Elke bezoeker haalde ik binnen en ik betrapte mij erop dat ik deed of ze mij er een persoonlijk genoegen mee deden met hun komst! – Het werd wel een aardige avond. Onze 2e secretaresse is weg – ik ben nog op de uitkijk naar een ander. Thea voelt het meest voor Dora Hekster-Zwiebel, maar ik moet eerst zien of ze een schrijfmachine heeft! een telefoon heéft ze tenminste! – Onze logees, MacGillavry heten ze, gingen nog een avond uit naar de Jaarbeurs eerst en toen naar Homann, waar we heerlijk dansten. Daar zij een baby verwacht was ik dus steeds aan bod. Op de Jaarbeurs zagen we een Chinese kunstenmakers troep, heel aardig, maar niet eersterangs. Als bestuurslid van de Vrouwenbelangen had ik ook een uitnodiging voor de opening van de Jaarbeurs – ik heb er dus heus al voldoende van meegemaakt! – Wanneer het nog eens mocht voórkomen dat jullie niets van ons hoort – misschien komt het niet meer voor – wees dan toch niet meteen ongerust, waarom dat gebrek aan [2] vertrouwen – alles komt heus wel terecht! – Maar de vorige maal ontdekte ik, nadat de brief weg was, dat ik nog niet had geantwoord op je vriendelijke verzoek om opgave van wensen voor m’n verjaardag – een divankleed hoeft niet, dunkt me – we hebben een bruin gordijn in gebruik, dat heel goed kleurt bij de kussens en het vloerkleed. Ik geloof dat ik het liefst een lap heb voor een jurk of een klare jurk maar dat kost Moeder teveel hoofdbrekens, mocht je ertoe besluiten dan Frans maaksel en geen Liberty! en maat 42 - 44. Maar het kost wel veel geld een lap – Ik hoorde van mensen die een jurk als “brief” sturen en zodoende geen invoerrechten hadden te betalen. Een andere wens is een mooie witte tas, die ik nu heb, begint al minder fraai te worden – let vooral op de sluiting: geen beugel eraan geplakt, liefst zonder beugel dus. Misschien kan Mevrouw de Française een leuk hoedje voor me maken bij de lap! Maar laat ik het niet te moeilijk maken, dat is niet de bedoeling. Zeg haar eens dat ik die witte grote zijden paardenharen hoed liet vermaken en dat die heel mooi staat, een grote platte pannenkoek met een bolletje erin! Maar ik heb het liefst kleine hoeden. M’n logee en ik stootten elkaar steeds met de grote hoeden wanneer we iets wilden zeggen! Ik zal dolgelukkig zijn met kleren voor de kinderen – ik zal hun maat dadelijk even opnemen. Wat zijn die witte schoentjes voor Lisa toch beelden – wat enige kiekjes stuurde je, Menno en Tineke net als onze kinderen indertijd op het Papaverhof en nu zien we “Co” ook – Van Papaverhof geschreven: fijn dat Mevrouw Kunst zoveel opknapte. Doe hen weer eens onze groeten. Merkwaardige kleinkinderen hebben die! Verdergaand op de gedachten van het kleinkind, Vader geeft een pracht beschrijving van alle brieven over Menno Hans’ neus – het is mij niet opgevallen dat die zoiets bijzonders is, maar wanneer er steeds over gepraat wordt, ga je er ook naar kijken, maar hopelijk ontdekken ze nog meér belangrijks aan hem!! Ik vond hem alleen maar één van de wonderlijke scheppingen van de natuur, zoiets kleins en teers en volmaakts – Wat je over Mevr. Schüller schrijft is inderdaad waar, ik bewonder Zus dat ze ’t in die sfeer uithoudt, hopelijk laat zij zich niet [3] besmetten zoals Leo Meyler[1] deed. Hemel, zou het niet de kandidaten-ziekte zijn – het lijkt me toch dat geen dokter zich laat besmetten. Maar het verwondert me niet gezien Leo’s geest van pessimisme en neerdrukkendheid, arme Betty. – Aardig dat je ook namens ons een penning offerde voor Zus-Aleid. Fijn dat A. en Th. een huis hebben – hebben ze eigenlijk veel meubilair uit Den Haag meegenomen? en hebben ze een contract gesloten met “Co” dat ze een bepaalde tijd moet uitdienen? Gezien de vraag naar echtgenotes daar te lande? – Ik gaf het adres van Juffrouw Harting net aan Bep Einthoven – ik moet haar nog steeds schrijven. De maat van de katoenen jurkjes van de Bijenkorf die Lisa momenteel passen is 40! Je weet nog die 2 jurkjes met schortjes die ze van jou kreeg, Mam, ze passen nog goed hoewel ze zeker een hoofd groter is nu. De volgende jurken dus graag maat 45. De witte schoentjes zijn precies passend, de beige nog fijn iets aan de grote kant!

Therus was alweer 2x hier. Hij is zogenaamd met vakantie. Rinie zit heerlijk op Tjitèrè in de kou, boven Pengalengan, en Therus rijdt dagelijks heen en weer omdat hij elke dag in Bandoeng moet vergaderen. Misschien brengt hij morgen Rinie mee.

Wat enig dat Anneke al meteen een dans- en gymnastiekcursus moet leiden. Binnenkort komt de revue “Willemstad” bepaald voor het voetlicht.

Vader is nu al bijna vrij van school en jullie trouwdag maakt deze brief misschien net mee. Voor jullie beiden dus ieder 34 kussen! en veel goeds voor die dag toegewenst. En daarna een fijne vakantie, dus beginnende in Paterswolde.

Hok komt met de kinderen thuis, ’t is half 10! – Ze hebben ieder een ballon en Hok maakt minder schone geluiden waarvan de draaimolen en een onwijze “octopus” de schuld zijn. Hij is niet in staat een letter op papier te zetten. Dus een volgende maal maar! [4] Het blauwe pakje voor Axel met donkerblauwe opslag en kraag is maat 4 – dus nu graag maat 5. Het is heel goed gebleven in de was. Iets aan één stuk is ook aardig blouse-broek, maar van verschillende kleuren broek en blouse staat ook enig. De vorige maal schreef ik al over gewenste kleuren! – Ik zal een “padvinders” pak voor hem laten maken. Dat is zijn grootste wens. Therus constateerde gelukkig dat hij dan geen geweer kan dragen. Dat ding kreeg hij van mensen van ons straatje, zeer ongewenst wat mij betrof, maar Axel vond hem schitterend. Hebben Alingh[2] en Margreet nu 2 zoons en 1 dochter?

Axel heeft grote vakantie. Hij vindt het heerlijk – we gaan zo eens van allerlei doen als: naar het park, dierentuin, baby’s van kennissen bekijken e.d. Hij is overgegaan, ik zou het nog haast vergeten te vertellen. We kregen een klein stukje papier met deze mededeling. Ik zal een paar dingen sturen, die hij maakte, dat je er een idee van hebt.

Dag hoor – omhelsd tezamen

Hok en Eida.

HOK

G. Ik ben volkomen geradbraakt en zeeziek van een bezoek aan de Jaarbeurs met Axel en Lisa. We zaten in schommels en carrousels, autootjes en draaiende bakken, zodat mijn, anders zeevast hoofd, er het bijltje bij heeft moeten neerleggen. Het was anders erg gezellig en de kinderen hebben zeer genoten.

Dag Hok

EIDA

Lisa moet ook een paar onderjurken! hebben, en nieuwe hansoppen en broeken en hempjes, ze is erg gegroeid en een badpak voor hen beiden. Schrijf vooral wat je in het pak gestopt hebt – als de invoerrechten zo hoog zijn: hier kan ik tenslotte ook alles wel krijgen. Dag lieverdjes!

EIDA

26 juni ‘39

Lieverdjes –

Inderdaad heb ik jullie slecht behandeld door ongeregeld te schrijven – toen ik eenmaal van de vaste dag was afgeraakt, raakte ik de kluts kwijt en sloeg ik teveel over blijkbaar. Het is nu bijna jullie verlovingsdag, die nadert de 45 dunkt me – en Vader gaat zijn laatste schooljaar in mét eindexamens als slot apotheose. Iedereen die het hoort vraagt of jullie dan hier komen. De ouders van Elly Linn zijn hier nu, Mevrouw Wijnne die toen bij jullie niet te spreken was over Indië, is nu heel wat enthousiaster. Elly’s huis is helemaal verbouwd en ze heeft heel wat meer plaats en bovendien zijn haar ouders er nu tegelijk, terwijl ze toen om de beurt kwamen. Maar inderdaad lijkt het me voor jullie fijner op Curaçao! Of anders wacht je Em eerst af met haar lieftallige Menno. – De vorige maal schreef ik jullie op Em’s plat – ondertussen belde Hok op uit Bandoeng, dat Axel koorts had – Het was net of ik helderziend was – ik wist toen al dat zijn ziekte niet langer dan 2 dagen zou duren en had tot Hok’s verbazing geen haast thuis te komen. Voor zijn genoegen deed ik het tenslotte en vertrok de volgende middag met de laatste trein, dus dinsdag – ik nam eerst uitgebreid afscheid van Em – het was jammer dat ze steeds bezoek kreeg, maar af en toe hadden we een kwartiertje. Ze was zo stralend en verrukt van haar Menno en zag er beslist jong van uit – iedereen prees trouwens haar uitzicht. Ze zal nu dus weer thuis zijn – haar wonderen van bedienden zullen weer voor haar vliegen in het met bloemen versierde huis en de grote kinderen zullen haar het werk uit handen nemen. Ik heb An en Dick nog meer leren waarderen. Doordat ik nu veel met hen alleen was, praatte ik meer met ze dan anders wanneer Em er is. Ik vind hen beiden bijzonder geslaagd – An is echt evenwichtig en altijd even actief en ook met Marijke altijd lief en Dick ook vol leven. Hij haalde me keurig van de trein en vertelde me van alles en nog wat de eerste uren in hun huis, toen ik nog niet naar Em mocht omdat het bezoekuur voorbij was. – Met studie maakten we kiekjes – ik weet nog niet of er iets van slaagde. Lisa heeft ook zo genoten van de nicht en omgekeerd niet minder. Lisa heeft prachtige verhalen en vertelde van “het mannetje” haar geliefkoosd onderwerp, een fantasie. Meestal converseert dat “mannetje” met de “vis”, een andere speler in haar stuk – toen in Batavia ging het verhaal over doodslaan e.d.; het woord “dood” is tot haar doorgedrongen door het sterven van het kind van de kokki en nu moet ze dat maar steeds gebruiken – ik laat haar zich uitleven, maar Anneke Rempt vond het luguber. Ze begreep niet hoe Lisa het begrip “dood” al gevat kan hebben. Enfin, ze is in het “vatten” nu eenmaal vrij snel! – Therus Schüller was nog een maaltijd [2] hier – Ik was m’n laatste morgen in Batavia ook even bij hen. Ik fietste van het Ziekenhuis eerst naar de presidente H.B. van de Vrouwenbelangen en daarna naar Rinie en belandde tenslotte bij Jan en Tine waar ik een bordje rijst mee at. Daar is het toch zo gezellig – echt prettige familie waar je even binnen wandelt. Ze zijn altijd zo hartelijk en je voelt dat je welkom bent. Jan is ook zo aardig – het is zo prettig om met hem te praten omdat hij zo op Vader lijkt en hij weet altijd iets geks uit je woorden te halen, maar op een stemming-verhogende wijze! – Het is zo fijn dat jullie het me mogelijk hebt gemaakt naar Batavia te gaan en de jongste familie aanwinst te bewonderen – nu hoor, het is een schat van baby – wát een wonder!!! overigens. Ik hoop dat m’n verslag jullie duidelijk heeft gemaakt hoe Em daar was en hoe we ’t samen hadden. – Ondertussen ging ik dus voor Axel’s “ziekte” terug en toen we aankwamen was meneer koortsvrij, hetgeen hij verder bleef! Hok was die dag van kantoor thuisgebleven en had een houten bootje voor hem gemaakt – Axel was het meeste blij met Lisa, die ook één en al bedrijvigheid was om het haar broer prettig te maken – ze moest op zijn slaapkamer eten en kwam steeds binnen melden wat er nog meer gewenst werd. Ik vond haar opeens zo groot! (tot mijn spijt!!) – Merkwaardig die Axel – hij had zijn klok vooruitgezet om de trein waarin Lisa en ik zaten een handje te helpen – hij had tegen Hok gezegd dat we nooit meer weg moesten gaan, maar toen we er waren, vond hij het meteen weer gewoon, althans dat ik er was – van Lisa genoot hij merkbaar. Misschien was zijn gemoed te vol! – Gister een lange brief van Nanda. Ze had het even prettig met jullie gevonden als omgekeerd en vond het zo lief dat je haar te logeren had gevraagd. – Ze beleeft weer het nodige – de activiteit straalt uit haar brief. Ze komen later dan ze gedacht hadden – fijn 2 maanden langer in Holland, niet gek. – Hok heeft St. Jan’s feest gevierd in de Loge – intussen ben ik weer eens vroeg naar bed gegaan – ik heb slaap tekort sinds een tijd en in Batavia kwam er van vroeg naar bed gaan evenmin wat. Momenteel hebben we een echtpaar te logeren, McGillavry, uit Palembang, paleontoloog. Ze zijn veel jonger dan wij (!!) en verwachten hun eerste. Gelukkig gaan ze vroeg naar bed – het zijn overigens heel prettige mensen. Toen ze kwamen gistermiddag, was m’n djongos [3] ziek en weg en hadden we geen hulp. De logees zag ik voor het eerst, maar ze bevielen direct goed en ze hielp me met tafeldekken! Ze blijven 5 dagen. – Mamma is woensdag jarig en die dag wordt de Jaarbeurs geopend – Wat vreselijk dat Jan Kunst zijn ene vinger moet missen, afschuwelijk – Merkwaardig die kinderen van Jaap – is Jaapje eigenlijk ook begaafd? – Van hem werd het meest verwacht.

Dag lieverdjes – omhelsd

Eida

HOK

G. Eida is eerder naar Bandoeng gemoeten, dan oorspronkelijk haar plan was. Axel was plotseling ziek - influenza – kreeg hoge koortsen, en toen Eidje thuiskwam was het grootste leed weer voorbij. Hij bleef nog de volgende dag in bed, en kon toen weer naar school. Ik was erg blij dat Eidje weer thuis was. Ons bediendenstel was ook niet compleet; en ik vond het erg naar om Axel aan de bedienden over te laten. – Momenteel hebben we logees. – Een collega uit Palembang. Erg aardig stel, zodat we veel pret met elkaar hebben. ’s Ochtends zitten we op kantoor de problemen te bespreken; van deze besprekingen heb ik meer profijt dan van die met de Australische. – Axel is nu vol verwachting n.a.v. de Jaarbeurs die over een twee dagen geopend zal worden. Het liefst zou hij de hele dag in de elektrische autootjes zitten, maar dat zou erg kostbaar zijn. Lisa houdt de gasten goed bezig. Zij kan zeer goed converseren en spreidt een zeer grote fantasie ten toon.

Dag Hok.