EIDA

Lieverdjes –

Wij vertrekken overmorgen vrijdag12 april met een transport speciaal voor heel en half zieken “Verpleegster aan boord”! – We zullen dus wel zacht gezet worden – Het enige is dat ik hoop dat Anneke haar week bij jullie al gehad heeft, anders moet je mij maar eerst ergens anders stoppen, [2] want het komt haar toe!

Lieverdjes niet te geloven tot over 1 week!

Omhelsd 

Eida

Sneu voor Thijs, wederzijds genoten we veel gezelligheid – E

EIDA

2 - 4 -’46

Lieverdjes –

We zitten nu op Batavia, tussenstation voor Skymaster passagiers – We hebben het erg gezellig met Thijs en kregen Ems brief met kostbare aanwijzingen – We logeren in Hotel de Nederlanden, waar Hok en ik indertijd ook waren na aan­komst in Indië de eerste maal – Opeens kwam in Bandoeng de oproep dat we 2½ dag hadden vóór ons vertrek – Nico hielp alles dichtmaken, 3 loodzware kisten en 10 andere colli, erg veel, gelukkig kwam alles door – Op Kemajoran werd mijn bagage achtergehouden, omdat ik ook op de lijst voor de Boschfontein[1] stond – Gelukkig achterhaalden we het zaakje nog ’s middags – Als echte dorpslieden kijken we dagelijks onze ogen uit naar alles wat hier te koop is, maar de prijzen zijn wel ál te bar, alleen schoenen van geitenleer die Em ook kocht zijn betaalbaar, vruchten voor Bandoengers spotgoedkoop! – Wij moeten minstens 2 weken wachten, te beginnen van 28 maart, de dag van ons vertrek uit Bandoeng – denkend dat Anneke nu eerder is, komt het wachten goed uit – We waren bij Lotty en Lykle[2] – laatste wist veel van Hok in ’t kamp te vertellen[3] – Het is fijn dat Hok juist in de kamptijd zoveel waardering vond – hij heeft er voor gewerkt de Chinezen en Neder­landers bij elkaar te brengen – Lotty gaat morgen mee warme kleren voor ons uit te zoeken – Dien en Nico + kroost zijn ook in Batavia, kwamen gister aanlopen; hun boot naar Makassar gaat omstreeks de 10^e – Van jullie hoorde ik het laatst van 4 maart – 6/4  Intussen snelt de tijd voort al wachten ons geen drukke bezigheden; we haalden beeldige mantels, gift van het Canadese Roode Kruis, alleen Gijsbert kreeg een trui met lange mouwen, maar voor hem heb ik Wytjes jeugdjas – We zitten er nu ”warmpjes” in, al nam een ander mijn hele tas + inhoud mee een paar dagen geleden en verdween er spoorloos mee; het nodige geld zat er ook in + vulpen, vulpotlood – merkwaardig was dat ik er juist de sleutel [2] van m’n koffer had uitgehaald + een brief die ik voor Vader meekreeg van Hondius van Herwerden. Ik was wel even onder de indruk van dit verlies door schuld, maar gelukkig had ik nog genoeg geld over en ik kocht de nodige zaken door of er niets gebeurd was. M’n passagebiljet zat er ook in maar ik mag nu ”zonder”!

We krijgen steeds veel bezoek. Vandaag Mamma + Houw en Fanny – tegelijk waren hier de Tan Ping Ie’s op doorreis naar Semarang voor de begrafenis van zijn vader – Het was een groot geluk dat Mien Hok’s Moeder gerust kon stellen omtrent allerlei[4]; mijn Maleis schiet zoveel te kort voor zulke subtielere zaken – Ze was zo ontroerd mede door de gedachte dat zij ook de kinderen kwijt raakte en zij is ook al 70! Maar Mien wist haar op te fleuren door Axel’s bewering dat hij met een Chinese wil trouwen en dat ik geen bezwaar had – Ja nu is eindelijk de beurt aan jullie om de kleinkinderen dichtbij te hebben en een gedeelte heb jullie al – Zijn ze naar Wassenaar met z’n allen, de Rempten? en nu is Anneke c.s. zeker bij jullie – daar reken ik op. Wat een weerzien allemaal – heerlijk toch. Thijs en ik waren echt gezellig op Lotty’s verjaardag ’s avonds, we dronken heerlijke rode wijn en deden om de beurt verhalen, echt een familiekring! Thijs foof Axel op een filmmiddag, zij samen alleen, Axel genoot en ik merkte hoeveel Thijs hem erbij had verteld – een man is zoo aan Axel besteed – Gister zag Gijsbert zijn eerste films, tekenfilms van dieren en mensen, kostelijk; ik amuseerde mij ook –  Verschillende vrienden van Hok, kwamen ook en Houw komt vrij veel, hij mist Hok erg, de hele familie bouwde op Hok, hun allertrots; ook Indonesiërs betuigden Houw hun spijt – [3]

Ik ben wel erg toe aan een verlof, ik kan nauwelijks een langere redenering geconcentreerd volgen, laat staan één opbouwen – maar toch voel ik mij in Batavia vrijer, opgelucht alsof een beklemming van me afviel en ik kan enigszins Em’s gevoelens in A’dam navoelen – Ik voel me innerlijk erg gelukkig en daarom heb ik alle hoop dat ook mijn geest daar – bij jullie – weer op peil zal komen.

Lieverdjes, ik omhels jullie; eerder als 18 april hoef je ons niet te verwachten.

Dag  Eida –

Het is zo prettig dat Thijs hier is, gister kwam hij de hele dag niet en wij merkten het allen.

EIDA

19 maart ‘46

Mijn lief moedertje –

Wat heerlijk weer steeds die gezellige brieven van je te krijgen en hetzelfde mooie regelmatige handschrift – het is alsof we samen zitten te praten zoals we in werkelijkheid over niet al te veel tijd zullen kunnen doen – Ik durf niet meer te beweren dat we binnen 2 weken bij jullie zijn, want ik zie wel aankomen dat ons vertrek nog even zal duren – Nu zuster Anne ook alhaast verwacht kan worden, is het ook beter dat wij niet tegelijk met haar komen, je hebt al zoveel te verwerken binnen een paar weken – Ik bewonder je zo hoe je al die jaren doorgekomen bent en ook nú nog al het werk doet en zoveel erbij – en dan die kou – Heb jullie nu genoeg kolen? En moet je al je eten dagelijks gaan kopen of komt de groenteman langs? – Moet je steeds voor de kachel zorgen en je potje op hout koken – het is niet te geloven dat je dat allemaal klaarspeelt en dan nog veel aanloop – Heb jullie altijd kunnen verwarmen in die oorlogswinters? – Je schreef een keer of we je brief over de bezettingstijd gelezen hadden, maar we kregen hem niet, ik althans niet; maar eerstdaags kun je me alles vertellen – Voor mijn gevoel hebben jullie het veel zwaarder gehad dan wij – Maar je zult ook wel de Hemel vurig gedankt hebben toen de bevrijding werkelijkheid bleek – wat een gezegend ogenblik als je beseft dat de nachtmerrie voorbij is – je voelt het tot je doordringen en in je hart is alleen nog maar plaats voor intens geluk, ontroering voor dat geschenk van de Vrijheid, het goed dat wij het minst [2] kunnen ontberen – En als je dan nu leest in de kranten hoe weer landen een vijandige houding tegenover elkaar aannemen, dan wordt het je week om het hart om de mensen die weer zo’n ellendige tijd tegemoet gaan misschien – Zou het mogelijk zijn? – Inderdaad is het laaiend vuur nog niet uitgewoed, onze wereld is nog niet op zijn laagste punt van ellende, nog is er lust tot vechten – nu dan dáárna – –  , dán zullen we eindelijk kunnen beginnen aan onze Nieuwe ideale wereld, want die moet zeker komen – Wat denk jij Mam? –

Jij ging dus door de sneeuw naar Bentveld en met succes – wat een genoeglijke beschrijving geef je van je tocht en wat een heerlijk huis lijkt me dat – Ik ben zo benieuwd hoe je het hele stel onderbrengt – Wat een pracht idee van Jup om met vakantie te gaan, maar voor ik dáár ben, is zijn vakantie misschien al om! Wat schattig van hem om dat zo te regelen, zelfs met een dienstbode voor mijn hulp – bedank hem vast voor me –

Maar misschien kan Em er nu van genieten nu wij pas op z’n vroegst in april komen – M’n zaken hier zijn nu vrijwel geregeld en met koffer pakken ben ik al begonnen – 

Ik wil nog met de kinderen naar Hok’s graf ten afscheid – Borromeus is voor ons leven wel heel belangrijk geweest – Vaak is voor mij als iets onmogelijks dat de band tussen Hok en mij zo plotseling onherroepelijk is verbroken, onwerkelijk komt het [3] mij dan voor en inderdaad is die band er ook nog, zijn wezen leeft in mij voort en in de kinderen, zijn ware zelf zoals hij alleen pas die laatste 10 weken zich heeft vertoond – medelijden met mijzelf heb ik nu niet meer, het is van mij afgevallen, de levensvreugd komt steeds meer terug met de genezing van de arm – ik moet me nu toeleggen op het moederschap, moeilijk voor mij, maar wie zou ik beter als mijn voorbeeld kunnen kiezen dan jij – we hadden zo intens contact met je – wat wist je precies wat in ons omging. – Door mijn huwelijksleven dat hoge energie vergde ben ik te weinig op de kinderen ingesteld, te weinig spontaan, ik moet er zo hard steeds aan denken dat ik alles voor ze zijn moet – Maar ze hangen erg aan mij en ik heb deze laatste maanden al wat geleerd. – Met Vader en jou in de buurt zal alles steeds beter gaan en staat een heerlijke tijd ons te wachten – Ik verlang er naar de zware werkjes voor je op te knappen – ik hoop dat we veel voor elkaar zullen zijn –

Wat ben ik dankbaar dat alles met Vader zo goed is gegaan – als hij beter is, zul jij ook de zwaarste tijd gehad hebben –

            Ik omhels je vast in gedachten –

                                                Je middelste

                                                            dochter – [4]

Die Meneer en Mevrouw Wijnne hebben een beetje pech misschien, maar in elk geval zijn het mensen die zwaar aan hun hebben en houden hangen en het verlies van elk onderdeel zwaar tellen. Hok heeft met de oude heer gevangen gezeten en zich erg uitgesloofd extra voeding voor hem, omdat hij Elly[1]’s vader is, op te scharrelen; maar hij vond alles altijd weinig en niet de moeite waard en heeft Hok’s diensten niet in ‘t minst op prijs gesteld, maar alleen gedacht aan zijn eigen narigheidjes –

Wil je m’n zussen ingesloten brieven doen toekomen?

Op 4 maart was Em er nog niet, gelukkig dat Lou jullie liet weten wat de reden was van het te laat komen – Misschien is het euvel van de motorpech wel gauw weggenomen – Je bent zeker erg gehard tegen de kou, heb je het kacheltje de hele dag branden? – Moet jullie dus weg als de Jorissens hun kinderen overkrijgen – Wie weet gaan we dan samen naar Den Haag! – Wat ontzettend van Mieke’s oog, ik kan me voorstellen dat ze liever er niet telkens aan herinnerd wil worden – Met mij is het heel anders, ik ga dagelijks vooruit – je hebt nu zeker ook begrepen dat dat niet op jullie slaat als ik schrijf dat het vervelend is als Jan en alleman zich met m’n arm bemoeit!

En Vader is zeker weer thuis en al wat op? Heerlijk als we jullie gezond zullen aantreffen.

[Randje pag. 4]

Dag omhelsd. E.

EIDA

[met rechterhand]

19 febr. ‘46

Dierbaren alle 4!

Wij vernamen dat de fam. Rempt heus is vertrokken [pijltje ‘verkeerd ingelicht’] en dus weten wij dat jullie elkaar al hebt mogen omhelzen, fijn! – Ik kreeg juist Moeders brief van de 29e over m’n polissen – Ik schrijf dadelijke nog even de nummers op, in de hoop dat Dirk het zaakje wel kan opknappen, want hier bestaat er niets meer van voor zover ik nu weet –  Wat fijn dat Vader al de hele dag op was, Jup en Bep ten Sijthoff schreven beide dat Moeder erg goed was en Vader al opknapt omdat hij dat wil – erg fijn. Ik ben zo benieuwd hoe jullie de logeerpartij regelen en de rest en naar Em’s reiservaringen!

Was het heel erg? Koud? Lang? Wat voor kleren had je aan? Had je ook een kopje + bord van jezelf nodig? – Ik ben nu ook belangstellend voor de vliegerij want ik heb alle hoop dat het me zal lukken – De raad van Em en Dirk volgde ik direct op. Nico sprak met de keuringsarts en ik met m’n röntgenologe daar er alweer een nieuwe chirurg was, de 5e voor mij! – Zij wilde graag meewerken – en ik denk vast dat het lukt – Stel je voor dat wij over 3 weken bij jullie zijn – houdt daar dus rekening meer en schrijf alles wat we moeten weten Em – Ik genoot van de brieven van Em en die van Dirk en antwoordde nog even naar Batavia, maar dus te laat! – Intussen merk jullie misschien dat ik weer rechts schrijf – m’n gips ging er vanmorgen af! Eindelijk m’n straftijd om. Ze maakten weer 2 foto’s en ik kon duidelijk zien hoe de stand steeds verbeterde en nu erg mooi is – m’n hand is ook veel krachtiger geworden, ik draag een gevuld thee­kopje zonder beven en kan nu vrij goed knippen met de grote schaar en deze pen hanteren! – Gister kwam ik klaar met het ordenen en regelen van onze boeken, 18 februari, een dag in m’n ring gegraveerd, het feest van Hugo Hijmans![1] Hoe is het met hem gegaan? – Cees Zeylmans gaat morgen naar Palembang. Hij hielp mij fijn met de boeken. Een vriend van Nico doet moeite de koffer van Thijs op te halen – hoop er erg op en verheug me op alles wat Anne voor ons uitzocht – Ik herinner me nog die bruine jongensjasjes van Wytje en Menno in Holland met Opa en Omie in Dierentuin en sneeuw – Zijn jullie blikjes en stofjes doór ekomen? Men zegt dat ze uit koffers gehaald worden en kreeg je in Caïro nog kleren? – Verbeeld je dat ik m’n koffer herkende bij huiszoeking bij de bewuste meneer, maar hoewel de koffer + stapels nieuw linnengoed + andere eigendommen van derden in beslag werden genomen, is het heel onzeker dat ik hem terug krijg – Maar ik ben vasthoudend als een terriër nu ik zeker weet na het weerzien met de koffer dat het inderdaad de mijne is. – Jammer dat ik in het vliegtuig maar weinig boeken kan meenemen – ik koos Axels a.s. schoolboeken uit die direct nodig zullen zijn: Griekse en [2] Latijnse, Engelse dictionaires! Ik had niet durven hopen dat mijn kinderen nog eens op het Gym. terecht zouden mogen komen! – Axel is geweldig geïnteresseerd in alles: het menselijk lichaam, vliegmachines, geschiedenis – Vanavond waren hij en Joke[2] ijverig bezig schaduwfiguren met de handen op de muren te laten vallen – Axel stemt met haar ook overeen in liefde voor huisdieren, poes en duiven – Hij moet in maart klaar zijn voor de HBS. Hij leert gemakkelijk, je ziet hem nooit werken maar hij maakt goede cijfers – alleen het aanvoelen van het Nederlands is niet fraai, hij merkt het met het opschrijven van spreekwoorden en gezegden, het wordt zoiets als ”wie een kuil graaft voor een ander, valt het lid op de neus!” – Lisa en hij vechten erom piano te mogen studeren, ik hoop maar dat ze weer les zullen krijgen. Ik moet ook nog eens weten hoeveel het leven daar per maand kost, Mam – Kun jullie helemaal geen hulp krijgen voor de huis­houding of is het onbetaalbaar? – Wij genieten hier van onze Ambonese die ook wil blijven als Dien en Nico naar Makassar vertrokken zijn – Hun oproep laat gelukkig op zich wachten – Gelukkig, omdat we het hier zo dolgezellig vinden bij hen, een zeer geslaagd gezin, allemaal zo gezellig en prettig – Gijsbert speelt hier de hele dag met autootjes en stokken en krijgt ’s morgens een kopje chocola van Dien waarvoor hij altijd prompt present is – Zijn krulkuif staat altijd olijk recht op ’t heufd! En hij let zélf op of z’n ”kulle” wel op z’n plaats zitten, we zijn natuurlijk ook opvallend trots op deze familiebijzonderheid! – Lisa is haar danslenigheid kwijt, allang deed zij ook geen gymnastiek meer maar misschien haalt ze het weer op door oefening. 20 febr [met linkerhand] Vanmorgen probeerde ik m’n fiets weer eens – het ging schitterend, fijn – ik legde ook een keurige stop in een kous – het is zo fijn dat het duidelijk vooruit gaat met m’n handigheid – Gister stond er een oproep in de krant voor de fam. Tan Sin Hok voor evacuatie naar Australië – De Australische paleontologe, die een jaar of 5 geleden een week of wat bij ons logeerde, heeft ons opgevraagd – Verbazend aardig, hè. Ze weet natuurlijk niet wat Hok overkwam. Iemand ried me aan te gaan, omdat het m’n enige kans is nog eens in Australië te komen! – Wat zou ze zeggen als ze in plaats van Hok, mij zou zien verschijnen met 3 kinderen! – Jullie hebt Bepje ten S. zeker gezellig op bezoek gehad. Ze zal wel niets veranderd zijn. Bedank vooral Jup voor z’n genoeglijke verhaal dat me weer op de hoogte bracht van zijn familie. – [met rechterhand] Onze bruine Broeders maakten de waterleiding kapot, ver in het Noorden, hij is alweer beveiligd en gerepareerd maar loopt nog niet. We hebben 1 kraan per straat, gelukkig hebben we een put, schoonge­maakt door gevangen pemoeda’s! En ’t regent iedere dag – met Houw heb ik geregeld contact, van Thijs hoor ik niets – Voor Gijsbert hoef je geen groene wollen pak van Mies terug te vragen hoor, hij erft al Wytje’s jasje –

[Randje pag. 2]

Dien en Nico zijn plezierige mensen om mee samen te wonen. [3]

22 febr. ’46.

[met linkerhand] Vanmorgen kwamen de kleren uit Curaçao, zo fijn al die kleren klaar, hoef nu haast niets meer te naaien. En alles past zo precies, erg knap – Tegelijk met deze kleren kreeg ik bericht dat Em c.s. de 26e vertrekken – Nu zal het dus heus gebeuren wat ik meende dat al verleden was – Hoe brengen jullie ze onder? Krijgt Jup ook al wat? – Em, Dirk en Thijs schreven ieder dat ik ook moet gaan vliegen. Volgens Thijs heb ik er zelfs recht op als oorlogsinvalide en -weduwe  – Met de koffers reken ik er op dat het zal lukken – Anne stuurde ook tandenborstels, elastiek en veiligheidsspelden waar ik zo om verlegen ben. – Ons belangrijkste nieuws is dat het prikkeldraad om het kamp is weggenomen en dat we dus nu weer in de stad wonen! – Gijsbert heeft echt behoefte aan nuttige bezigheid – Bij gebrek daaraan gaat de duim de mond in [4] en uit verveling scheldt hij ”rot kind”! Hij kan pas sinds kort een ”r” zeggen – Tevoren liet hij alle eerste letters van elk woord weg ”IJsbert” – of ”ot” (voor rot!) ”ijs” voor rijst, Gijs of ijs! Je zult je amuseren met hem, zoals Dien en Mien Tan  het nu doen. Anneke’s lange matrozenpak voor hem staat enig –

Dag lieverdjes wees heel erg omhelsd door Eida

[met rechterhand] Jan en Tine zijn al aangekomen, vermoeden we, hopelijk in goede welstand –  Ik kreeg gister een brief van Tine van 2 maanden oud!

EIDA

27- jan. -‘46

Lieverdjes! Wat zijn we blij met de volle envelopbrief van 16 januari – Vader had dus gelijk met de eigen diagnose van kou en hongergeleden – Wij zelf hebben aan den lijve ondervonden dat bij karige voeding het lichaam meer warmte toevoer van buiten kan verdragen en behoeft – hij wordt nu hopelijk krachtig gevoed – Wij vonden het ook erg dat hij na die hongerwinter nog dóór heeft moeten hongeren – je krijgt dan visioenen van heerlijke biefstukjes en hors d’oeuvres! – Verbeeld je dat Em over 2 weken in jullie kamer zal zitten – ik geloof zeker dat zij alle kans heeft te mogen vliegen –  ons moet je dan eind maart op z’n vroegst verwachte – Ik heb nu m’n programma opgemaakt: deze week tot 2 febr. werk ik de boekencatalogisering af en daarna, als het gips er de 5e afgaat – kan ik me wat meer bewegen en voor m’n koffers zorgen – Wat die boeken betreft, Hok vond alle boeken uit onze boekenkasten na de capitulatie terug in een huis in een ander deel van Bdg en liet ze door een Jap naar het Geol. Museum brengen. Ik had ze niet gezien nog, Hok had me er alleen van verteld, al had ik niet begrepen dat het er zoveel waren – Ze werden geschat op 2000! En nu bekijk ik ze een voor een en maak uit welke ik mee wil nemen – de vakliteratuur verdeel ik onder geologen die hun boeken in oorlogstijd kwijtraakten – Mac Gillavry de paleontoloog die veel bewondering voor Hok had, schreef dat hij Hok’s werk wil voortzetten – Zijn vrouw en ik raakten in het kamp erg bevriend met elkaar – Ze gaan nu ook eerst naar Holland – Wat enig dat Dr Rijnders een leerling is van oom Willem  – zodra ik hem zag had ik alle vertrouwen in hem –je merkte dat hij zijn patiënten ook zag als mensen en niet alleen als een nummer met ziekte nr zoveel! Maar doktoren hebben het altijd te druk om zich in een patiënt te verdiepen en zo ging het hem ook al gauw, maar hij maakte zijn verzuim steeds goed door een liefderijke blik, armdruk of woorden! –  3 febr. – Nu zitten wij bij Dien en Em c.s. in Batavia – Ik hoorde al dat zij besloot per boot te gaan, de beste beslissing want ze heeft toch geen minuut rust als ze niet bij haar drietal is – Ik ben benieuwd wanneer wij opgeroepen zullen worden, men zegt pas na 1 maart, omdat de Engelse troepen eerst vervoerd moeten worden – Het zou wel prettig zijn als ik eerst nog wat [2] zou kunnen naaien – wij zijn erg door onze kleren heen en ik kreeg voor ieder van ons een paar nieuwe lapjes stof erg plezierig al is het dan allemaal katoenen stof – Mien Tan maakt pakjes voor Gijsbert – eergister, de dag na Beatrixfeest hadden de kinderen vrij van school om van de viering uit te rusten en maakten wij er gebruik van om met de autobus naar de Tan Ping Ie’s te gaan om Gijs te laten passen – woensdag gaan we weer en moeten we blijven eten – Ze is altijd zoo lief en haar 3 grote kinderen al even hartelijk. Haar jongste zoon, een fijne, schrandere jongen, wil ze in Holland bij mij in huis doen als hij gaat studeren! Ik ben zelf zo benieuwd waar we terecht zullen komen als jullie niet in A’dam wilt blijven – Ik hoorde dat er in de nieuwe buurt van A’dam-Zuid zulke gezellige nieuwbouw is van huizen met 5 kamers, keuken, badkamer, met heerlijke pleinen waar kinderen rolschaatsen en ’s winters sleden Ik blijf in elk geval vlak in jullie buurt om de schade een beetje te kunnen in halen van al die jaren dat we zo ver van elkaar waren – Ik heb heel sterk het gevoel dat ik jullie en een leven in ons oude land nodig heb om weer het leven waard te worden – Ik voel me zo bekrompen en m’n gedachten zijn eng en draaien in een kringetje rond zodat het me wel eens benauwt en neerdrukt maar heel sterk weet ik dan toch in mij de zekerheid dat me nog een goed veelzijdig leven wacht, dat ik toch opgewekt kan zijn over dat hopeloos benauwende bekrompene heen – Het is ook zo deprimerend dat iedereen altijd naar m’n arm meent te moeten informeren alsof ik de enige ben die iets ergs is overkomen  terwijl er zoveel ergere zijn van vrouwen die haar man aan ’t Leven verloren dan ik liever aan de Dood! – 4-2 – Gister was ik een beetje somber gestemd en toen ik het had opgeschreven, merkte ik dat bekrompene komt doordat ik onvoldoende naar m’n behoefte mee kan leven met de wereldgedachten – Ik herinnerde mij hoe intens gelukkig ik mij voelde nadat Hok mij uit het kamp had [3] gehaald en wij bij Houw logeerden –  toen Hok en een vriend van Houw mij vertelden van het Atlantic Charter en van de vernieuwende gedachten die er in de geesten zelfs van de regeerders der verschillende landen waren gerezen en verkondigd – ik voelde toen zoo sterk hoe belangrijk deze oorlog is geweest voor een snellere geestesontwikkeling van de mensen – [met rechterhand] Bij de Tan’s in huis was ook een radio waardoor we met de wereld mee konden leven en we waren met ons twaalven waarvan de helft – de manlijke! ook Hok – uitging, veel beleefde en de wereld in huis bracht – Later in het Ziekenhuis en toen bij Em stierven we min of meer af van de wereld. Maar nu ik tussen onze boeken ’s morgens urenlang zit, voel ik het Leven weer terugkomen – overigens heb ik zelfs wel eens te veel sensatie ineens, nu de politie m’n 2 weggehaalde koffers op ’t spoor kwam en ik zelf 1 koffer herkende bij huiszoeking – Deze meneer, een Hollander, heeft uit verschillende huizen lijf- en linnengoed gehaald toen de bewoners [met linkerhand] geëvacueerd waren of in ons geval verkeerden, verschillende mensen weten dat hij zich rijk gestolen heeft. Ik ben benieuwd of ik de koffer terugkrijg want ze vinden het niet voldoende bewezen dat hij van mij is – Vanmorgen moest ik weer verschijnen en nu zou ik er zelfs een eed op kunnen doen dat hij dezelfde is die tante Lizzy van Dorp mij schonk in ruil voor één van mij! –  Enfin intussen werd voor mij ƒ 130,- opgegraven Ned. Ind. geld dat iemand indertijd uit angst voor Nippon samen met haar zilvergeld begroef – Verder zorgt Miel Prager(!) voor duplicaat geboortebewijzen van de kinderen en Henk voor een echte overlijdensacte van Hok – Je ziet hoe ik bezig ben met m’n zaken – Ik zocht de vertegenwoordiger op van de Ned. - Ind. Handelsbank, die alle archieven heeft terug gevonden en zal nazien wat wij bezaten. Daar ik bij gebrek aan papieren niets kan bewijzen, is het gemakkelijk als de mensen me kennen – Ik was ook op Borromeus en bij doorlichting bleek de stand uitstekend maar ik moet toch nog 2 weken het gips verdragen niets aan te doen – Ik gebruik de hand zoveel mogelijk dat is het beste – Het middenstuk schreef ik rechts op mijn schoot, valt mee hè – [4]

Over deze brief deed ik ongeveer een week – Dien en ik waren ook nog op een Beethovenavond – er werd uit zijn leven verteld en op de grammofoon werden trio’s, kwartetten en een mooi koorwerk afgedraaid – het was heel prettig – Intussen hoorde ik dat Em 4 plaatsen in ’t vliegtuig kreeg en misschien heb je haar nu al in je armen gesloten – De Indrapoera is al weg dus Anneke en Marijke zijn daar zeker op. –Wat heerlijk zul jullie het met haar en de haren hebben. Ik kan het me voorstellen – heerlijk zo’n reünie –Vadertje wat kun je toch mooi dichten! Die vertaling uit het Latijn is werkelijk heel mooi, helaas nam Em hem mee – hij was ook voor Dirk bestemd – Ik kreeg een brief van Zuster Anne, nadat ze van Hok gehoord had – Zo plezierig schreef ze weer, zo’n echt levend mens is zij. – In Batavia kun je goed schoenen kopen, schrijf of ik voor jullie mee zal brengen en, zo ja schrijf de lengte midden onder de voetzool in cm’s – Jan en Tine zijn ook al onderweg – Indië gaan velen verlaten – alleen Nico gaat naar Makassar – hij is daar weer geplaatst en zijn gezin mag mee. Zij zijn erg gelukkig hierover. – Men heeft hoop dat over een dikke maand * de vijandelijkheden hier geëindigd zullen zijn – Wat een genot zou dat zijn als dat gewelddadige extremisme zou zijn uitgeroeid – en iedereen hier vrij en veilig zou zijn –  

Dag lieverdjes – ik vond onder de boeken Hok’s geschriften en ook mijn Homerus!

Omhelsd Eida 

* dat heb ik verkeerd begrepen het zal wel langer duren!

EIDA

14 tot 16 januari ‘46

Dierbaren! – Wat een prettige gedachte dat door Dirk nu een ander contact zal worden bewerkstelligd een meer persoonlijk contact lijkend omdat wij hem nog zo kort geleden in ons midden hadden. En dan zal Em hem al gauw volgen en een maand later wij – Na 6 weken gips was de stand van de humerus (zo heet dat grote bot van schouder tot elleboog) aardig normaal en liep ik een week alleen nog met een verband maar steeds voelde ik dat het bot los moest zitten. Dit werd gister met doorlichting geconstateerd en kreeg  nieuw gips voor 3 weken. Het voordeel is dat m’n pols net vrij is, zodat ik die en m’n vingers steeds kan oefenen –ik heb er nu geen hinder van – In die vrije gipsloze week heb ik m’n huid wat opgefrist met vanishing cream dat ik in het Roode Kruis pakket kreeg, indertijd in het Ziekenhuis – Daar zaten allerlei gezellige dingen in, sandalen die Lisa passen, naaigerei, vuurrode wol, een beker, zuurtjes, groene knopen – erg leuk. Van de wol hoop ik jumpers voor Lisa en Gijsbert te maken – De kinderen verheugen zich ook zo op jullie en ons verblijf in Nederland – ze zouden graag dieren willen houden, dan zou Wassenaar niet zo gek zijn – Maar inderdaad is dat van later zorg – we komen eerst bij jullie – Verder denken we nog niet. Fijn dat je al met tante Lous sprak over onze verzekering – Schrijf vooral wat ze erover zegt –in verband met de jaren dat wij betaalden. Tijdens de bezetting zal het misschien niet zo gemakkelijk gaan of werden in Nederland de betalingen ook opgeschort? –

Ik kreeg je brief van 20/12 waarin je de ontvangst meldde van mijn eerste brief uit Borromeus – geweldig dat hij zonder vergrootglas te lezen was – Wat voor kwaal is dat aan je duimen? Zeker pijnlijk maar een groot geluk dat je ons wel kan schrijven – je voelt je toch dichter bij elkaar als je van gedachten kunt wisselen al is het alleen maar schriftelijk. Wanneer ik gewond werd? Dat was op het moment dat ik over Hok gebogen stond, proberende hem naar een veiliger plaats te brengen – in  de voorkamer stond ik en geen 3 m van mij vandaan voor op het platje stonden enige kerels – een van hen schoot met een geweer dwars door het grote bot vlak boven de elleboog voor in, achter uit – de verpleegsters vertelden me juist gister dat de chirurg bang is geweest dat m’n arm eraf moest – ik zelf ben geen moment ongerust  geweest– Ik weet met steeds grotere zekerheid dat de natuur alles geneest als we ons maar volkomen aan haar overgeven – Ik wist dat mijn verwonding juist een bescherming was, al lijkt het zonderling – Toen ik mijn impuls Hok te helpen volgend, in de kamer stond, onbeschermd, een prachtig mikpunt moest ik verjaagd worden en daar ik geen angst had en neiging mij te verstoppen kreeg ik als waarschuwing het schot en inderdaad verdween ik toen in een zijkamer mij reali- [2] serend dat ik mij niet meer moest laten zien, wilde ik in leven blijven – Tot het moment dat ik Hok op de grond zag liggen tussen de brandende meubels was ik zo rustig alsof er niets aan de hand was – toén pas wist ik met een schok dat ons iets ergs was overkomen en dat ik al m’n krachten en gedachten nodig zou hebben om er nog een goed einde aan te maken – Omdat ik wist dat ons niets ergs zou kunnen overkomen, ben ik niet eerder dan uren later op de gedachte gekomen dat het mogelijk zou kunnen zijn dat hij niet bewusteloos zou zijn maar misschien al overgegaan – Toen die gedachte tot mij kwam, heb ik het meteen kunnen en willen aanvaarden – voor hém en mij beiden zal dit de beste oplossing zijn, het leerzaamst, “goed maar niet prettig” – maar nu is het de kunst om er iets goeds en toch prettigs van te maken – daar streef ik naar – Ik vind niet dat ik me te beklagen heb, veel goeds heb ik gehad, veel goeds zal ik nog krijgen – Ik kan onmogelijk down zijn, wel eens een uurtje verdrietig – maar ik zou me toch ondankbaar voelen tegenover het Leven als ik me door deze wending ter neer liet slaan – Ik heb steeds in het kamp gezien wat een ongeluk het is je leven te bouwen op één mens – als die mens je op een dag begeeft, is je leven kapot – Wij kregen ons Leven van Onzen Schepper, als wij op Hém bouwen kán ons geen kwaad geschieden – want de gebeurtenissen zijn het niet, die ons leven bepalen, maar hoe wij daar tegenover staan – Geen mens, ik ook niet, heeft het recht de prettige dingen alleen voor zich op te eisen! Weet je wel hoe wij het al lang over deze dingen eens waren, maar nu moeten wij onze theorieën in praktijk kunnen brengen – als theorie alleen hebben zij geen waarde – – –  Ik kreeg zeker al jullie brieven – ze werden steeds nagestuurd –  alleen kreeg ik geen beschrijving van de 5 oorlogsjaren – aan wie adresseerde je ze dan? Emma schreef ± 10 dec. kreeg jullie die niet? – Wat gezellig dat zoveel vrienden en kennissen in jullie buurt wonen – Wil jullie Oom Ben bedanken voor zijn hartelijke brief; als ik daar ben zal ik hem ervoor omhelzen, maar als ik alle brieven moest beantwoorden, zou ik de hele dag bezig zijn – ik doe 3x zo lang over een epistel als vroeger! – Ik liet Dien Vaders Latijns vers lezen, ze begreep het meteen en het deed haar verlangen naar meer – Em en mij deed het ook zo goed deze oude bekende taal te mogen doorgronden –

Wat zegt je dat waar, Mam, dat er altijd een goede fee is die de erge dingen in ’t leven verzachten kan –

Het lijkt mij heerlijk als wij voorlopig bij jullie mogen intrekken – auto’s en trams zijn voor Gijsbert de heerlijkst denkbare zaken en dan een plat met groen, ’t Vondelpark en Artis, enig ook voor de groten! – [3] Wat dol dat jullie alle films nog hebben en ik breng die mee van Hok’s tocht naar Sumatra. Heb jullie het afdraaitoestel ook nog? – Fijn dat Vader opknapt, inderdaad zal stilliggen een beproeving voor hem zijn – Ik hoop maar dat wij onze fiets kunnen meenemen – Momenteel kan het niet – maar steeds veranderen de bepalingen. Ik heb nog veel lakens van onze uitzet bij Fanny staan – Morgen ga ik met Kees Zeylmans naar het geologisch museum om te kijken welke boeken er nog van ons zijn overgebleven – Hok vond na de oorlog veel terug en sleepte hard om ze bij elkaar te houden – Er zijn er veel van Houw bij –

Van Stan kreeg ik niets, wel van Mia, kortgeleden een erg aardige brief van haar. Ik zal Stan schrijven – Tante Lizzy stierf in het kamp in midden Java – schreef ik dat al? Al haar bezittingen zullen wel weg zijn – misschien kan ik haar bontjas achterhalen als Stan hem precies kan beschrijven –

Dag – omhelsd Eida

Weet je nog de Van Varrevelds? Hij studeerde met Vader en zij wandelde met de kinderwagen met Moeder – Zulke aardige mensen, Em leerde ze nu ook kennen en is even verrukt als ik –

AXEL (gedicteerd door Eida)

4-12-’45

………………………………………………………..beleefd hebben. Op twee en twintig

………………………………………………...hadden negen gelukkige dagen met ons

…………………………………………………te bende Indonesiërs die de huizen van

……………………………………veel als slachtoffer. Hij meende als Chinees veilig

…………………………………d neer geschoten.

Moeder kreeg een kogel door haar rechter elleboog, waar door ze zelf nu niet kan schrijven. De verwonding is ongevaarlijk, geen temperatuur verhoging, goede eetlust en goed geslapen! Moeder is opgenomen in het Borromeusziekenhuis, een versterkte vesting. Moeder doet moeite om bij Tante Emma te komen en naar Holland. Moeder verlangt erg naar u. Moeder hoopt  gauw u te zien. Groeten mammie en veel zoentjes ••••••• AXEL

Dit heeft moeder gezegd. Ik zal u vertellen de geschiedenis van ons toen de Jappen kwamen. Wij hebben een jaar buiten gezeten. Intussen ben ik op de Chinese school geweest. Lisa heeft alleen Chinese les gehad. Opeens ’s nachts om 3 uur tussen 31 augustus en 1 september werd er geklopt op de deur. Pappie kwam. We moesten mee naar de Kempé, de politie. We zaten daar 12 uur. Toen moest  we gaanhalen. We gingen we naar huis. Daar gekomen ging ik er stilletjes er van door. Dat mocht van moeder. Toen de politie het merkte gingen ze mij zoeken. Moeder deed net of ze mij ook zocht. Maar ze vonden mij niet. Ze gingen maar weg. Moeder werd naar het kamp Tjihapit gebracht. Ze woonden daar tot ongeveer 12 mei 1943. Toen werd ze vervoerd naar het kamp Kramat in Batavia. Ik ben nog 3 weken buiten gebleven. Daarna naar moeder toe. Ik ben daar tot vijf mei 1943 gebleven. De jongen van 11 tot 15 jaar moesten weg naar het 15e bataljon. Pappie was meteen naar Tjimahi gebracht. Ik woonde daar bij de mannen daar was het erg leuk. Ze gaven concert en poppenkast en tonelen. Ik bleef daar tot 30 augustus 1945. Toen mochten we uit het kamp. [2] Pappie kwam me halen, want hij was 27 augustus al bevrijd. Wij logeerden bij een goeie Chinese kennis van pappie. We hadden daar een tijd gelogeerd toen gingen we mammie zoeken, met een auto gingen we naar Batavia. We logeerden bij Oom Houw. We hebben moeder gevonden in Kramat. Daarna met ons vijven met de trein terug. Wij waren allemaal gezond. We waren een hele tijd bij die kennis. Daar hadden we een prettige tijd gehad. Daar was een jonge hond Gwee Ko genaamd erg speels, daar stoeiden we mee. De rest is al door mammie gezegd. We wonen momenteel in het ziekenhuis. Ik word 13 jaar. Ik kan schaken, bridge, pianospelen en Chinees. Gijs is al groot. We kunnen geen kiekje sturen. Gijsje praat erg grappig. Nu hier onze namen in Chinees schrijven. Veel groeten en zoentjes •••••••  Axel

Chinese karakters Tan Sin Hok Pappie betekent nieuw geluk

Chinese karakters Tan Bing Tjoen Gijsbert betekent heldere lente

Chinese karakters Tan Si Tjoen Lisa betekent zonnige lente

Chinese karakters Tan Sjang Tjoen Axel betekent gelukbrengende lente

LISA

Lieve Opa en Omie,

Wij zijn in Borromeusziekenhuis. In een kamer met allemaal kinderen. Ik kan ook al piano spelen. En ik ben al 10 jaar. Dag veel groeten en kusjes  ••••••••• van Lisa

SECURITY: THINK – BEFORE YOU WRITE!!

BY AIRMAIL                                    Ex P.O.W.[1]-Mail                

AIR LETTER                                    Stempel: Amsterdam Centraal Station 1945  23.XI.

IF ANYTHING IS ENCLOSED

THIS LETTER WILL BE SENT

BY ORDINARY MAIL

                     De Heer en Mevr. Dr. M.A. Schepers

                     Oranje Nassaulaan 52

                     Amsterdam

I.A.F.F. – 1083 

                                                            NEDERLAN[2]     

                                    GEOPEND DOOR DEN CE

TH                                                                                          ONLY 

                        Written in      Dutch           (Language)

Sender’s          No.               35781

                        Rank:              Ex POW

                        Name:              Dr Tan Sin Hok

                             v. Engelbert van Bevervoordeweg 12

                                    Bandoeng

[2]

EIDA             

Bdg. 13-11-‘45

Lieverdjes – Wat heerlijk dat we bericht kregen door Zuster Anne dat jullie beidjes de oorlog hebben doorstaan – ook kreeg Emma de kaart eigenhandig door jullie geschreven, Moeder het adres en Vader het verhaal – ik hoorde daarvan door Dirk die hier in Bdg in een kamp is en wie ik opzocht. Het eerste vliegtuig zal overmorgen hier aankomen – ik hoop zo vurig dat jullie een brief voor ons meegaven en ik jullie dierbare handschriften ook weer eens in handen zal krijgen – Wij logeren sinds 6 weken bij familie Dr. Tan Ping Ie – hij en zijn vrouw beiden goede vrienden van ons die ons een heerlijk rustige tijd bezorgden – Wij merken hier niets van de onrustige toestand in het land, alleen door de radio leven we mee en door het feit dat Hollanders niet op de pasar mogen komen en meestal geen bedienden hebben, aan wie het door ophitsers verboden wordt bij Holl. te werken – Nu we over een paar dagen (negen) in een eigen huis  gaan wonen, zal ik ook wel geen bediende krijgen, ik doe moeite voor een Indisch of Chinees meisje – Overigens kunnen wij alles zelf misschien wel af daar onze huisraad bestaat uit het allernoodzakelijkste, dat wij leenden – Wij boffen dat wij vrienden hebben, Chinese, die ons met allerlei helpen – de grootste hulp komt van de zijde van onze gastvrouw hier: Mien Tan, die overal de prettigste dingen vandaan tovert: glazen, elektr. strijkijzer, luie stoel, slaapbanken enz – Verder koopt zij etensvoorraden voor ons in: rijst, dendeng[3], gedroogde vis, die wij in staat zijn te bekostigen dankzij de dagelijkse steun van de Rapwi (= steuncomité speciaal voor de ex-geïnterneerden) – Ik schreef jullie al dat wij er alle 5 goed afgekomen zijn – ik zie er zelfs iets beter uit dan toen ik het kamp inging! – Alleen Hok heeft al zijn boventanden en -kiezen moeten laten uittrekken, volgens hem at hij teveel pap! Hij kan nu alleen maar zachtgekookte rijst en soepen eten, de vruchten worden voor hem gemalen. Volgende week krijgt hij al zijn voorlopig gebit – Ja, ik had nooit gedacht dat wij ook in het Hollandse kamp terecht zouden komen – Hok bleef na de capitulatie in maart ’42 zijn geologisch werk voortzetten – hij vond het wel verre van aangenaam onder die kerels te werken, die grotendeels weinig verstand van zaken hadden, maar hij voelde zich verplicht door te werken, zorgende dat niet alles in hun handen kwam van de geologische gegevens – Hij leerde goed lijntrekken! Hij ging nog onder leiding der heren op tournee naar Bantam waar hij de bevolking aan werk kon helpen door het aanwijzen van een kolenveld waarheen wegen gemaakt moesten worden voor de ontginning – Hok had nooit last met de heren Nipponners en al onze Hollandse vriendinnen die de één na de ander het kamp in verdwenen, beschouwden ons als safe en zo stapelden de te bewaren koffers en kisten zich op in garage en logeerkamer – Onze auto raakten we na een jaar kwijt – Emma was toen het kamp al in. Haàr en ònze auto en die van de hele buurt werden aanééngebonden, weggereden, weemoedig door mij alleen (+Axel en Lisa) nageoogd daar de andere eigenaars al ingepikt waren; vele herinneringen wekte die laatste blik op het dierbare vehikel, herinneringen die mij in het kamp ook steeds weer wisten te verblijden: ons heerlijke verlof waarvan ik de bijzonderheden zo vaak door mijn gedachten liet gaan, alle heerlijke tochten langs berg en dal – hoeveel genoten wij dankzij dat kostelijke wagentje! En herinneringen die ons met jullie verbond waardoor m’n gedachten veel teruggleden naar die harmonieuze gelukkige jeugd die jullie ons bezorgden, onze jongste jeugd aan de Laan van Meerdervoort  later de Gymtijd met vreugde en werken, [3] daarna Leiden met alle vriendinnen en pretjes en Huishoudschool met weer andere werkzaamheden en ontspanningen tenslotte de periode met Hok en ons huwelijk en door heel die tijd heen het lichtpunt: ons tehuis waar het altijd weer heerlijk was terug te keren, dat in al onze zorgen en vreugde meeleefde, waar we jullie steeds wisten met al je belangstelling voor alles van ieder van ons – Hoe heerlijk zou het zijn weer bij elkaar te zijn, in een kring te zitten en van gedachten te wisselen, meelevende met de vele verschillende belevenissen van ons ieder gedurende al deze jaren dat we geen verbinding hadden – Jullie brief, geschreven tijdens de bezetting, ontvingen we nog, dat was wel de laatste, dus 5 jaar geleden – wàt een tijd – Em en ik schreven Anne nog over ons aanstaand moederschap – was dat het laatste wat jullie van ons hoorden? Ik hoop erg dat jullie je geen al te erge zorgen over ons gemaakt hebt – ik voor mij had steeds het vaste vertrouwen dat we jullie na afloop van alle ellende zouden terugvinden – Wij hopen zo dat Vader zich al wat beter voelt – wat een zware tijd heeft Moeder ook gehad met lichamelijke arbeid – dat houthakken, een enorme prestatie en wij kunnen dat waarderen waar wij zelf ook planken en stoelen verstookten. – Ik ben tenslotte dankbaar het kampleven te hebben mogen meemaken, waar andere Hollandse vrouwen van Chinezen buiten bleven en zodoende werkelijk buitenstaanders zijn – Jeanne Tan Tek Bheng zat anderhalf jaar erin, Nanda bleef buiten. Onze oppakking is op zichzelf al een belangwekkend romantisch verhaal en al wat wij beleefden, 5 keer verhuizende zonder andere hulp dan je medevrouwen, op zware karren door onszelf geladen en getrokken, de Indonesische door de Nippon opgeleide soldaten ons hele hebben en houden stuk voor stuk uit de koffers grijpende en in het rond op straat strooiende linnengoed en garens, jurken en babygoed; onze hartkloppingen voor elk stuk contrabande dat we dóór wilden slepen, onze vreugde als het lukte – We hadden tijden van overvloed aan vruchten en suiker, maanden dat we in 14 dagen 1 pisang kregen zo groot als m’n pink of een sawo[4]; tijden dat we ieder een hele klapper[5] kregen elke week, maandenlang dat geen klapper, tomaat of komkommer zich aan ons vertoonde – pas in het kamp kregen we dagelijks meer dan een grote kop suiker, later officieel 15 gr per dag behalve alle keren dat het werd overgeslagen – erge honger hebben wij niet gekend, wel tekort, jullie – hebben het wellicht zwaarder gehad met honger en koude – Veel vrouwen benauwden het gevangen-zijn heel erg en het moreel hield maar een enkele hoog, hoewel men over het algemeen wel opgewekt en actief was – Maar met het moreel bedoel ik dat de meesten voor de vijand naaiden, breiden, meubels sjouwden: vrijwillig omdat ze er extra eten voor kregen, zich weggooiende voor een meer gevulde maag! – Midden in de nacht onder een prachtige sterrenhemel reden wij met ons vijven op een vrachtauto bewaakt door 4 agenten en 3 Kempai[6]- (Gestapo-achtig iets) lieden naar de Kempai post – Hok [4] vertelde dat wij onder op de lijst stonden van degenen die zij die nacht gevangen wilden nemen, met potlood erbij geschreven! – Wij moesten alle kasten openzetten, de sleutels afgeven en netjes mee – ik  in m’n housecoat over m’n nachtjapon – Na ons 12 uur te hebben laten stilzitten – wat Gijsbert niets beviel zodat hij ronddribbelde tot vermaak van onze medegevangen vrouwen en kinderen ± 60 en tevens tot vreugde van onze Nipponse bewaker die zelfs zijn glas water met Gijsbert deelde – stopten ze ons in het kamp. Het was 1 sept ‘43, Gijsbert was 1 jaar + 4 mnd – Wij mochten even naar huis met de vrachtauto en ons werd 1 kwartier de tijd gegeven om het nodige voor het kamp bij elkaar te halen – Dat kwartier werkte ik onder hoogspanning, Lisa hielp enorm terwijl Gijsbert op de vrachtauto werd vastgehouden – Vaak dacht ik terug aan dat éne kwartier dat zo belangrijk voor onze kamptijd zou zijn want veel hing ervan af wàt ik van m’n hebben en houden mee zou nemen – Ik heb gemakkelijk van alles afstand gedaan, er was maar één ding wat ik betreurde: m’n naai-etui! – Ik bofte dat ik in m’n kleerkast één plank had met levensmiddelen in blik, die ik alle meenam – later kreeg ik nog veel levensmiddelen gestuurd en kleren precies wat we nodig hadden! –Verder was Emma al in ’t kamp, zij en AnnekeR[7] –sloofden zich voor mij uit. Intussen had Hok het wel zwaarder: hij kwam in een echte gevangenis, sliep op de koude grond, had niets bij zich als wat hij aan had, 80% kreeg buikklachten, hij verhuisde 5x tot hij in Tjimahi terecht kwam en bleef met 500 Chinezen –  Zij leden veel honger – gelukkig voor ons geen koude, wat jullie zeker wel leden –  We luisteren nu elke avond naar de Phohi en genieten vooral van de geestkracht die het Nederlandse volk tijdens de bezetting getoond heeft – wat een moed – ons volk leeft weer op, krachtiger van geest dan ooit, ons volk-uit-de-80 jarige oorlog waardig! Al die kranten die verschenen en de acties die gevoerd werden, de hulp aan de ondergedokenen, prachtig dapper werk – Wat een verschil met hier, waar men zich liet regeren door angst, vrees en gemakzucht – hier bleek wel de ondeugdelijkheid van het koloniale systeem – Wij zijn erg gelukkig dat er iets anders voor de deur staat al zal er nog eerst veel bloed vloeien – De bedienden van onze gastvrouw, zijn er vandaag allemaal vandoor gegaan bang voor de oorlog die moet komen – Wij wachten rustig af, er is hier door een gewoon burger nog niets bijzonders waar te nemen. Ik ging deze week een paar maal ’s morgens het kamp in naar Dientje Beudeker, zo gezellig elkaar terug te zien, ook Henk en Riek zitten nu bij elkaar + 2 zoons alles goed – We brachten Jan Albert Sch.[8] op zijn verjaardag krentenkoek en sigaren en hij schonk chocolademelk! – We eten hier dagelijks eieren, vlees, vruchten, groente, rijst en koek: geen oorlog te bekennen – Schrijf vooral als mijn schrift te klein is – Omhelsd lieverdjes, schrijf veel en uitgebreid aan je dochter Eida.

Ik geef Axel (7e klas) les in Nederlands + rekenen. Verder naai ik daar de kinderen nu opeens hard groeien. We kregen ook nieuwe stoffen van de steun!

HOK

G. Van harte gelukgewenst dat wij het er levend van afgebracht hebben. Voor ons staat het vervolg van deze bloedige roman voor de deur. We  hopen op een betere toekomst, dat het leed van deze dagen niet vergeefs moge zijn geleden. Dag Hok.[9]

SECURITY: THINK – BEFORE YOU WRITE!!

BY AIRMAIL                        Ex P.O.W.[1]-Mail                            

AIR LETTER                                                 Stempel:’s Gravenhage 1945  8.X.

IF ANYTHING IS ENCLOSED

THIS LETTER WILL BE SENT

BY ORDINARY MAIL

                                    Fam. Dr. M.A. Schepers

  Oranje Nassaulaan 52  Papaverhof 32[2]                                        The Hague         Den Haag          

       Amsterdam      Holland

I.A.F.F. – 1083          

THIS LETTER IS FOR USE OF H.M. FORCES ONLY 

                        Written in      Dutch           (Language)

Sender’s          No.                  8204

                        Rank:               Captain

                        Name:              D. P. Rempt 

[2]

EIDA

Bdg. 28-sept. 1945

Geliefden  –

Hoe lang is het geleden dat wij geregeld op deze manier van gedachten wisselden! Wij hopen zo vurig dat het contact tussen jullie en ons goed en snel hersteld zal kunnen worden – Hoe vreemd is het niets van elkaar te weten dan dat jullie èn wij de wereldbrand van heel nabij mee maakten – hoezeer hopen wij dat wij allen of althans de meeste van de ons dierbaren, de ellende snel te boven komen en aan de opbouw kunnen meewerken, geestelijk en lichamelijk gezond. Hok, Axel, Lisa, Gijsbert (geboren 2 - 5 -‘42) en ik, wij zijn allen stevig en gezond, vol goede moed voor het nieuwe, onbekende leven dat ons wacht – Wij zaten precies 2 jaar in kampen. Hok werd het eerste vrijgelaten 27/8, haalde Axel uit het jongenskamp en samen reisden ze naar Batavia om ons te zoeken. Sinds 2 weken zijn wij ook weer op vrije voeten – Tezamen logeerden we eerst bij Houw + familie, gastvrij en royaal zoals al H’s Chinese vrienden. Sinds 2 dagen zijn we weer in Bandoeng waar we weer gastvrij werden opgenomen door heel goede vrienden van ons, doktersfamilie, ook Tan[3] geheten. Wij genieten van de vrijheid en Hok bezoekt vrienden en familie, zo even Dirk die weer opleeft nu hij Em dagelijks kan schrijven. Emma en ik zaten ieder in een ander kamp in Batavia. Zij ziet er uitstekend uit en zelfs mollig. Ik bezocht haar in haar bamboebarak waar Anneke[4] ons koffie+suiker+melk schonk! Het Roode Kruis zorgde direct voor dergelijke heerlijkheden zoals ook komkommer – eieren – blikjes en sigaretten! Van Em kreeg jullie al eerder bericht – ik kon niet eerder schrijven omdat ik het kamp al uit was en alleen kampmensen mochten schrijven, maar nu verschafte Dirk dit gelukkig. Emma had ik in een klein jaar niet gezien – we zaten genoeglijk in hetzelfde kamp in Bandoeng – Hok en ik waren 2 jaar gescheiden geweest en mochten een [3] uurtje samen in een tuin praten – genoeglijk alsof we elkaar net de vorige dag verlaten hadden! Gijsbert was 1 jr - 4 mnd bij onze internering, maar hij was direct vertrouwd met zijn Pappie, vooral toen die hem op de schouder nam en voorop de fiets –  het is een genoeglijk dik jog van baby af al – bleef het de kamptijd door, de trouwe schildknaap van Lisa, die de hele kampjeugd geregeld aan het spelen wist te zetten en veel energie ten toon spreidde ook in koken, dweilen e.d.  In Batavia was Tine Schepers ook in ons kamp – wij zaten geregeld ’s avonds samen van de stilte en rust te genieten. Lykle en Lotty + 4 tal wonen in Bdg vlakbij ons oude huis, dat wij vermoedelijk terug kunnen krijgen. Lykle was met Hok samen geïnterneerd, zij werden zeer bevriend – Hok was overigens in een afdeling met alleen Chinezen, waardoor hij eindelijk zijn landgenoten nader is gekomen en heeft leren waarderen –  Hij was de etensverdeler en kwam uit het kamp met een kookboek! Natuurlijk met hoofdzakelijk Chin. gerechten! In oorlogstijd, vóór onze internering, leerde ik ook nog veel van de Chin. keuken bereiden, maar in het kamp ontbraken ons de middelen tot toepassing – Hok was bij de dood van de oudste van Jan en To. Jan is vermoedelijk in Japan, we zullen nu wel gauw de lijsten krijgen van de geïnterneerden buiten Java – Helfrich schijnt nu onderweg hierheen – al het werk ligt hier stil – we zijn erg benieuwd hoe de toestand zich hier zal ontwikkelen. Op zichzelf is het erg verheugend dat de bevolking hier zo actief en vol vuur is geworden – al zullen velen die de nieuwe geest niet willen begrijpen daar nog genoeg narigheden van ondervinden – De Hollanders in de kampen zijn veelal verre gebleven van het gebeuren hier te lande –’t is maar goed dat ze de kampen niet mogen verlaten – Dien Beudeker heeft haar man gelukkig ook (per brief) teruggevonden, hij zit in Bd bij Dirk en zij in midden Java waar Lotty ook zat, haar middelste dochtertje is gestorven door een ongeluk met kokend water vlak na haar evacuatie van Celebes naar Java – je begrijpt de slag voor haar. Henk Roelofs H. is ook goed evenals zijn familie – Wij zijn zeer verlangend naar bericht over jullie en alle dierbaren – wij hopen dat jullie ook per eerste gelegenheid hebt geschreven – Hoe vind je dat Em een dochter kreeg – op Jetteke’s 3e verjaardag ging Em met alle spruiten een rijtoer maken per deleman, zoals wij vroeger op jullie trouwdag! Jetteke en Gijsbert, 2 oorlogskinderen, maar gezond en jolig! Samen waren ze ook zo schattig, Gijsbert uiterst voorzichtig met de tere nicht: een echte “hipsie”! Het heerlijkste is – als [4] je uit het kamp komt: een schoon huis met weinig mensen en iemand die voor je wast en kookt! Maar dat heb jullie misschien nog niet eens. Schrijf vooral zo uitgebreid mogelijk – in gedachten omhels ik jullie. Je dochter die veel aan jullie gedacht en jullie bemind heeft. Eida.

Jullie hebt zeker al weer contact met zuster Anna – deze oorlogsjaren zullen voor ons allen wel heel verschillend geweest zijn – het zal interessant zijn elkaar van onze bevindingen te vertellen – Ik hoop vurig dat de narigheden ook voor jullie nu een einde hebben genomen en dat de komende winter geen nieuwe ontberingen voor jullie zal brengen – Over ons hoef jullie je niet ongerust te maken – Hok is vol fut en energie, hij zal zich zeker ergens een plaats weten te veroveren –  evenals Lykle – Jan Albert – Dirk en hopelijk meerdere van onze vrienden die goed uit dit alles te voorschijn komen – Ik kreeg veel interessante boeken in handen tijdens de internering – die van Koyc en Mullford werden veel bestudeerd – ik kon ze in omloop brengen –  zelf genoot ik o.a. van boeken van Brunton over de wijsheid van Brits-Indië, over Egypte. Het belang van die gedachtenwereld voor het Westen is zeker zeer groot – ik werd er steeds meer van doordrongen hoe belangrijk de toenadering is van Oost en West en hoe veel gelukkiger de wereld zal kunnen worden als er van weerskanten begrip en waardering zal komen. China sloeg een goed figuur in deze oorlog en steeds wordt hij belangwekkender nu ze in één slag de haat tegenover de gewezen vijand afsneden – moge dit goede voorbeeld navolging vinden – Hier is een radio en we vangen ’s avonds Hilversum op maar verbazen ons erover dat steeds gesproken wordt van Ned.-Oost Indië in plaats van “Indonesië”! en dat ze de gruwelen van Japan bespreken – enfin we zullen de loop der gebeurtenissen afwachten –  omhelsd Eida.

HOK

G. We hopen dat u beiden deze tijd goed zijn doorgekomen en dat we nu een nieuwe, hoopvolle toekomst tegemoet gaan. De ellende die de mensheid deze 6 jaren geleden heeft moge de prijs zijn van een betere wereld. Dag Hok.

LISA

Dag Opa, dag Omie. Ik ben haast jarig. Dan word ik tien jaar. Veel kusjes van Lisa.

AXEL

Beste Opa en Omie. Ik ben erg gezond ik zit in de 7e klas. Ik ben bijna 13 jaar. Ik hoop dat ik u gauw zie, de groeten en veel kusjes •••••• Axel

GIJSBERT

Gijsbert

EIDA

Dit papier bleef geduldig wachten tot het weer een woordje aan jullie kon overbrengen – zojuist prettige berichten gelezen over een goede distributie die voldoende voor een ieder geeft hopelijk maanden die erop volgende ook – Tante Lyda is nog steeds vlot en vol animo en ongedachte gezichtspunten – V.[1] leest dus geregeld de Anaeïs, hoe lang zou V. bij oud-leerlingen die reeds een vijftiental jaren de school hebben verlaten moeten werken om weer een goede vlotte vertaling te krijgen – ik vrees lang! Ik stel me voor dat de piano bij jullie nogal eens dankbaar gebruikt wordt – als ik dan de nocturnes of walsen van onze dierbare componist te voorschijn haal en ze genietend doorspeel denk ik vaak dat misschien gelijktijdig uit jullie instrument eenzelfde muziek opklinkt – onze buren zijn ook dol op die muziek, walsen e.d. – zodat wij geregeld ook van hen meegenieten. – Ik ga morgen een paar dagen naar Em met L.[2], om Dien te ontmoeten die daar 4 dagen op doorreis zal zijn, ze gaan weer wonen waar ze gedurende een 6-tal jaren woonden en vinden het heerlijk – Em was ook zo genoeglijk bij ons met beide M[3]’s – het–­ was in ’t begin van het jaar, terwijl wij Oud en Nieuw bij hen waren – “een drukverkeer zo heen- en weer en dan de conversatie!” L. danst weer erg veel en met vreugde natuurlijk – er staat ons nu een ballet te wachten naar het standvastige tinnen soldaatje – het is [2] zeer artistiek in elkaar gezet, zowel aankleding als uitvoering – A.[4] is ermee opgehouden – heeft de piano gekozen als dagelijkse toevlucht! Inderdaad lukt het dat hij zijn plichten tegenover dit instrument dagelijks nakomt – af en toe brengen liedjes een aangename afwisseling – herinner je je dat boekje van Eva v. D. – opnieuw ingebonden doet het alle diensten – H.[5]en ik doen weer trouw aan het reeds jaren dierbare balspel, maar ik ben nog lang niet wat ik vroeger was wat dat betreft, dan voel ik me meer thuis bij bloemen en planten – de tijd is me dan altijd te vlug om – naaien is ook een prettige bezigheid zo hier en daar, soms dagenlang – Je moet T. Masje de groeten doen van mij en ook van T. Lizzy, zij zal weten hoe en wat – Voor Co van A.[6] een brief gekregen – ons adres werd zeker doorgegeven. – Wij kregen in juni een postwissel van ƒ 4.- – een prettige verrassing – De weg langs Anne is wel de enig goede, langs Ankie zou wellicht ook kunnen. –

Kiezen verliezen is geen aangename gewaarwording, één vreugde zal de tijd zijn wanneer je weer kunt vergeten dat ze er niet zijn. – Ik dacht dat Leonard H.[7] ook op reis was – je schrijft over zijn boeken – Wij maken ons erg druk met Ver. v. Vr. B. We zoeken steeds nieuwe wegen naar het doel, prettig er over te denken – we bouwen voort op het werk van T. Masje c.s. – Zielig voor Mieke die ogen – ze zal ’t zich wel erg aantrekken. – Enig zo’n gezellige studeerkamer waar je kunt ijsberen! en een zitje hebt, fijn! – E.[8]

[Randje pag. 1]

Onze bekende ontmoeting op het dansfeest van Dr. H.[9] vierden we gister – Hanneke H. moet hier nog zijn – Ik stop. E. –

HOK

Mijn gedachten zijn vaak bij u. Ik wens u het beste toe. Dag.

Hok.