EIDA

6 jan.!’39.

Geliefden –

Daar zijn we alweer 5 dagen thuis van de heerlijke vakantie – Axel ging vanmorgen weer naar school en nu loopt de boel weer vrij gewoon, daar ik ook weer 4 bedienden heb na alle mutaties. Ik ben blij dat onze djongos althans op zijn plaats blijft, de rest hebben we allemaal nieuw na de vakantie. Ik heb nog geen enkele baboe langer dan een maand gehad na ons verlof, maar gelukkig lopen ze in overvloed rond – het lijkt wel of ze te rusteloos zijn lang in één dienst te blijven – zonder enige reden blijven ze weg. Hun mentaliteit doet ons weleens onaangenaam aan als je denkt dat de vorige tuinjongen 3 maal ƒ 1.- fooi kreeg, voor hùn Nieuwjaar en het onze en voor zijn huwelijk en ook nog een chocolade letter met Sinterklaas en verder een week vakantie met behoud van salaris en dat die dan na het innen van de laatste fooi zó maar wegblijft, dan sta je wel eens even te kijken – Maar toch hier moet je niet verwachten dat ze ook iets voor het gezin voelen waar ze werken; dat is en blijft een uitzondering! – Na deze ontboezeming een gezelliger praatje over de vakantie. Het was zo in-genoeglijk om zo’n tijdje achtereen dagelijks met Em te zijn, dat was ons in lang niet overkomen. Steeds was de duur maar 1 of 2 dagen. We hebben er veel gebruik van gemaakt om eens samen alleen bij te praten. Anneke  speelde dan met de kinderen of de kinderen zaten samen te knippen in een hoekje van Em’s grote slaapkamer, terwijl Axel met de mannen uit vissen was en Anneke beneden werkte. Em en ik zaten dan ieder met een handwerkje met de doos kersenbonbons, die ik had gekregen, tussen ons in te bomen, echt heerlijk. Marijke en Lisa was een prachtstel en ook Axel was erg op Marijke gesteld en sprak haar met tedere stem aan. We hadden over het geheel genomen niet veel zon, maar toch goed weer om te wandelen. De zon kwam op een middag, dat de mannen weer vertrokken om te vissen. Em en ik vonden het jammer ieder in onze kamer in bed te gaan en legden ons onder een pajong  op het gras. Een heerlijk klimaat is het daar, niet te koud en niet te warm. Ik was ’s avonds erg blij met m’n lange wollen broek en heb die zózeer leren waarderen, dat ik hier ’s morgens hem ook aandoe. Het is zo handig als je vlug moet zijn aangekleed en netjes genoeg om Hok naar kantoor te brengen. Ik ging er gistermorgen zelfs in op bezoek, ik ben nl. slank genoeg en zo kan ik het best hebben! – Hok kreeg de smaak van vissen ook beet, hij ging met steeds meer enthousiasme met Dirk mee en beiden vonden ze die bezigheid rustgevend. Het was jammer dat we net vóór Em’s trouwdag wég moesten, maar Hok moest de 2e weer op kantoor zijn. We zwommen in Sitoe Goenoeng maar éénmaal, d.w.z. ik alleen – ik sprong uit het roeibootje in het vieze water en voelde onder mijn voeten glibberig wier, en hoe dichter ik bij de kant kwam hoe ondieper het werd en hoe meer ik de modderige aarde nabij moest komen en er tenslotte in [2] moest stappen om de kant te bereiken – een ideale badgelegenheid kon je ’t niet noemen!! – Tijdens onze vakantie werden we opgeschrikt door zedenschandalen. Enige kennissen uit Bandoeng met naam en toenaam genoemd en de man, die mij voor de Gemeenteraad gevraagd had, indertijd, pleegde zelfmoord. Dirk kende haast alle Batavianen, en er waren verscheidenen die meegedaan hadden aan het Gymnasiumdiner en de Malines van Ginkel  nog wel de hoofdschuldige, althans door wie de steen aan het rollen werd gebracht. – Vreselijk. Een kennis van ons hier, een vrijgezel zei dat iedereen hem om finesses vroeg zodat hij blijkbaar opeens met verborgen gehouden kinderen of zo zou moeten aankomen om zich te zuiveren! Alle verstokte vrijgezellen worden er nu op aangekeken! – Nu moet ik even m’n oudste Zus welkom heten in het Vaderland, dat jullie prettige maanden met elkaar moogt beleven. Na Sabang hoorden we niets meer – hopelijk verliep alles naar wens en waren jullie met Oudjaar thuis. Is de aphfte  weer helemaal weg? – Wat lijkt ons jullie vernieuwd huis enig-leuk – ik zou er dolgraag eens een kijkje nemen – het is vast daverend! Moeder beschrijft prachtig de ijzige koude – we zien de melkboer met ijs-handen een melk-ijskegel afgeven! En heeft de kloof zich alweer gesloten? Half december waren de mensen er al van overtuigd dat het weer een kwakkelwinter zou worden – de kou heeft jullie wél overvallen! En waar zitten nu al die tijd die arme Duitse Joden? Zetten ze daar nu geen haast achter? – Ik kan me indenken dat het moeilijk is zonder divan te zijn, waar je zo fijn gauw van allerlei onder wég kon moffelen! Enig dat I. Israëls jullie muur versiert – jullie hebt dus de schets moeten kopen! Ik ben benieuwd wat je met alle kiekjes gaat doen van het “huisaltaar”. –  Fijn dat mijn verjaarsbrief op tijd kwam – ondanks de kou deden ze het dus toch in de normale tijd. De hanger van Em zal wel beeldig zijn – en onze film zal jullie nu ook al gezien hebben. – Fijn dat Dien zoveel voor ons meebrengt, veel dank voor alles wat je ons schenkt. We zijn erg benieuwd naar alles en hopen zeer dat Dien en Nico op Java komen. Heb ik dat verkeerd begrepen dat Dien de koffer met kleren per vliegtuig zal sturen uit Port Said – dat is toch niet te betalen en scheelt misschien 1 week – of wat bedoelde je met de “Zwaluw”. – We kregen net het postzegel album en Axel is meteen weer enthousiast – hopelijk duurt die energie langer dan voordien! Veel dank hiervoor. Het is een bijzonder mooie uitvoering en zo geschikt met plaatjes van alle zegels. Emma vindt het goed wanneer je mij een serie stuurt van de Indische weldadigheidszegels van haar laatste brieven – ze zegt dat je niet alles van haar aan Tante Leidie hoeft te geven – dus we houden ons aanbevolen! – Bedankte ik al voor de huwelijksopstellen – nu wilde ik nog graag dat propaganda-geschrift waarover ik las, opgesteld door een Mevrouw uit Amersfoort, ik vergat haar naam helaas, maar las dat er 300 geschriften van zouden worden verspreid onder niet-leden. Wij zoeken juist een propaganda-geschriftje – wellicht kunnen we [3] er wat uithalen. Wij hadden deze week al meteen een samenkomst met een hoofdbestuurslid. Het hoofdbestuur bevalt ons helemaal niet – we vinden dat ze de groei tegenhouden, alle nieuwe gedachten de kop indrukken en een verkeerde geest hebben tegenover de man, die onze vereniging daardoor niet au serieux nemen. Het resultaat zal vermoedelijk zijn, dat een groot deel van het H.B. aftreedt – wij willen liever dat we een maand of zo zonder bestuur zitten dan dat we steeds onhebbelijke brieven van het H.B. krijgen en geen stap verder komen. – Coletje wordt hier erg gewaardeerd omdat ze zo vol leven is en steeds met nieuwe ideeën aankomt en ook zo actief is. Met Oudejaar belde ze iemand van ons bestuur op met de mededeling dat ze het een winst voor zich achtte met onze vereniging in contact te zijn gekomen – dit waren o.a. haar Oudejaarsoverpeinzingen. Vind je niet enig. Ik schreef het meteen in mijn Maandverslag. Ik kreeg net je nieuwe krantje, alweer veel dank. – Nauwelijks thuis uit Sitoe Goenoeng moest ik veerschijnen in de feestcommissie voor de Vivos. Er moest nog één of ander gemaakt te worden om de jaarvergadering op de 31e op te luisteren. Er was al iemand aan het dichten geslagen, maar voor mijn gevoel nogal humorloos en toen had Hok prachtige ideeën en zo ben ik nu ook aan het dichten. Misschien kunnen we wat van die ander en van ons aan elkaar rijmen! – Hok is naar de Loge geweest en ik naar een verjaardag van Lettie Buck – Ze verwacht haar 4e en haar weeën zijn al begonnen, althans in lichte graad. Ik hoop in elk geval dat het na 12 uur zal komen! – Jullie brief van de 15e kregen we ook naar Sitoe Goenoeng opgestuurd – Dus Dien en Nico rekenen op óvervracht – Ik zie dat ik je wel erg veel opdrachten heb gegeven, maar zo’n paar keer in ’t jaar is misschien niet zo erg – in elk geval mijn grenzeloze dank voor alles. En de kinderplaat oók al onderweg – dat is heerlijk – Hangen de pluche-gordijnen nog? Fijn dat de kamer zoveel lichter is geworden. – Wat een geluk dat jullie Vaders beurs terugvonden, die arme Vadertje – wát een schrik. [4]

Em is gewoon “weg” van de naam Thony voor een jongen; naar mijn idee kan die even goed voor een meisje dienen (zie Mevr. Hupkes!!) – Em is zo bijzonder goed – je ziet nog haast geen buikje en haar gezicht is uitstekend van kleur en haar maag ook in beste staat, hoewel ze niet zoveel eet of òmdat, waarschijnlijk. – Fijn dat Vader orchideeën voor Moeder kocht – Onze duiven zijn weer teruggevlogen naar hun oude til, maar nu hebben we ze weer, Max en Liesje, en ze zitten zorgvuldig met de deur dicht – we hopen dat het ze daar zal bevallen! Dag lieverdjes – Omhels m’n Zus en familie.

Eida. 

AXEL

LEXA

lieve

wytse v/d laan

menno v/d/ laan

tieneke v/d/laan

[5]

HOK

G. Ik moet u nog van harte gelukwensen met het nieuwe jaar. Door de drukte van de logeerpartij is er niets van gekomen. We hebben een heerlijke tijd in Sitoe Goenoeng gehad. Het weer werkte wel niet mee, en bovendien krioelt het van bloedzuigers in de bossen. Op het meer was het prettig. Ik heb dan ook niet veel anders gedaan dan vissen. Het was erg leuk. – Thijs en Anneke zijn nu binnen. Groet u hen voor me en wens Thijs een verdere goede reis.

Dag Hok.

EIDA

27 dec.’38.

Lieverdjes –

Het is al enige dagen overtijd dat ik jullie schrijf. We kregen net je laatste brief uit Bandoeng opgestuurd. Allereerst onze dank voor de postzegel van 2 cent en dan voor alle goede wensen met de feestdagen die we al achter ons hebben. Het was heerlijk om Kerstmis met Emma c.s. te vieren. En het is nog steeds heerlijk bij elkaar te zijn – we hebben veel pret en veel contact. Ook Marijke en Lisa zijn een kostelijk stel. Marijke heeft veel bewondering voor de grote nicht, die ook duidelijk laat merken dat zij de oudste is. Lisa is vol belangstelling voor Marijke; ’s morgens wanneer ze is aangekleed bestijgt ze eerst de trap met de reuze treden om Marijke te bezoeken en wanneer ze haar hoort huilen zegt ze: “Marijke huilt; jammer hè Mammie”. De kinderen voelen zich hier ook volkomen thuis. Axel ging vanmorgen met de mannen, waaronder ook Dicky, mee vissen. Hij heeft het werkelijk prettig gevonden en vertelde dat hij er zelfs 6 had gevangen, hetgeen volgens de anderen “visserslatijn” was! Het komt mooi uit dat Hok ook van vissen houdt, want voor Dirk is het een hartstocht. Hok is toch zo krom van de spit dat hij niet geschikt is voor enige andere sport. Hok lag de vorige week in bed van maandag tot en met donderdag. Hij was volkomen stijf en kon zich 2 dagen ongeveer niet bewegen, en nog steeds loopt hij met een uit-stekende heup en heeft pijn onder in zijn rug. Dicky wilde graag met ons tennissen, maar de regen verhinderde ons erin; misschien een geluk voor Hok’s rug en voor mijn naam! Het helpt niks of ik beweer dat ik niet kan tennissen, ik deed het immers in geen 4 jaar. Ik ben vast van plan me te laten trainen voor ik weér begin, maar eigenlijk wil ik eerst Mensendiecken, maar tot nu toe kwam ik tot dat alles nog niet. – Verleden week maandag hadden we onze maandelijkse vergadering van de Vrouwenbelangen en een lezing over Vrouwenkruistocht – ik moest de notulen gaan brengen en toen weer gauw naar huis, want Hok was toen op z’n onbewegelijkst. Woensdagavond vierden we Kerstmis op Vivos, een hele mooie avond, die werkelijk broederschap bracht en zo een scheuring die op het punt stond te ontstaan weer heelde zodat er in menig [2] hart werkelijke blijdschap heerste. Diezelfde dag was Van der Pijl jarig. Hij vroeg me een bowl voor hem te maken. Voor het proeven kwam Hok speciaal van de divan en hij mengde alles met zorg, zodat het succes geweldig was en heerlijk smaakte. Helaas hielp het “proeven” niet afdoende tegen de spit. De eerste dagen at hij Novalgine[1], waaraan ik het verdwijnen van de pijn toeschrijf. Sinds de tabletjes op zijn, is hij niet meer vooruitgegaan. Morgen zullen we in Soekaboemi weer wat halen. We gaan morgen nl. naar Jeanne en Tek Bheng, die ook boven Soekaboemi in een bungalow zitten sinds 2 maanden daar ze ziekteverlof hebben. – We hopen morgen de zon weer eens te zien, hetgeen ons op Sitoe Goenoeng nog niet overkwam. Het is hier een stuk kouder als in Bandoeng, wat ook aan alle regen is toe te schrijven. Vanmorgen wandelden we heerlijk in het bos, Marijke en Lisa te paard. Het is heerlijk zo weinig bevolkt het hier is, je ziet bijna geen mensen, de bossen zijn prachtig, al zijn de paden glibberig. Eergister trok Lisa steeds bloedzuigers aan. De eerste maal schreeuwde ze geweldig maar daarna minder omdat ik haar zei dat ze juist op het schreeuwen afkwamen. Anneke en Dick waren er snel bij om ze ons van armen en benen te plukken, griezelige beestjes! – Axel had op school allerlei gemaakt voor de Kerstboom en toen ik aan het kofferpakken was, legde hij alles keurig klaar, vergulden sterren van papier, van klei een kaarsenhouder voor 2 kaarsjes, rood geverfd, een leuk idee. Hij zei Tante Emma zal wel blij zijn dat wij dat allemaal meebrengen. Het eerste wat hij ook zei toen we uit de auto stapten was “we hebben allemaal verrassingen voor de Kerstboom meegebracht.” – Op het laatste nippertje kocht ik nog een donkere wollen strandpyjama, waarmee ik hier erg in mijn schik ben. Lisa’s trainingspakje en Axel’s Tiroler broek doen ook nog goede diensten.

Dag geliefden – we hebben het hier heerlijk. Hebt ook een Zalig Uiteinde met of zonder de v.d. Lanen – het begin van het nieuwe jaar zal in elk geval een hereniging betekenen. Omhels ze van ons en voor jullie allemaal een Gelukkig Nieuwjaar!

Eida.

EIDA

14 dec.’38.

Lieverdjes –

Heel veel gelukwensen met Moeders verjaardag – wees beiden dierbaar omhelsd. Er is een film van ons onderweg om jullie te verblijden, die komt met Anneke en Thijs. – Jullie brief ontvingen we net vanmiddag – we zijn erg blij dat onze Sinterklaasverrassing, die naam met ere droeg en jullie goed beviel. Als ik het goed begrijp hebben ze jullie banketletters gestuurd, gelukkig dat je ze goed kon gebruiken, want ik had chocoladeletters besteld! – Van chocoladeletters gesproken, lekkerder dan die “sneeuwletter” van Ringers bestaat beslist niet, ik kon er beslist niet afblijven zodat de mijne al op is. Die naam is van Axel, hij noemt de zijne zijn “sneeuw-A”. – Het lijkt me dat jullie grote kamer nu enorm gezellig zal worden, zo het nóg gezelliger kan! Em was er ook verrukt van, we hadden het er in Batavia nog over. O ja, ik moet jullie heel hartelijk omhelzen met het volgende kleinkind in wording, Em voelt zich gelukkig heel behoorlijk, ik heb niets gemerkt van enige misselijkheid, wat een geluk. We verheugen ons erg op de gemeenschappelijke Kerstvakantie. Dirk was zo doortastend en haalde Hok over om een week vrij te nemen tussen Kerst en Nieuwjaar, wat Hok nu doet. – Enig dat Vader ook op school een mooi gedicht kreeg en dat jullie samen een genoeglijk Sint-uurtje hadden. Evenals wij nadat de kinderen naar bed waren. – Ik kan je absoluut met zekerheid zeggen dat Anneke apart wil wonen omdat haar kinderen beslist te druk voor jullie zijn en om geen andere reden. Wyt en Menno maken zo’n geweldige heisa dat horen en zien je vergaat, werkelijk. Dat is al erg in Indië, waar je hoofdzakelijk buiten leeft, maar dat zal zeker zo zijn in Holland. Misschien kunnen Anneke met Tineke weleens een paar dagen bij jullie komen wanneer toch Juffr. Harting er is. Tineke is een lief poppetje, zo’n vlaskop als Em vroeger. Enig dat jullie haar nu ook zult meemaken. – Het is tekenend dat zelfs jullie gedichten in de omgeving Dijkhoorn een andere tint kregen – Ze lezen de gedichten zeker niet met kramp in de wangen zoals wij dat vroeger deden – ik had altijd pijn in m’n wangen na afloop van de Sint! De suikerpot moet inderdaad crème zijn, gelig!! Geweldig wanneer je die kunt krijgen. Anneke’s wollen onderjurk stopte ik, ik geloof het haast zeker, in je linnenlast, Mam, omdat ik hem ook nooit meer droeg. Fijn dat je die plaat onder het hors d’oeuvre stel ook nog gekregen hebt. Jullie lust zeker het eerste jaar geen Haagsche Beschuitjes meer!, ai ik watertand wanneer ik aan die heerlijke brosse dingetjes denk! We hebben net je speculaas opengemaakt nadat we ze bij Em al hielpen proeven! – Hok is bezig de Flipposcoop in elkaar te zetten. Hij is erg leuk, veel dank. We hebben ook een duiventil voor hem – Hij krijgt 2 duiven en 2 eieren. Dat wordt onze [2] eerste ervaring op het gebied van gevogelte in de familie! – We zijn erg benieuwd wat Dien zal meebrengen. Wat nog achterblijft, geef je aan Nanda! – Wat naar dat Tante Leidie ziek is, dan is het wel erg, om zo alleen in het huis te wonen. – Ik kan me niet voorstellen hoe alles er bij jullie uit zal zien in crème en “meisje brijs”[1] zoals Moeder schrijft – Weet je dat Axel bij het spellen van woorden nog vaak de eerste en de laatste letter verwisselt. Hij zegt met gemak dasels in plaats van dadels. – Vanmorgen kreeg hij de briefjes mee naar school om 6 klasgenootjes voor zijn verjaardag uit te nodigen. Ik heb alweer grijze haren wanneer ik eraan denk hoe die 14 kinderen hier te vermaken, maar ook dat zal wel los lopen. We vragen nog 2 kinderen hier uit de straat en nog 4 van een andere school, kinderen van kennissen, van Linn, Buck, Waal en Hermans.

Nanda en Hiang gaan 22 februari aan boord. Ze komen nog even in Bandoeng haar kinderen ophalen. Op 2 febr. komt Dien in Batavia, allemaal prettige dingen in ’t vooruitzicht. – Ik schreef je toch dat we Jeanne en Tek Bheng spraken aan boord? We hadden Jeanne nog niet weergezien sinds 1½ jaar vóór ons vertrek naar Holland en ik schrok hoe slecht ze eruit ziet, maar we hadden direct weer contact alsof we elkaar de vorige week nog gesproken hadden. Wij hopen ze op te zoeken vanuit Sitoe Goenoeng.

We kochten voor Axel daarnet elektrische lampjes met miniatuur schakelaartjes en draad die hij zelf in het poppenhuis mag aanbrengen en verder een wissel, voor zijn trein en we zijn nog op zoek naar een van buitenaf bestuurbaar autootje. In 3 winkels zijn ze al uitverkocht met de Sint, erg jammer. Voor de ƒ 5.- van Houw en Fanny kan hij heel wat moois krijgen, maar ze hebben al zoveel speelgoed, dat ik bang ben voor al te veel.

Dag lieverdjes –

•  Mamaatje een extra zoen omdat ze jarig is en

•  Papaatje omdat hij het niet is!

Dag Eida.

HOK

G. Van harte gelukgewenst met Moeders verjaardag. Het zal wel een zeer prettige dag worden. We danken u nog voor de Sinterklaas cadeaus. We zijn nu druk bezig met de voorbereidingen voor Axel’s verjaardag. Hij geniet al sinds enige dagen bij voorbaat. Hij wordt tegen half 6 wakker en zoekt dan het hele huis door naar cadeautjes. De duiven krijgen we van de juffrouw op de bibliotheek. Ik vrees dat we over een jaar een hele kolonie hebben.

Dag, vier prettig feest.

Hok.

[3]

EIDA

9 dec.’38.

Dierbaren!

Dank je Sinterklaasje! Jullie hebt ons weer veel vreugde bezorgd – het spande erom of jullie gedicht op tijd zou komen, maar gelukkig juist ’s middags om 3 uur op 5 december. Het is altijd zo’n heerlijk begin jullie dichtsels. Axel is geweldig blij met het mooie etui, jullie had niet beter kunnen treffen, en Lisa’s vormpjes waren een even grote vreugde voor haar, geweldig blij waren ze ermee. En dan die beeldige bloemen van kant voor mij, heerlijk zo’n snufje – Hok is ook blij met het boek. De Soennecken kalender wordt eigenlijk hoofdzakelijk door mij gebruikt! – De chocolade letters met muisjes deden me ogenblikkelijk begerig watertanden en Hok waarschuwde de kinderen dat de letter weleens ongemerkt zou kunnen verdwijnen! Goddelijk lekker. De speculaas proefden we bij Em, de onze is nog dicht. – We hadden een echt genoeglijke dag. De kinderen waren vervuld van Sinterklaas. Hier in een winkel zat er één – eerst was Lisa aan de grond genageld maar Axel stapte op hem af en gaf een hand. Hij zei “hoe heet jij” en Axel|: “Axel, dat weet jij toch wel”! Verontwaardigd of meer verwonderd. En toen kwam Lisa ook, die later ook Zwarte Piet een handje gaf toen hij haar een zakje zuurtjes aanbood. Ze waren niet weg te slaan en Lisa zong Sinterklaas Kapoentje. Vóór we uit der winkel gingen, moesten ze Sint weer een handje geven, vonden ze. En de volgende morgen, toen we weer boodschappen deden, gingen ze weer de Sint groeten en Lisa kreeg weer een zakje lekkers. En in een onvoorzien ogenblik greep Axel toen een pakje lekkers uit de handen van Zwarte Piet zonder dat die het hem aanbood. Hij schrok er zelf van, maar had de verleiding niet kunnen weerstaan, maar hij was het er direct mee eens om het zakje in de ton voor de arme kinderen te gooien, erg lief. Ik liet hun ook wat speelgoed daarin doen, zeggende dat Sinterklaas het zo druk had en nu Axel, Lisa en de andere kindertjes vroeg hem te helpen met speelgoed voor de arme kindertjes. Axel nam zelfs een heel mooi vliegtuig mee en deed het erin hoewel ik het eigenlijk jammer vond, maar het was enig dat hij het zelf doórzette. We gaven de kinderen nu ieder een nieuw klein vliegtuigje op Sint. Op school was er een echte nare onpedagogische[1]. Axel’s juffie was er even ontsteld over als ik. Hij hield alleen 2 boetepredicaties met verheffing van stem en strooide daarna met katjang, die zelfs de kinderen niet lustten, ze waren oud en taai! Nee, zei Lisa, ik wil niet meer naar déze Sinterklaas, maar naar die oude, waarmee ze die uit de winkel bedoelde. Axel werd op school opgeroepen om in zijn eentje een liedje te zingen. De anderen allemaal 2 aan 2 maar hij alleen. Het was een prettige verrassing voor me toen hij zo vrijmoedig erheen stapte en werkelijk zijn “Sinterklaas goed heiligman” beter zong dan ooit. Hij stond kaarsrecht met de pink op de naad van de broek, wat hij zelf erg mooi had gevonden en mij thuis vroeg of ik wel gezien had hoe hij stond. – Ik liet de kinderen ’s middags slapen, ikzelf was nog lang niet klaar, zoals te doen gebruikelijk is! En werkte hard. Ik maakte versjes, die Axel zelf kon lezen van: bij de fiets, ligt iets en derg. en in zijn opwinding las hij sneller dan gewoonlijk! De kinderen speelden ’s middags eerst met de buurkinderen en tegen donker stopte Hok de zakken van zijn badjas vol pepernoten en gomballen en begon te strooien. Als de kinderen lagen te grabbelen strooide hij en [2] voor hen was het heel normaal dat Zwarte Piet door de zolder heen kon strooien. En toen waren er 2 pakjes van de buren voor de kinderen en daarvoor belden we en dat was schitterend, Lisa vond het alleen erg griezelig. Met de 3 buurkinderen dansten ze om de tafel en zongen liedjes, die Hok speelde en tot slot een dankliedje aan Sint. Daarna legde ik een pakje voor de djongos voor de deur, die dat zeer waardeerde. De volgende morgen kregen de andere bedienden ook ieder een letter. Axel kwam opeens op het idee om overal te gaan zoeken in de herinnering dat dat zo op het Papaverhof was gegaan en hij schoot onder de divan, waar ik juist al een pakje had neergelegd dat hij later had moeten zoeken. Tenslotte pakte hij alles beet, wat hij maar zag en hield het voor nieuw. Het was werkelijk enig. Lisa vond het ook geweldig en vond het uitpakken een feest vooral de pakjes, die Hok gemaakt had en die telkens om de beurt voor hem en voor haar waren. Hok heeft zich ook uitgesloofd met dichten, er waren heel mooie bij. Met de kinderen samen hadden we voor ons ieder 2 pakjes opengemaakt. De kinderen kunnen langere of lange gedichten niet waarderen – Toen ze naar bed waren vierden we nog samen met veel pakjes. De kinderen waren zo tevreden met al hun cadeautjes en Axel zei ik ben zeker de vrind van Sinterklaas. Vind je dat niet goed gezegd! En Lisa legde alles keurig naast elkaar onder haar bed en beweerde dat ze alles mee zou nemen om aan Marijke te laten zien. De volgende morgen kwam Hok om 12 uur uit kantoor en om 3 minuten voor 1 reden we weg. We moesten nog even langs de Schüllers maar waren toch klokslag 5 uur bij Em, tot Dirks verstomming. De kinderen lieten tijdens de rit hun nieuwe vliegmachientjes mee-vliegen en de schroeven draaiden lustig. Maar Lisa sliep al gauw in met het gevolg dat ze ’s avonds niet de minste slaap had, maar toen Marijke al sliep nog wilde eten en steeds weer wat anders verzon. We gingen om 9 uur naar Jan en Tine maar toen sliep ze nóg niet. Em paaide haar met een chocolaatje op haar bed en een lampje aan en toen vertrokken we maar. Wat een bof dat Anneke in haar huis mocht blijven tot de laatste dag, een royale kerel, die hun huis heeft gehuurd. Anneke c.s. kwamen direct na onze aankomst nog even maar reden weer met Hok mee, die meteen doór moest naar Henk en Riek, waar hij heel prettig met Axel logeerde. – Tine had speciaal bowl gemaakt opdat wij oók nog wat van haar feest zouden meegenieten en wij bewonderden de mooie pers, werkelijk een prachtstuk; Anneke en Em betaalden ieder een riksdaalder meer omdat wij zo in de korting zitten, erg lief hè, alleen erg jammer dat Anneke en Thijs zijn vertrokken zonder hun aandeel te betalen, hopelijk denken ze er nog aan. – De boot was aardig leeg. Maar erg veel wegbrengers voor Houw en Fanny evenals voor A. en Th. Wij liepen heen en weer van de ene tafel naar de ander. Die lieve Fanny gaf nog geld voor een verjaarscadeau voor Axel, als dank gaf ik haar de zeeziektepillen van Blomberg mee, die ik nog niet had geopend. Axel en Lisa speelden nog met Wyt en Menno op het kinderdek en ik vroeg Lies Andriessen een kiekje te nemen met m’n dierbaar kastje[2] van ons allemaal, ik heb alleen niet veel hoop dat die goed zal zijn want we hadden geen tijd meer om naar het sportdek te gaan waar zon was. Anneke zag er zo goed uit, haar hele model is zoveel beter en haar wangen waren als vroeger, niet meer zo opgeblazen, echt fleurig vertrokken ze met al onze beste wensen en omhelzingen voor jullie! Ik hoop dat jullie ze in goede gezondheid mogen ontvangen.

Dag omhelsd, Eida.

[Randje pag. 1]

Graag een hempje en broekje van Gerzon een soort tricot weefsel maar van zij in ribbels, blauw of roze. Twee hempjes met 1 broekje is het geschiktst, maat 46. Als er niks geschiktst is hoeft het ook niet hoor, maar als je iets ziet dan graag.

[3]

HOK

G. We hebben weer een erge drukke week gehad, en een week van laat opblijven, omdat er zoveel te praten viel. Het was gezellig, maar vermoeiend, zodat ik nu nog veel slaap in te halen heb. – Axeltje heeft de briefjes gelezen, zonder hulp vrijwel. Gister heb ik hem zien zwemmen. Hij deed het al vrij goed, hoewel het zeer griezelig was om aan te zien. Hij kwam met zijn hoofd nauwelijks boven water, en maakte de indruk dat hij nog erg veel moeite heeft om boven water te blijven. Maar desondanks zwemt hij, alle hulde aan Eida, die het hem heeft geleerd. Axel zal het gauw goed kunnen, omdat hij het met veel animo doet. – Eergisteren hebben zij voor de eerste maal hun schoenen gezet, en Nanda heeft er iets ingelegd, reuze succes.

Dag Hok.

Ik mag dit jaar nog geen verlof nemen, omdat ik net van verlof terug ben.

EIDA

28 nov.’38.

Dierbaren – Sint gaf zijn briefje hierbij mee zodat één vel nu werd tot twee! Hoezee, weer tevree! – Van hoezee gesproken, lazen jullie dat Mussert Hitler is afgevallen en sympathiek staat tegenover het Joodse probleem. Hij wringt zich netjes in bochten! – Jullie beide brieven met vreugde ontvangen. Inzake jullie verwijt dat ik haastig had geschreven, maak ik mijn excuses. Maar ik herinner me dat we bezoek kregen juist toen ik begonnen was en dat ik die avond toch de brief nog wilde versturen, maar daarom schrijf ik niet altijd gehaast!, ziet u. Natuurlijk komt dat weleens voor. – Wat saai dat Dien geen versiering had op de terra jurk, die daar toch om roept. Ik kan me indenken dat ze ’t  best vinden terug te gaan. Aan haar moeder heeft ze al heel weinig en geen hulp bij de kinderen. Dan maar liever in Indië! Ik hoop ook intens dat ze op Java komen. Nanda en Hiang komen in september in Buitenzorg – ze gaan eind februari naar Holland en hebben het vaste plan jullie te gaan bezoeken. Jullie zult Nanda zeker ook erg goed kunnen waarderen. Zij zijn vanmorgen weer naar Klaten vertrokken na een genoeglijke week bij ons. ’t Was overigens een drukke week – we hadden heel weinig bediening omdat Inlands Nieuwjaar nu viel, Hok had 2 dagen vrij en die 2 dagen ging Nanda naar Buitenzorg om vast een huis te zoeken, maar nauwelijks had ze haar hielen gelicht of daar belde Annie Schüller op of ze met hun drieën (Robert Jan was mee) konden komen logeren – hoe vind je: net 1 nacht was de logeerkamer vrij want dan zou Nanda + man terugkomen. Annie kwam + zoon tegen 8 uur en Jan pas om half 12 – we praatten heel prettig met Annie en kwamen weer nader tot haar, zoals vroeger. Ik heb haar altijd wel mogen lijden. Met Jan heb ik altijd direct contact. Misschien komt hij déze maand nóg een keer in Bandoeng. Als je zo nagaat, wat er in de huwelijken gebeurt, dan zou je verloofden en jonggehuwden met kracht willen aanraden zich te verdiepen in de psychologie en in alle vraagstukken, die in ’t huwelijk noodzakelijk geweten moeten worden. Hoeveel huwelijken zouden gered worden – althans bij de serieus-willenden. Maar als je gaat trouwen, zie je de noodzaak daar niet van in. Er moest een boekenlijst gemaakt worden voor verloofden en gehuwden – voorlichting in deze is niet overbodig. – Als Dien met de Dempo gaat, kan Minah dan niet ergens overstappen, waar de Coen en de Dempo elkaar ontmoeten. Enfin in het tehuis in Den Haag is het stikvol van die mensen. – De wollen onderjurk moet ergens in je kast zijn achtergebleven want ik nam hem ook niet mee, zoals nog enige andere dingen, bv. de blauwe petjes van Wyt en Menno en een wollen broek van Menno beige + het blauw gebreide geborduurde broekje van Axel, dingen die Diens meisjes toch niet konden dragen. Ik ben erg blij dat het met Malie’s baby goed gaat. – Nanda nam het pak kleren dat ik nog voor Anneke had mee naar Batavia. Over een dag of 10 gaat het hele [2] stel dus al. Ik ben steeds verbaasd over de mensen, die vragen hoe de Van der Laans het vinden om naar Curaçao te gaan. Wanneer ze niet graag wilden, had hij toch niet gesolliciteerd! – Fijn dat je dat boek van Millford stuurt, “de Zwijgende Kracht” las ik ook nog niet. Er zijn eigenlijk teveel lezenswaardige boeken. – Axel zwemt al los, enige slagen. Vlug heeft hij het geleerd. Deze week zwommen wij niet door Nanda en Inlands Nieuwjaar, dus je kunt zeggen dat hij net een week aan ’t oefenen is. Hij heeft er zoveel plezier in en decideerde zelf dat hij geen zwembanden meer wilde aandoen. Hij zwemt hoofd-zakelijk onder water, in m’n hart bewonder ik hem erom dat hij nu zo volkomen thuis is in ’t water. Hij zal ook voor duiken over een poosje geen angst hebben. Ik zelf duik nu ook goed, al gaat het nog niet goed met een aanloopje, althans de eerste maal dat ik het probeerde, maar dat schrikt ook af. Lisa begrijpt het verschil niet tussen mét en zónder zwemband, dus laat ik haar maar zonder. Gister zwommen we in Tjimahi en toen heb ik haar hoofdje onder water geduwd omdat ik haar als Axel wilde leren drijven, maar dat vond ze griezelig – ik laat haar nu maar wat rondlopen – ze ligt het liefst aan de kant in de zon! – Axel is op jullie briefjes aangevlogen en las ze al goed, echt enig. – Ik heb een nieuwe permanent , ik ben er enorm blij mee, ik moest wel beslissen óf kort en steil óf een nieuwe permanent. Hok voelde eerst het meest voor het eerste, maar ik geloof dat hij blij is, dat ik weer zo’n net kapsel heb, ik draag het achterover, wél met scheiding – opzij krullen, van voren golf en van achter allemaal krulletjes – het is geweldig dat het zo vanzelf blijft zitten. Ook na het zwemmen, kam ik het weer zó goed. – Ik deed een week niets aan de Vrouwenbelangen, morgen-ochtend moet ik me daar weer eens op werpen, morgenavond hebben we de presidente en Pijl te eten. Zij is een gescheiden vrouw, maar heel aardig. Hopelijk gedraagt de kokki zich goed. Ze trakteerde Nanda onlangs op huzarensla van biet en rodekool. Schrijf nog eens hoe je die beroemde mayonaise van je maakt. – Ik geloof dat je Mevrouw Talens onrecht aandoet, wanneer je haar “à la Fa……”  noemt. Zij is zeker feministe, alleen wil zij het feminisme in andere banen leiden en hoe ze dat doen wil vind ik prachtig. De vrouw moet haar vrouwelijkheid weer in zich ontwikkelen en in de maatschappij doen gelden. Zij zegt dat de maatschappij er niet voldoende op vooruitgegaan is sinds de vrouw het kiesrecht kreeg, omdat de vrouw zich ontwikkelde naar de geest van de man en moet werken in een mannelijke uitgedachte maatschappij. Wanneer je kijkt naar meisjes als Anneke Rempt, die hoewel zeer intelligent, zich gaarne aan vrouwelijke zaken wijdt, dan kun je begrijpen, dat dat de nieuwe richting moet zijn en ik geloof dat de antroposofen hetzelfde willen nl. het nageslacht van de hedendaagse verstandsmens te maken tot mensen die boven het verstand zijn uitgegroeid en worden geleid door de intuïtie, d.w.z. de stem van God, die door de geest tot de mens spreekt. In de toekomstige maatschappij zal een ieder de taak innemen waartoe hij krachtens zijn persoonlijkheid is geroepen – al zal het nog lang duren vóór dit ideaal in vervulling zal gaan. 

Omhelsd Eida.

EIDA

21 nov.’38

Lieverdjes –

Geen wonder dat jullie zo juichen over de komst van Anneke c.s. Volgens Em straalt Anneke ook. En Thijs niet minder naar wij zelf konden constateren. Hij was heel genoeglijk 2 dagen bij ons – we bezochten de film Sneeuwwitje, die werkelijk een wonderfilm is, daar je je er steeds aan moet herinneren dat het een tekenfilm is. De Schüllers vertelden dat het bos waar Sneeuwwitje doorheen dwaalt wanneer de jager haar laat vluchten, door hun zwager, de man van Tres hoofdzakelijk is getekend. Dat is werkelijk wondermooi, zoals trouwens veel in de film, die deels prachtig is voor kinderen, maar deels ongeschikt. Bijna al onze kennissen namen hun kinderen ermee heen, maar Axel bracht ik er niet – misschien wanneer de film later nog eens terugkomt. Die dwergjes zijn wel kostelijk. Wij zijn van het begin tot het eind erdoor geboeid. Toen Thijs ’s middags zou komen, kreeg ik om 1 uur een telefoontje van Annie Schüller of ze konden komen eten met Robert Jan, erg gezellig want we hadden Jan in lang niet gezien. Jammer genoeg moest Hok vlug eten en vlug weg om te tennissen, maar ze kwamen ’s middags terug om Thijs te spreken, die precies op dat moment weer vertrok voor een bezoek. Het was net stuivertje wisselen –Tenslotte wilde Jan met ons mee naar Sneeuwwitje, maar Annie had meer zin in mensen zien, zodat ze naar de Soos gingen. Robert Jan sliep tot 12 uur op Thijs’ bed! Ik ried ze nog aan zich te verdiepen in “het Volkomen Huwelijk” van Van der Velde, waar Hok en ik veel uit geleerd hebben – dat moest ieder bruidspaar en verloofd stel lezen. – Dat was dus een druk bezette dag. Van 11 tot half 1 had ik nog met de kinderen gezwommen. Omdat Axel plotseling neiging had te leren zwemmen, hield ik dat deze week elke dag vol met het gevolg dat hij vandaag al zonder band probeerde. Ik leerde het hem zelf, verdiende daarmee ƒ 10.-!! De slag kan hij al goed maar nu is de moeilijkheid om drijvende te blijven. Daarom leerde ik hem vandaag zijn hoofd in het water te houden – eerst vond hij het griezelig, maar hij kreeg de smaak ervan beet en sprong steeds onder water en gemakkelijk kreeg ik hem ertoe om zonder banden te proberen. Ik heb alle hoop dat hij het nu gauw zal kunnen. We zwommen ook nog een dag met Thijs op Dago en nu komt morgen Nanda weer voor een kleine week. Ze heeft veel huizen waar ze kan logeren in Bandoeng, maar blijkbaar komt ze het liefst bij ons. Wij vinden het natuurlijk heerlijk. – Deze week hebben we Inlands Nieuwjaar, 2 dagen – Hok heeft dan vrij – ik weet nog niet wat we zullen doen. Nanda gaat die dagen naar Buitenzorg. – Hok werd dus vrijdag “Meester” – hij vond het heel prettig geloof ik, maar zal er wel zelf over schrijven. Gisteravond belde een kennis van Hok op, een Chinees uit Semarang, tevens Maçon. We waren de hele avond bij hem en zijn gastheer en -vrouw, een arts Tan, heel genoeglijk, maar die familie Tan is verder niks voor ons, geloof ik. Het is moeilijk om echtparen [2] te vinden voor nader contact. Ik heb nu al enige vrouwen gevonden met wie ik graag omga maar de echtgenoten zijn dan vaak minder geschikt – Vanmorgen maakte ik nader kennis met een Mevrouw Duyvis. Zij studeerde ook maar 1 jaar, medicijnen, ik ken haar van de Vivos. Zij sluit zich niet aan maar zocht contact met mij. Het grappige is dat verschillende mensen vinden dat zij en ik op elkaar lijken en ik kan wel zien dat we hetzelfde soort hoofd en gezicht hebben. Ze was direct een sympathie van mij en ik zeker van haar. Haar man is bouwkundig ingenieur en schilder. Hij schildert bijzonder mooi, zijn kleuren zijn prachtig. Wie weet kunnen we eens nader kennismaken. Zij zit in de Oxfordgroep – meestal kan ik me niet bij zulke mensen thuis voelen maar zij is dunkt me een zuiver type. Daarnet kwam de leidster van de Vrouwenkruistocht-hier-in-Indië weer bij mij – aan haar voel ik me zeer nauw verwant en het is een genot om haar te spreken. Helaas gaat zij over 2 maanden naar Batavia. Zij heeft nu alle hoop op dat wanneer zij weg is, ìk ook mee zal helpen de Vrouwenkruistocht-gedachte uit te dragen – Ze heeft zelfs gezegd dat ze er trots op zal zijn wanneer ik me in hun gelederen zal scharen. En als je dan weet dat ze alleen dingen zegt die ze meent, dan voel ik me erg vereerd en wil ik alle moeite doen, om die verwachting wáár te maken!! – Fijn dat je de 3 bekroonde huwelijksopstellen al hebt verzonden. Ik ben benieuwd welke naam ze nu voor onze vereniging zullen bedenken. Hok stelde voor Aletta Jacobs vereniging – helemaal niet gek, maar ze zullen wel iets anders bedenken. – Wil je maar bij Pander zo’n kleed bestellen dat ± 2 x 1½ is, Marokkaans en van een ander patroon dan we hebben. Wat je het mooist vindt. Liefst niet te druk. Vraag maar aan Dien of ze ’t mee wil nemen, het zal nog geen 0,2 m³. Verder zou ik dolgraag schoentjes voor Lisa hebben – die beige die we kochten zijn zó sterk en stevig, als je ze hier niet kunt krijgen. En graag van dat heel brede model – wit is ook goed of blauw of 2 paar van verschillende kleur en soort waarvan 1 paar 1 nummer groter. Verder graag nog 2 van die stelletjes ondergoed voor mij, zijden broek + hemd, geen gewoon zijden tricot, tenminste wanneer je die nog niet in ’t Sint pak deed! Of komen die pas in de januari uitverkoop –  als je die dingen nu niet kunt krijgen, wacht er dan maar mee, maar het zou handig zijn wanneer Dien het meebracht. Verder nog een suikerpot van het theeserviesje van die grote winkel bij het plein, geel met een groen en terra bloemetje. Ik heb wel niet veel hoop dat we die kunnen bij krijgen, maar misschien wil je even proberen:

            Petrus Regout en Co.

            Made in Holland

            Maastricht 2219

staat er onder op. Indertijd stuurde je ons zo’n grote kinderplaat, de herfst voorstellende. Bij het opslaan is die bedorven en nu zouden we graag weer iets dergelijks hebben, het mag natuurlijk best wat anders zijn – de winter hebben we al. Zo’n lange plaat is erg leuk voor de speelkamer, die we wel helemaal in groen houden. – Er is me gevraagd een lezing te houden over “Moeilijke Ouders”. Het is inderdaad belangrijk genoeg – wie weet kom ik ertoe.  Dag jongens – wat is het leven machtig interessant!

Eida. [3]

HOK

G.

We hadden een paar gezellige dagen met Thijs, die hier op dienstreis was en tevens mijn Meesters-receptie meemaakte. Het was erg prettig dat hij er was. Ik heb het dan ook zeer geapprecieerd. De inwijding zelf bevat nog heel wat momenten die duister zijn voor mij, maar dat zal later, wanneer ik wat meer heb bijgewoond, duidelijker worden. Volgens Thijs wordt de receptie in de Meestergraad te Batavia veel beter verzorgd. – Thijs is wel een grote bofferd, dat bleek weer uit zijn verhalen. Het zal hem in de Boven- en Benedenwindse eilanden stellig voor de wind gaan.[1] En het klimaat moet er wel veel gezonder zijn als te Batavia. We zullen de Van der Laans wegbrengen naar Priok. Wat leuk, dat ze met Oudejaar waarschijnlijk al in Den Haag zijn. We zullen maar hopen dat de oude Coen er een goed vaartje achter zet. – Eida is nu bezig Axel zwemmen te leren, en naar de enthousiaste verhalen van Axel te oordelen [4] schijnt zij succes te hebben. Axel wil zo graag, dat Zwarte Piet weet, dat hij vandaag zonder zwemband gezwommen heeft. Schrijven kan Axel nog altijd erg slecht, maar lezen kan hij al vrij goed. – Over een twee dagen is het Inlands Nieuwjaar; nu horen we overal al de knallen van het vuurwerk. – Nanda komt omstreeks die tijd bij ons logeren. Wij mogen haar erg graag, zodat het weer gezellig zal worden. Maar het zal ook een drukke tijd zijn, omdat de bedienden vrijaf krijgen. –

Dag Hok.

EIDA

11 nov.’38.

Lieve Jongetjes –

Daar jullie beslist op staande voet antwoord wilt hebben, zal ik je dit doen toekomen direct na het lezen van jullie verheugde brief over de komst van onze Zus. Inderdaad is het een schitterende benoeming voor Thijs, maar hij zal er toch zeker naar gesolliciteerd hebben of is het een onderscheiding? We zullen hem eens vragen. Hij komt de volgende week een paar dagen hier. Hok wordt dan ingewijd als Meester en we hebben Thijs gevraagd om dán te komen omdat hij toch voor dienst in Bandoeng moest zijn. Hij schreef ons dat hij kans op de benoeming had omdat no.1 voorwaarden gesteld had. Onze familie staat wel in de belangstelling van de regering. Houw kreeg een studieopdracht naar Suriname aangeboden, zonder dat hij erom gevraagd heeft, hij is in Indië de specialist voor de rijst!, belangrijke zwagers!

Wat betreft Anneke’s kleren, om welke reden deze brief zo snel moet gaan, daarover schreef ik Anneke al in bijzonderheden. Ik zei haar dat ze niet voor Tineke moet overnemen hier, want dat het leuker is eens een paar nieuwe dingen te kopen en dat er bovendien veel voor haar in Holland is. In Batavia gaf ik haar na onze aankomst alles terug, wat ik niet aan Dien kon geven en wat Anneke niet wilde geven, zoals uitgesproken jongenskleding en allerlei. De jekker van Axel heeft Dien ook. Ik heb toevallig de lijst bewaard van alles wat ik Dien stuurde, ziehier (met kruisjes gemerkt is van mijzelf de rest van Anneke):

Anneke schreef mij dat zij al voldoende geleend heeft om de eerste weken mee te doen, zodat Dien rustig tot Port Said alles kan houden. Hoewel dat niet eens nodig zal zijn. Wanneer ze b.v. 1 stel opknooplijfjes meeneemt tot Port Said, zal het wel voldoende zijn, evenals met de andere kledingstukken. De rest zal ze wel al kunnen sturen vóór ze in de trein gaat. Maar nu Anneke en Thijs tot de hoogste in ’t land gaan behoren en veel salaris en uitrustingskosten krijgen, kunnen ze zich best de aanschaf van wat kleding permitteren, dunkt me! [2] Mijn bontjas en muts en skibroek gaf ik aan Fanny. Alles past haar keurig. Anneke zou er toch niet in gekund hebben. Houw heeft alles van Hok. – Ik heb voor Anneke verder nog haar eigen dikke jurk, de donkerblauwe en 2 stel winterhemden met mouwen en onderbroekjes van Axel. –Vóór ons vertrek bracht Hok nog 2 grote dozen met kleren naar Mevr. Burgersdijk, waarin o.a. het blauwe mantelpak van Anneke, dat nu langzamerhand wel óp zal zijn! Verder weet ik niet meer wat erin zat, o ja, dat bruine manteltje, zomerjas van Menno. Ik zal Dien erover schrijven dat ze houdt wat ze gebruikt en terugbrengt wat ze niet meer nodig heeft. Anneke zal misschien alleen een winterjas moeten kopen, verder niet veel, alleen allerlei voor Wyt vermoedelijk. Je zult haar dat misschien naar Port Said kunnen sturen, tenzij ze hier die dingen kan overnemen. Ze kan hier bij Gerzon prachtige trainingspakken kopen voor de kinderen, dan is ze al een heel eind. Trouwens die heeft ze al, dat is waar ook – Axel’s mooi lichtblauwe trainingspak liet ik aan boord achter. Het was al te verschoten. Dat van Lisa heb ik nog. Dat is mooi voor Sitoe Goenoeng, waar we met Em Kerstmis gaan vieren – Ik heb Hok al voorbereid dat ik daarna wat bij Em wil blijven. Hij heeft helemaal geen vrij alleen de Kerstdagen zelf, maar Axel heeft dan vakantie en het zal daar ook voor de kinderen heerlijk zijn. Hopelijk zal het voor Hok niet onoverkomelijk zijn. Maar dat ik het in elk geval doe, dát staat voor mezelf vast. Nu Anneke zo plotseling verdwijnt, zie ik het belang ervan in om áls je familie die je dierbaar is, bereikbaar is, dié afstand zo dikwijls mogelijk af te leggen! – Axel is nog niet teruggekomen op het geboorteprobleem – Maar het probleem van de dood, verwerkte hij al een ½ jaar geleden. – Momenteel is hij vervuld van zijn lees- en rekenlessen. Hij neemt elke dag zijn lesboek mee naar huis en leest zonder ophouden. Hok maakt zinnen voor hem. Schrijf jullie hem eens in korte zinnen met woorden van hoogstens 5 letters, alles éénlettergrepig. Schrijf maar gewoon schrijfschrift, alleen elke letter duidelijk! – Gaarne onze eigen postzegels terug. Bedankt voor de Zwitserse. Die van

[Randje pag. 2]

1½ hebben we al!

Dag Eida.

[Randje pag. 1]

Gister een mooi toneelstuk  “de medailles van een oude vrouw” door de Dietsche Spelers[1]: Willem van der Veer, Minny Erfmann, prachtig spel, speelt de hele wereld over. Het deed eerst ouderwets aan, maar ze brachten het stuk dicht bij ons!

EIDA

9 nov.’38.

Lieverdjes –

In jullie laatste brief wist je nog niet van het nieuwe plan van Anneke c.s. We zijn benieuwd naar jullie eerstvolgende epistel. – Was die Dr. Wolf over wiens lezing Moeder schrijft antroposoof? Die willen ook de ziel en het verstand weer samenbrengen. Er heersen heel wat geestelijke stromingen momenteel die een betere wereld willen maken – ik kocht deze week brochures over de “Vrouwenkruistocht”, die uitgegaan is van Mevrouw Talens-Ebbens. Je hebt het zeker ook gelezen Mam? Haar boek van die naam. Er staan zulke goede denkbeelden in, ik kon het met alles volkomen eens zijn. Ze hebben eigenlijk de ideeën van de “House Party”  zonder alles wat daar vervelend aan is. Een soort praktisch idealisme is het. – Is die Lambeth Walk waar Rie zo in uitmunt geen onwijze dans met uitroepen en gebaren? Ik las dat die bedacht is door een Engelse komiek op het toneel. – Em schreef niets over een vlucht naar Soerabaja. Is dat doórgegaan? Ik las wel dat er 4 vliegtuigen in plaats van 1 naar Bandoeng kwamen een dag, omdat alle echtgenoten van een gratis tochtje mee wilden genieten. – Dol dat jullie Sintpakken onderweg zijn, wij verheugen ons erg. Gelukkig dat Anneke pas ná Sint weggaat. Verbeeld je dat het pak voor niets zou komen! – Wat is die Morele Herbewapening? Is dat iets dat praktisch toe te passen is? – Vanmorgen was ik bij Zus Ambrosius – ze gaat al over 10 dagen naar Davos – ik gaf haar de krantenhanger mee die Mevr. v. Vianen uit onze loterij won. Ze vertelde dat haar moeder helemaal geen prettige reis had zodat ze liefst meteen weer was teruggegaan. Maar misschien valt Holland mee als ze Beebs weer ziet. Bel jullie haar maar gauw op bij Cramerus. – Van Betsy hoorden we niets meer. Haar advies aangaande Lisa’s galbulten blijkt uitstekend. Lisa eet nu Palmboter en geen verse, en niet éénmaal zijn ze weer teruggekomen en meestal heeft ze ook prachtige ontlasting. Ik moet het Betsy gauw eens schrijven. – Aan van Leggelo kwam ik ook nog steeds niet toe – Gisteravond was ik weer naar een lezing van Diet Kramer, maar helaas bleek het dezelfde lezing van de vorige maal, het toppunt! Ik zat me te verbijten eerst. Maar gelukkig [2] ging ze wat dieper op de figuren van haar boek in zodat ik door die gedeelten weer geboeid werd. – Heb ik eigenlijk al gevraagd om postzegelplakkertjes? – Gezellig dat oom Jaap zo’n tijd kwam. Moest hij naar Van Leggelo of waarom ging hij in z’n eentje vakantie houden? – Gistermorgen bij een tentoonstelling ontmoette ik opeens Meta van der Slooten, ze is getrouwd met een Bentinck sinds 2 maanden. Ik herkende haar direct maar zij mij eerst en zij wist meteen mijn naam, maar ik was dankbaar toen iemand “Meta” riep. Ik begreep uit haar manier van spreken dat dit haar tweede huwelijk was. Ze had het over Mien, die in Soerabaja zat, maar ik herinner me haar helemaal niet. – De kinderen waren vanmiddag op een kinderpartij – Lisa was eigenlijk niet gevraagd maar ik kon haar niet meer mee weg krijgen en toen mocht ze blijven. Ik kon dat met een gerust hart doen omdat ik weet dat ze eerder een amusant nummer is dan een lastig, zoals de meeste kleintjes. – Morgen hebben we toneel voor de Kunstkring van “de Dietse Spelers” –  We zijn erg benieuwd want het is een echte Hollandse troep. Anton Ruys moet ook gauw weer komen met Vera Bondam en Joan Remmelts e.d. – Cor Ruys is nog steeds hier – hij schijnt geen geld te hebben om terug te gaan. Ze spelen zulke miserabele stukken dat de mensen er niet heen willen en zo verdienen ze niets, zielige geschiedenis. – Mamma, Houw en Fanny waren hier van zaterdag-maandag, heel genoeglijk – Houw is zo kwiek en energiek als nog nooit – hij ging laat naar bed, tenniste 2 dagen, dronk een glaasje, echt leuk. En Fanny is zo evenwichtig. Van Mamma merk je niets. Volgens Houw denkt ze alleen nog maar aan geld voor juwelen. Ze heeft een zielig bestaan, want niemand heeft haar nodig. Haar verjaardag verleden jaar heeft ons en Houw ƒ 180.- gekost, maar het heeft niet de minste indruk op haar gemaakt – Ze moet toch ook maar eens wat bij óns komen. Ik had echt medelijden met haar, hoewel ze er gezond en fris uitziet. Dag jongens.

Omhelsd, Eida.

EIDA

31 okt.’38.

Geliefden –

Wat zùllen jullie verheugd zijn over het bericht dat jullie alweér een dochter over krijgen. Een onverwachte prettige verrassing! Bij diverse familieleden is het “alle hens aan dek” om de familie goed uitgerust te laten vertrekken! Voor Houw en Fanny verzonden we net 9 koffers en kisten, zodat onze goedang[1] nu heel wat overzichtelijker is. Voor Anneke had ik nog een paar dingen, maar hoofdzakelijk had ik alles al aan Dien meegegeven. Gelukkig dat Anneke niet alles van Dien direct terug wil hebben, het zou zo onmogelijk zijn voor Dien, die half januari alweer vertrekt. Draagt de klein Joke van Dien eigenlijk dat beeldige roze mantel en slobbroek-mutsje, die jij maakte, Mam? Het zal nu mooi voor Tineke zijn, al is die heel wat forser als ònze dochter. – Wat doen  jullie nu met het huis? – De hele boel weer ómgooien? Geen kleinigheid! Fijn voor Juffr. Harting dat ze weer werk krijgt! Ze stuurde met Lisa’s verjaardag zo’n aardige briefkaart met “Rijden, rijden, rijden in een wagentje” erop met een aardig plaatje. Wij gedenken haar nog steeds met liefde. Moet je meemaken hoe je hiér “geholpen” wordt. Momenteel heb ik een baboe om van uit je vel te springen – het is om te lachen voor jullie want ze gaat álles strijken wat ze maar ziet waar jullie mij vroeger van betichtten ten opzichte van m’n jurken! Maar deze is nog een graadje erger – Hok heeft 1 nacht een hempje gedragen – de volgende morgen is het onvindbaar en dan komt het gestreken terug, dito met mijn nachtjaponnen en alles van de kinderen. – Het gevolg in ‘t begin was dat ze nooit klaar kwam. Morgen krijg ik een ander, ik verheug me enorm! Deze dame heeft me ook flink door m’n etenswaren heen geholpen! M’n voorraadkast had ik niet op slot tot vóór 2 weken – op een gegeven dag merkte ik dat de boel erg snel slonk, suiker, thee, rijst, boter, eieren e.d. Alle bedienden doen mee. Hoe meér bedienden hoe meer ze je bekletsen en achter je rug stiekem en oneerlijk doen, als een stel stoute kinderen. Ze nemen wat ze krijgen kunnen en luieren als ze de kans krijgen. Ik ben er nu een paar keer onverwachts achtergekomen. Vanmiddag wilden ze [2] net m’n pudding onder elkaar verdelen en schrokken erg van me. Met een groots gebaar schonk ik ze de pudding! De baboe wilde een keer toen ze dacht dat ik sliep van de sateh eten, van schrik maakte ze een enorme ketjap[2]-vlek in m’n kast. Toen ik de kast op slot had gedaan, maakte ze een gaatje in de zak rijst die ik van de langganan kreeg onder het pennetje waarmee de winkel de zak sluit, in de hoop dat ik niet zou merken dat de zak niet meer vol was. Ontzettend vervelend die dingen, want je wordt zo achterdochtig! Maar morgen ben ik haar kwijt, hoera! – Ik ben deze week met verhoogde energie bezig geweest om loten te verkopen voor de Vrouwenbelangen. Als ik eenmaal zoiets begin, werk ik ervoor of m’n leven ervan afhangt en laat geen kans onbenut, ondertussen werf ik nieuwe leden, ik verkocht 50 loten van de 200. We hebben ongeveer 40 prijzen bij elkaar. Morgenavond is er trekking en ik ben erg dankbaar dat het dan voorbij is, want “het zit me tot hièr”. Ik kan geen mens zien of ik denk aan m’n loten! We hebben niets hoeven te kopen voor de loterijprijzen, alles van leden gekregen, erg leuk dus. – Hoe is het met het toneelstuk anti Romme afgelopen? We zijn hier wel precies een jaar achter en vooral nu het voorontwerp door de Hoge Raad is afgestemd. – Heel veel denk voor de vlotte betaling van de zandbak! Het geld kwam juist op tijd om ons van geldnood te redden! Ik had al min zóveel, ik tastte al in de kas van de loterijgelden. En diezelfde dag kwam de quaestrix van Vivos met ƒ 5.- brengen, omdat ik voor de Vivos avond meer dan ƒ 10.- had uitgegeven voor die 30 mensen en ze me eerst maar ƒ 5.- vergoed hadden. Het was een meevaller, want het is de gewoonte niet van Vivos om meer te geven dan ƒ 5.-! Maar de Vivos kas is zo dik dat ze het beter vinden de gastvrouw afdoende te betalen, vooral nu er maar weinig huizen zijn waar 30 mensen in kunnen vergaderen en de kleinere-huizenbewoners altijd maar profiteren en zelf geen moeite en ook geen kosten hebben. – Goed dat jullie Arnold Cohen hebt kunnen en willen steunen, het lijkt me iets ontzettends als je zo in geldnood zit en je geen raad weet waàr het vandaan te halen. Hij heeft dus Henriëtje niet voor de gek gehouden toen hij zei haar niets te kunnen geven. Een prachtig idee om Henriët in contact te brengen met dat clubje solomensen! – Ik moet jullie nog even vertellen “Nie sollst du mich befragen” en omdat jullie je daaraan zo keurig hebt gehouden, moet ik je zeggen dat ik nu al 1 maand lang geen enkele pil heb genomen! Het ging al aardig goed maar nog steeds met behulp van een enkele pil, maar toen kwam m’n angina en ik at 2 weken lang gezeefd licht verteerbaar eten en lag een week lang op bed met veel rust van het gemoed en sindsdien ben ik normaal (1,2,3)[3] hoewel ik zelfs gister nog een uitgebreide rijsttafel at en bijna alles met Hok mee eet. Ik ben erg verrukt en zal nu toch eens gauw aan Van Leggelo schrijven wat ik nog nooit deed.

Dag lieverdjes,

Eida.

EIDA

25 okt.’38.

Dierbaren –

Wat een enige mars heeft Vader op woorden gezet, een prachtprestatie Paatje, je dichttalenten. We hebben enorm meegenoten van alle feestelijkheden die jullie beschreven. Het moet een groots feest geweest zijn, een bloeiend Gymnasium waardig – fijn dat het feestlied zo goed ging en iedereen meezong. – Vanmorgen werd Jan Maarten geboren, zoon van Henk en Riek – de volgende maal dan maar een meisje! In elk geval is het fijn dat het zo goed is gegaan, 7 pond woog hij. Henk belde Hok uit Batavia op – hij was zeer verheugd – het kostuum dat ik voor de baby maak, is nog niet af – ik heb erg lang gedubiëerd of ik een jurkje zou maken maar besloot tot een sier hempje + dito luier – ik stuurde Riek een snoezig jurkje dat Lisa gedragen heeft en dat ik al voor de eerste baby van Mevr. v. Vianen kreeg – jammer dat ze ’t nu niet gebruiken kan! – De dochter van Mevr. van Vianen belde me vanmorgen op om te vertellen dat zij naar Davos gaat op 18 november al – jammer dat ze niet met haar moeder is meegegaan, dan hadden ze nog gezelligheid aan elkaar gehad. Er is zó aan haar geknoeid dat ik blij ben voor haar als ze in Davos eens bij een goede specialist komt. Het gekke bij haar is dat ze nooit verhoging heeft en altijd rondloopt, haast onbegrijpelijk dat het T.B.C. zou zijn. – Deze week ben ik weer aan de gang gegaan om loten te verkopen voor onze Vrouwenbelangen – Gelukkig gaat de verkoop goed over het geheel – het bestuur is heel actief, al zeg ik het zelf! Ik kwam bij een kennis, die weer 2 andere dames op bezoek had, die ik ook beiden kende, en ze kochten er alle 3 één, dat was handig. De volgende dag was ik bij Stanny Hartstra, je herinnert je wel die Bandoengers die op de Laan van Meerdervoort en pension waren toen wij bij jullie waren. Ze zat daar ook met 2 andere vrouwen, die allemaal bleken te behoren tot de Zusterkring van Maçons. Ik kwam om haar tot lid te maken van de Vrouwenbelangen, wat gelukkig lukte. Maar zij wilden mij lid van hun kring maken, maar ik voelde er niet voor omdat ik me eerst hierop wil concentreren op deze Vrouwenbelangen, die we nog helemaal moeten opbouwen. Die club van hun is alleen maar een gezelligheidsvereniging en dat zei ik hun ook. Ze vroegen me toen eens over onze Vereniging bij hèn te komen spreken. Het zal zeker nuttig zijn en ik mag dat aanbod zeker niet afslaan, maar ik moet eerst eens bedenken waarover ik zal praten! – Zou je me willen laten sturen die “3 bekroonde opstellen over huwelijkswetgeving”, uitgegeven bij Van Stockum van ƒ 0.60 – die geadverteerd waren in het Maandblad en verder zou ik zo dolgraag dat toneelstuk hebben waarin het ontwerp Romme[1] werd aangevallen en dat o.a. is opgevoerd door Beebs van Vianen p/a Cramerus. Ik hoop dat ik je niet te erg belast met deze aanvragen, maar als jij het doet gebeurt het goed!! We moeten morgen naar een toneelstuk de Ernst van Ernst ten bate van de T.B.C.-bestrijding. De titel komt me zo bekend voor – ik heb idee dat [2] we het zelf vroeger gespeeld hebben. M’n mooiste avondjurk zal ik aandoen – dat is die van Liberty stof die ik voor vele jaren van jullie kreeg, het model is nu veranderd – hij is erg leuk. M’n enige jurk met een lage rug! – Axel vroeg vanmorgen van wie Riek de baby gekregen had, toen ik hem dit zo vertelde – hij hield vol en toen zei ik hem dat het kindje uit haar buik was gekomen en daarna heeft hij er niets meer over gezegd – Ik ben benieuwd wanneer het commentaar zal komen. Midden onder het maken van gekheid met Lisa zei hij vanavond opeens: “ik wil zo graag Jezus zien”. En hij heeft het altijd over God, die de baas is van de hele wereld – ik vertelde hem dat God de vader is van alle mensen en dieren en van alles – nu maakt hij er de “baas” van. Toen Lisa vanmorgen iets deed dat hem niet beviel, zei hij, denk jij dat jij de baas bent van de wereld – dat is God. Op die manier tracht hij ieder het zwijgen op te leggen, ook zijn ouders! – Ik las wat in “Moeilijke ouders” en vond daar wel goede dingen in hoewel het geheel erg overdreven is naar één kant erg eenzijdig – maar dat veel ouders hun kinderen niet werkelijk liefhebben, dat geloof ik zeker. Hij ziet het aan de manier waarop ze hun kinderen straffen en behandelen. Trouwens wáren alle kinderen in werkelijke liefde groot geworden, dan zou zeker de mentaliteit van de hele wereld anders zijn. De schrijver wil helemaal niet verbieden, hij laat elk kind zijn gang gaan. En als je dan eens op jezelf let, dan zeg je toch zo vaak onnodig doe dìt niet, doe dàt niet, alleen uit gewoonte of uit verbeelding omdat je denkt dat je als groot mens alles beter weet. Maar een kind heeft voor zijn handelingen ook zijn reden. Zulke boeken zijn in elk geval goed voor de zelfkritiek van de ouders. – We hebben hier een schitterende schilderijententoonstelling van een zekere Roland Strasser, Oostenrijker. Zoiets moois zagen we in tijden niet. Hij heeft speciaal op Bali gezeten en weet die mensen prachtig uit te beelden en het deed ons goed te zien dat niet alle moderne kunstenaars de natuur misvormen, zoals we op vorige tentoonstellingen meemaakten, waar schilderijen waren, die je even goed ondersteboven zou kunnen ophangen. Helaas zijn deze schilderijen te duur voor een gewoon mens, ƒ 335.- en ƒ 500.- waren degene die we wel zouden willen hebben! Maar als je al niet eens geld hebt voor de kapper, hoe kun je dan aan zóiets denken!! We zijn nl. volkomen blut en het is een geluk dat ik de gelden van de loten nog niet heb afgedragen!! – Je krijgt een mooie postzegel van me. Mag ik hem terug? Axel’s animo voor postzegels is weer nihil – Hij vindt het opplakken “vermoeiend”! Hij kan nu enigszins schrijven Axel en Pap en derg. Maar een held is hij er nog niet in. – Ik kreeg een brief van Dien, die erg verrukt schreef over de genoeglijke avond met jullie en dat ze zich verheugde over de avond met films bij jullie. Zou je niet op een handige manier Mevr. Beudeker ertoe kunnen brengen een hit of juf voor Dien te betalen. Ze wonen in Den Haag in een flat, in die brede straat, waar Duyfjes ook ging wonen, diezelfde kant, vlakbij Tante Eefje. Ze kunnen het

[Randje pag. 1]

heel best betalen, maar zij vindt het zeker niet nodig dat Dien geholpen wordt omdat zijzelf vroeger ook niet is geholpen. Misschien kun je haar opzoeken en vertellen hoe heerlijk wij het gehad hebben dankzij hulp bij de kinderen. Veel succes!

Dag Eida. [3]

HOK

26/10’38

G. Hartelijk dank voor de postwissel. De komt deze maand zeer goed van pas. Tante Lous hebben we via de Bank het geld gestuurd. Vandaag werd er een bespreking gehouden over Rutten’s artikel. De Chef Ir. Holleman was eerst erg in zijn wiek geschoten, maar later zag hij in dat Rutten gelijk heeft. Wij hopen maar dat er nu een betere tijd voor onze Dienst aanbreekt, maar zo zeker is het niet. –

Dag Hok.