EIDA

19 mei

Lieverdjes – Wat een enige kiekjes kregen we van Emma van de kinderen, enig hè. 

Ze maakte ze nog op het laatste nippertje toen wel alleen nog terug zouden komen om de koffers op te halen, die al gepakt waren. Daarom ontbreekt de andere Zus c.s. Het is na half 2, ik heb nog en half uur voor Hok komt – de kinderen zijn allebei bezig met de jullie bekende “gròbà” – Lisa op het potje, Axel op de WC. – Alles is hier nu vrij goed geregeld – de baboe valt tenslotte wel mee. Voor de was, strijken en naaien beviel ze me al direct maar tegen de kinderen neemt ze een afwachtende houding aan en daar maken de kinderen gebruik van. Ik ben haar nu bezig te trainen. Gistermiddag zag ze voor ’t eerst kans de kinderen zonder huilen uit bed en aangekleed en mee uit te krijgen om half 4, zonder dat ik eraan te pas moest komen – ik had er al aan gewanhoopt dat het haar ooit zou lukken en toch heb ik op dat uur iemand voor de kinderen nodig. Met Hok gegeten hebbend, gaan we pas om 3 uur slapen en dan kan ik onmogelijk om half 4 Lisa weer uit bed halen. Zij gaat nl. om half  2 slapen en dan is tot half 4 lang genoeg – blijft ze er langer in dan wil ze ’s avonds weer niet samen met Axel erin om ± 7 uur. Axel slaapt nl. ’s middags niet. De eerste dagen wél, maar hij voelt zich nu weer bijgeslapen. De vorige week was hij zo huilerig en kwaadaardig tegen Lisa en ’s nachts werd hij een paar maal wakker en huilde dan ontroostbaar tot de halve aspirine ging werken. Hok nam hem mee naar de tandarts, die links beneden openboorde op de plaats waar de nieuwe kies moest komen en waar hij pijn had. Het bleek een klein abces te zijn, waardoor we hem vaak miskend hadden en gestraft voor zeurderig- en kleinzerigheid, de stakker. Gelukkig was na dat boren de pijn vergeten en tot nu kwam hij niet terug en is Axel weer vrolijk en opgeruimd. Van acclimatiseren merkt hij niets, Lisa ook niet trouwens. Ik eet de laatste week om 1 uur met de kinderen en een paar maal ben ik toen meteen naar bed gegaan omdat ik om half 4 weer op moest. Maar ik ben nu erg blij dat de baboe geschikter blijkt dan ze leek. Want het is toch niks dat Hok en ik niet eens samen eten – Als we boven wonen zal ik hem om 2 uur zelfs met de auto dagelijks moeten halen.  Inderdaad staat ons huis vlakbij die weg waar die rijke Chinees een huis heeft gezet, dat hij overigens nog steeds niet bewoond heeft, dus helemaal in het hoogste deel van Bandoeng – Waar we nu zitten is meer in de beneden stad – dit pension heeft vele huizen in de Riouwstraat en om het Oranjeplein heen. Onze brieven krijgen we toch via het kantoor, dus als je schrijft Riouwstraat is het goed, al ligt ons paviljoentje aan het Oranjeplein. – Daar boven zal ik me een extra dikke deken aanmeten of 2 dunnere. Mam, je weet nog die 2 blauw gebloemde jurken die ik bij de Bijenkorf kocht, 2 van ’t zelfde goed? Die eenvoudige beviel me direct het beste en nu maakte m’n naaistertje van de ander een jasje en een bolero, zodat ik kan [2] afwisselen. Ik vind het al erg koud om ’s avonds alleen een jurk aan te hebben en dan is zo’n jasje iets heerlijks. Voor we weggingen keek ik nog uit naar dergelijke kledingstukken maar daar we al zoveel geld hadden uitgegeven, kocht ik niks meer. Voor dat rode garnituur ga ik nu iets leuks bedenken, maar Hok schrikt als ik weer geld aan kleding uitgeef, maar alles wat Betsy vermaakt heeft, zit slecht of de zoom hangt ongelijk. Ik ben nu ook 5 cm over de heup slanker als vóór m’n verlof – je kunt ook zeggen dat ik een beter korset heb!! Al m’n jurken moeten ongeveer vermaakt en m’n naaistertje is zo handig. Die groene stoffen jurk met die grappige knopen van wit met goud is nu keurig en lekker warm voor ’s middags. – ’t Is nu zondagmorgen, Hiang, de man van Nanda had gemeld dat hij met de nachttrein zou komen maar we waren net vergeefs aan ’t station. Het is nu gelukkig weer droog maar het is erg somber weer, jammer voor de zondag. Gisteravond kwamen Annie en Jan Schüller plotseling binnenstappen, ze waren echt genoeglijk samen uit. Ze wisten niets van ons verlof, alles was nieuw voor ze! Annie ziet er niet meer zo aardig uit, al te opvallend met lang haar en oorbellen en afgeschoren wenkbrauwen, jammer [HOK een beetje grof en onbenullig]. – Vanmorgen lazen we in de krant dat een reisgenoot van boord, met wie we aan tafel zaten en met wie ik vele malen danste plotseling is overleden. Verbeeld je, een man van 45, 3 kinderen + vrouw. Met zijn vrouw was ik eergister nog erop uit om een bestuurslid te zoeken voor de Vereniging van Vrouwenbelangen – zij is pas afgetreden als presidente en nu overkomt haar opeens dit. Om 6 uur hadden ze nog theebezoek en om 7 uur was hij dood, terwijl zijn vrouw net in de Soos was om een feestje te geven voor haar kinderen – ontzettend, een hartverlamming en aan boord deed hij niet anders dan koffie drinken, zodat ik me er nog mee bemoeide – hoe plotseling je de dood kan overvallen – geniet dus van elke dag. – Hiang was bij ons, hij kwam vanmiddag. Na de begrafenis haalden we hem van de trein en genoeglijke man – hij en Nanda hebben altijd tijd tekort. Hun jongste dochter komt ook in Bandoeng op het Lyceum – Hok verwacht dat ze Paul en haar weer bij ons in huis zullen willen doen, maar ik denk van niet – bovendien zou ik het niet graag doen, ik zal nooit tot Pauls ziel kunnen doordringen, hij is altijd zo veraf. – Lisaatje is sinds de Indische Oceaan ook ’s nachts zindelijk d.w.z. ik hoef haar niet eens meer op te nemen en ze wacht tot ik ’s morgens kom – eens zei ze “Lisa is knap-zo”, geestig klinkt dat [vannacht was ze juist nat – alsof ze wist dat ik het jullie geschreven had!] [3] – Ze is zo dol op spelen met water en wil de hele dag handen wassen en met tanden poetsen is zo nooit klaar – En nu jullie brief: wat geestig dat ze Beatrix een goede protestante noemen, inderdaad – we hebben helaas dat protesterende geluid niet gehoord. De uitzending was van 6 tot 8 en om half 7 uiterlijk moeten de kinderen eten die er om ± 7¼ inliggen en dus hoorden we alleen vanaf half 8 en dán nog slecht. Menno en Tineke hebben dus onze kinderen niet aangestoken, maar goed ook, want ziek in een pension is niet prettig. De kinderen eten nu elke dag nasi tim met tomaten, die ik zelf koop en wat vlees. Van groenten houden ze helemaal niet en van tomaten veel. Ik zwem helemaal niet met ze, ik kom al tijd tekort met het opzoeken van allerlei mensen. – Ze proberen in de Ver. voor Vrouwenbelangen een druk op me uit te oefenen om me presidente te maken; die het nu is, treedt met 1 juni af en er is niemand die wil. Ontzettend vervelend en ik wil ook niet omdat ik me geen raad weet wanneer we een officiële vergadering hebben en ik zal moeten spreken. Verbeeld je dat iemand gaat debatteren, je weet je toch geen raad – ik althans niet, en je moet toch goed op de hoogte zijn van de politiek en naar de gemeenteraadsvergaderingen gaan ze ook al, de vrouwen. Ik heb net het voorstel van Tante Masje om het Holl. Maandblad te nemen met inlegvel voor Indisch nieuws tot voorstel van bestuur Bandoeng gemaakt. Er is alleen veel kans dat Batavia of het hoofbestuur het ketst, die vinden zichzelf zo belangrijk en hun schrijftalent dito. – Ze zorgen hier vrij goed voor mijn dieet vooral na enige aanmerkingen van mijn kant. – Grappig dat jullie elke zondag Chinees eten – verveelt het je nog niet? – Nee, we kochten geen pyjama’s voor Axel – ik dacht eigenlijk de kinderen in flanel te laten slapen zoals vroeger – maar het is niet nodig – veel te broeierig –  ik moet ze dun maken – maar zover ben ik nog niet gekomen. – Gelukkig voor Mevrouw Gerds dat ze is overleden en herenigd met Zus – Is Inny weer beter? – Die Meneer Belle kennen we niet. – Wat is het adres van Juffr. Harting. Ik moet haar nodig schrijven. – Mocht je eens een leuk jongenspak voor 6 jaar op de kop tikken dan graag. Ik begin nu alvast met wensen te lanceren, dan kun je vast een lijstje maken. Voor Lisa heb ik fijn veel jurken en kleren. Haar broekjes zal ik grotendeels aan Riek moeten teruggeven, die in november haar baby verwacht, fijn is dat. – Het roze broekje is erg prettig, precies een goed model. Als je er nog één wilt maken, dan graag, of nóg liever twee, als je er tijd voor hebt – alweer een wens! – Van de 2 slingers die je me meegaf, gaf ik de Zussen [4] ieder één met de opdracht om ze aan elkaar af te staan op verjaardagen – dan hebben ze er beiden plezier van. De slingers voor Kerstmis vergat ik af te geven – dat kan mooi wanneer Anneke c.s. met 1 juli in Bandoeng zijn. – Fanny schreef dat zìj de Haagsche Beschuitjes grotendeels opat en heerlijk vond – Mamma vond ze zeker niet zo lekker, ze houdt alleen van wat ze zelf gemaakt heeft!! Jeanne troffen we in Buitenzorg niet thuis – ’t was zondag – ze hoopt eens in Bandoeng te komen.  Ik geloof dat onze logeerkamer steeds bezet zal zijn! Nanda komt al eind juli!– Van Dien hoorde ik helemaal niets, niet naar boord en niet na aankomst – ik weet dus niet wanneer ik haar zal zien en of ze nog naar Bandoeng komt. – Het is 9 uur en Hok ligt al een kwartier in bed – hij is opeens moe en ik hoor hem ademhalen – hij slaapt al – ik sliep juist vanmiddag een uurtje, wat me de andere dagen nog niet veel overkwam en heb meer zin om wat aan jullie te schrijven. – Van die laatste serie kiekjes die Juffr. Harting in Den Haag van de kinderen maakte en ik van haar en Rie met de kinderen, hebben jullie nog geen afdrukken, is ’t wel? Rie en Juffr. H. moeten er ook nog hebben. – De mare van prestaties van Juffr. H. heeft hier Bandoeng doorkruist, zodat al iemand met 5 kinderen me om haar adres vroeg, dat ik dus niet eens weet. – De witte tas met groen voor Jo Waal is in erg goede aarde gevallen. Ze had juist een paar jurken met groen en haar witte tas was juist áf. – De handschoenen van Gerzon voor Elly Linn bewaarde ik nog, daar ze over 3 dagen al jarig is – dus voor 2 doeleinden tegelijk! – De Zussen waren zeer ingenomen met de geschenken uit Venetië, gelukkig. – We moeten Em nog steeds het geld namens jullie sturen, maar moeten wachten tot de volgende maand daar we ’t nu niet meer hebben. Hok brengt direct zoveel mogelijk naar de bank daar we ƒ 2.500 schuld hadden!, nú overigens geen ƒ 1.000 meer, maar dat wordt meer, vrees ik, doordat we dit eerste jaar ƒ 400 in handen krijgen – eigenlijk moet het genoeg zijn – ik zal er me op toeleggen! – 22 mei – Vandaag zingt Anneke dus volgens jullie. Wij hebben geen radio en de Waals zijn ziek – ik hoop dat Hok vanavond tot schrijven komt. Dag engeltjes – wees dierbaar omhelsd – ik begin me hier alweer thuis te voelen – Ons platje is ’s morgens echt heerlijk en de buurt is prettig om te wandelen – Hok genoot erg van “Madame Curie”, zo’n werkkracht komt zeker zelden voor. – We hadden de Franse lezing over het ballet sinds 1900 – Isidora Duncan werd het eerst genoemd maar van de rest had ik nooit gehoord, de lezing werd geïllustreerd door lantaarnplaatjes, die niet voldeden omdat je maar één stand zag. – Gister zagen we 3 K.L.M. vliegtuigen op Andir: Buizerd - Gier en nog één, die net uit Holland kwam – de Buizerd bekeken we van binnen tot Axel 

[Randjes pag. 4] 

iemand hoorde zeggen “straks gaan we vliegen” en hij in paniekstemming – zo bang als hij overal voor is – Misschien gaat het nog over. – Ik kreeg een aardige brief van Emma Mesdag en Hok van Tante Lous die rechtstreeks het geld wilde hebben. 

Ik hoop niet teveel van jullie ogen gevergd te hebben – ik heb wel gekrabbeld. Volgende maal beter! 

Omhelsd Eida. [5]

HOK

23/5 ‘38

G. Hieronder een idee hoe ons nieuwe huis aan de van Hoytemaweg is ingedeeld. Kamer 2 hoort eigenlijk de studeerkamer te zijn en kamer 3 de eetkamer, maar we denken het huis in te delen, zoals op de legenda aangegeven is. Alles is toekomst-muziek nog. Kamer 2 is waar-

[Plattegrond / legenda Van Hoytemaweg 4] 

schijnlijk wel leuk te meubileren. Verder nog een grote voor- en achtertuin, met veel bomen en gras. – Voor een paar dagen kwam Thalmann ons opzoeken. Een zeer aardige man. Hij is zijn gewicht in goud waard. We zijn samen op bezoek geweest bij het Hoofd van de Mijnbouw. Thalmann heeft alle moeite gedaan om die man van de waarde van het werk van Oostingh en van mij te overtuigen. Ik geloof met succes. Het was hard nodig, want Zwierzychi heeft niet anders gedaan dan ons af te boeken. Het afscheid van Zwierzychi [6]was verre van prettig voor de betrokkene. De collega’s hebben hem niet eens een hand willen geven; ze hebben hem ook niet naar de trein gebracht. Zw.’s optreden was van dien aard, dat hij niet anders verwachten kon. Zijn opvolger Koolhoven is gelukkig een prettige man; in mijn werk heeft hij veel vertrouwen. – Op kantoor ligt natuurlijk een hoop werk te wachten; ik kom er langzamerhand weer in. Ik zal echter pas goed aan de slag kunnen, wanneer we ingericht zijn. – Ik hoop dat Moeder weer de oude is en dat de griep nu weer achter de rug is. Lisa telefoneert nog altijd met Omie en Axel weet nog alles van Den Haag. Bedankt voor de toezending van brieven en drukwerk. – Als u elke week in “het Verre Oosten” hetzelfde menu neemt, dan zal het wel gauw vervelen! – De dingen die ik vergeten heb, kunnen bij gelegenheid gestuurd worden. Het belastingcarnet kan worden weggedaan. De Opel rijdt nog altijd even keurig. Hij kan hier beter mooi gehouden worden dan in Holland. We hebben hier zoveel meer hulp. Dirk was te ziek om mij nog allerlei aanwijzingen te sturen over het inklaren van de auto. Het was gelukkig niet nodig. Wat heeft dat inklaren anders lang geduurd! – Het acclimatiseren valt niet mee. Ik slaap gelukkig al veel minder als in het begin en aan de lange kantooruren heb ik me alweer gewend. Een verzoek aan Moeder: wilt u voor mij gireren op no. 40517 ’s Gravenhage, “Geologisch Mijnbouwkundig Genootschap voor Nederland en Koloniën”, het bedrag van ƒ 7.- wegens contributie Geologische Sectie 1938. Bij voorbaat mijn dank. 

Dag, het beste toegewenst aan u beiden.

Hok.

EIDA

18 mei 1938

Mijn lieve Maatje –

Het wordt tijd dat ik je eens van alles schrijf wat je wilt weten. Je portret staat voor me op het buffet en daarnaast het kiekje van Erich – beide enorm goed. Het is zo fijn dat ik je precies helemaal zo heb meegemaakt als je me nu aankijkt tot en met de jurk, de mooie – is ie dat nog? Dat je nog vele van die gezellige kleuren mag kopen! Even je herinneren, vooral aan “kleurige”! Met wie gaan je nu winkelen en lunchen in ons hoekje in de Bijenkorf bediend door de kokette blauwe juffrouw of in Formosa of in die gelijkvormige nieuwe, eenzaam in het bovenzaaltje. Het is zo genoeglijk om je alles even precies te herinneren. De wereld waarin we nu zijn teruggekeerd is veel onwezenlijker voor me dan de wereld van ons verlof, ’t is vreemd. Het wil nog niet tot me doordringen dat we daár alleen maar logeerden en hier wonen. Als we in ons eigen huis met onze eigen meubels zijn zal misschien ook die rust over me komen, die Emma beheerst, die zich hier zo volkomen thuis voelt. Het is wel eigenaardig dat je na 10 maanden van een land kunt vervreemden, waar je 8 jaar met genoegen woonde. Ik geloof dat ik nooit zo intens van Europa genoten heb als in ons verlof; toén wist ik pas te waarderen wat ik onbewust al die jaren gemist had. Eerst die tijd in Mieders en dat meteen herstelde contact met jou en daarna die reis met Hok, die onze honger naar de Europese natuur stilde, dan het terugkomen in Holland, in Den Haag, in ’t Papaverhof met al het bekende. – Het is werkelijk goed om wéggeweest te zijn, je ziet alles met nieuwe ogen en een verheugd hart. Zo ging het me althans in Europa, maar hier moet je de wil hebben om gelukkig te zijn, je moet je ertoe zetten, je moet er steeds aan denken en daarnaar leven; het gaat zo in ’t begin niet vanzelf. Zo was het in ’t begin, maar ik voel me hier nu al meer thuis, vooral omdat ons paviljoentje prettig is en de buurt ook en omdat het koel is en we geen last hebben van de warmte – van de kou ook niet! – Ons huwelijk is erg goed Mam, dat zal je genoegen doen. Hok is gelijk een verliefde jongeling in zijn wittebroodsweken! Zoveel complimentjes als hij me de laatste weken maakte, maakte hij me in die 8 jaar samen niet! Hij heeft aan boord zijn hart vastgehouden dat hij me kwijt zou raken; het idee! Aan boord waren weinig jonge vrouwen, vooral in de eerste en ik danste graag en veel. Als Hok me 5 minuten [2] niet gezien had, liep hij het schip rond en vroeg iedereen of ze me ook gezien hadden. Je weet Mam hoe avontuurlijk ik ben aangelegd, en ik vond het enig om eens overal een kijkje te gaan nemen. Na het gekostumeerde bal hadden we hooglopende ruzie. Je moet weten dat de Sjeik van de groep Arabieren met wie ik twee flessen champagne won, met me wilde souperen – niemand soupeerde met zijn/haar echtgenoot! natuurlijk niet, daárom ben je gekostumeerd!! Hij was zo netjes  het aan Hok te vragen of het mocht en die weigerde tot mijn woede, want ik vond en vind dat ik mijn eigen baas ben. Eerst had die man Hok al uitgenodigd om mee de champagne op te drinken maar dat weigerde Hok zelfs tot 3 maal toe. Ten aanschouwe van de menigte speelde hij de jaloerse man en dat ergerde me in hoge mate. Al die dagen daarna heb ik hem eigenlijk niet kunnen vergeven dat hij me als een soort bezit behandeld had, dat is toch zo en in m’n nijd gaf ik Hok nog weleens reden ongerust te zijn als hij me niet zag. Ik ben er nu overheen!! Maar ik ben nu eenmaal zelfstandig en trots en vind zo’n behandeling de grootste belediging. Wie weet komt het daardoor dat ik sinds vanmorgen bestuurslid ben van de Vereniging voor Vrouwenbelangen en Gelijk Staatsburgerschap. Weet je Mam, ik vind het ontzettend dat Hok zo aanhankelijk is en geen pret heeft als ik er niet bij ben, want ik heb juist zoveel pret als hij er niet bij is en zo krijg ik daar nooit de kans toe! Ik kan beslist op den duur niet tegen een kalm onbewogen leven. Ik geloof zeker dat het voor een groot deel aan mij ligt als Hok en ik botsingen hebben, want ik moet af en toe razen en tieren als hij me weer in een avontuur verhindert! Zo vanmiddag: je zult zien dat wat ik een avontuur noem, eigenlijk niet avontuurlijk hoeft te zijn, maar alleen iets dat afwijkt van het gewone. Ik was nl. op bezoek bij Lettie Buck en we waren juist gezellig aan het praten toen Hok me kwam halen en met een duidelijk verveeld gezicht wachtte tot ik meeging! – Maar dat zijn maar zo van die kleine onaangenaamheden, die snel voorbij trekken – Hok vond het vreselijk dat we onze eerste week in Indië ieder in een ander huis logeerde. Hij met zijn gastheer en ik met mijn gastvrouw waren samen op een Kunstkring avond van de zangeres die met ons aan boord was en na de pauze mocht Hok naast mij zitten omdat hij door de anderen zo zielig werd gevonden, menig echtgenoot zou blij geweest zijn eens vrijgezellen manieren te hebben kunnen aannemen “je leert het nooit” plaagde van der Pijl hem. – Als hij zo blij met mij is, is hij ook zo’n aardige vader; het is dus aan mij hem zo te houden. – Ik zal gauw weer eens in het “Leerboek” gaan lezen – de hele reis keek ik het ook niet in – ik ben weer de hele dag bezig met mensen opzoeken, naaiwerk, brieven schrijven en de kinderen – ’t is goed dat ik er geen huishouden bij heb! – 

We schrijven 

[Randje pag. 2] aan iedereen dat we een logeerkamer hebben, stom want die zal wel overvuld worden! Maar na december waarschijnlijk eerst door Mamma, die erg egocentrisch moet zijn momenteel en steeds maar geld wil hebben voor juwelen. Fanny heeft het niet gemakkelijk.

[Randje pag. 1 boven]

Volgende maal meer, Mam, gelukkig dat je langzaamaan, de oude wordt. Je hebt in ons verlof zo veel ook lichamelijk gepresteerd dat het goed is, dat je nu eerst moet uitrusten. Dag hoor – wees omhelsd door je “Rozegeurtje”! Niemand zegt dat meer tegen me!!

[3]

ANNEKE

Lieve ouders –

Eida en Hok zijn eigenlijk net zo’n stel als jullie – in de dagelijkse omgang botsen ze nogal eens – maar ze voelen zeer sterk de innerlijke verbondenheid van hun diepste wezen. Misschien kunnen jullie met je 40-jarige ervaring  wel het best bijdragen tot verbetering van hun harmonie. Mogen zij  over 30 jaar ook zo’n geslaagd stel zijn geworden! A.

EIDA

12 mei 1938

Lieverdjes –

De Christiaan Huygens vertrok gister weer naar Holland – vandaag voor 2 weken bracht hij ons in Priok. We zullen wel weer wennen aan ’t ons van vroeger bekende Bandoeng en dat zal gemakkelijker gaan wanneer we onze eigen meubels en ons eigen huis hebben. Nu wonen we een week in Lux Vincent, waar we het wel goed hebben, althans het gemeubileerde paviljoentje is heel geschikt, vooral nu we onze piano hebben laten komen. De piano is in november het laatst gestemd en geopend – er zat helemaal geen kamfer meer in en de deksel zit vol vochtvlekken, trouwens aan alle kanten zit hij vol vlekken – de toetsen stroef, de witte: geel – na een eigenhandige bewerking met slaolie is het aanzien veel verbeterd. Het vilt lijkt nog goed al zijn er enige kakkerlakken en motten in geboren, maar hele kleine plekjes zijn er aan te zien. We hopen dus dat er niet teveel aan verknoeid zal zijn. Hok speelde het hele boekje vanmiddag van “ ’k Zag twee beren” en “Rosi rosa ik heb een zusje”- Lisa hoorde direct welk liedje er gespeeld werd terwijl ze van ver de piano hoorde spelen en zong mee. Axel luisterde alleen maar en speelde ondertussen met 2 bootjes met een veter aan elkaar gebonden, die hij over de grond liet rijden. Het was een familie tafereel à la tante Mary – ik zat te naaien – de kinderen aan ’t spelen – Hok kinderliedjes zingende. Het gietregende nl. de hele middag zodat we niet konden wandelen en nog stort het, nu de kinderen in bed liggen en wij moeten gaan eten in het hoofdgebouw zeker 5 minuten lopen – Gelukkig dat ik m’n Hollandse keep heb! De auto staat ook een eind weg, dus daar hebben we ook niets aan. Hok zal vanavond scherp opletten of we hetzelfde krijgen te eten, als onze eerste avond hier! Zijn sterke punt!! Axel heeft de vorige nacht 2 uur lang gehuild van de kiespijn en ik had niks pijnstillends alleen aspirine, die eindelijk na een uur plotseling goddank werkte. Hij wilde niet in zijn eigen bed blijven en kwam tussen Hok en mij in, maar ’t hielp niet. Hij jammerde maar dat hij die pijn niet wilde hebben, dat het niets prettig was, waarop ik hem zei dat alle mensen om de beurt pijnen krijgen en die moeten dragen, maar dat die pijn al veel minder was dan eerst en dat alleen slaap kon helpen – eindelijk viel hij in slaap – vanmorgen sliep hij lang en Hok had vrij voor een Inlandse feestdag zodat we met ons allen maar vakantie hielden en wat omreden in de auto. Van Elly Linn kreeg ik een goedje om een watje in te drenken en in de pijnlijke kies te stoppen – het helpt direct. [2] Lisa voerde gister de hertjes en vandaag gingen ze beiden met hun Hollandse mandjes met een boterham naar het hertenpark. Lisa stopt het stukje hun vol ver-trouwen in de mond, maar Axel trok eerst zijn hand terug op ’t kritieke moment dat de mond van het hert naderde, maar voor Lisa wilde hij toch niet onderdoen en verborg zijn angst. Lisa converseerde aan één stuk – eerst gaf ze grote stukken die steeds kleiner werden en tenslotte in kruimels veranderden omdat zij het jammer vond wanneer het zo gauw óp was. Vandaag werd Lisa weer geknipt, pony en kort vanachter, het staat zo schattig, Deze week waste ik ons aller haren met een schitterend middel Shampodor waar geen zeep in zit – Ik kon met mijn vingers de golf er weer indrukken zonder kammetje of wat. De uiteinden liet ik drogen in de krulgummietjes van Moeders kappertje en zo kreeg ik vanzelf weer een prachtig kapsel en zo mooi glanzend alsof Meneer de Weert aan ’t werk was geweest, alleen wat goedkoper!!! – Daarnet hoorden we nog het slot van de doopuitzending. Vanaf de Groenmarkt tot in het paleis, d.w.z. we moesten raden wat er gezegd werd - hier in de eetzaal hebben ze een heel slechte loudspeaker, erg jammer. Maar het gejuich en enthousiasme konden we meeleven. Jullie hebt zeker ook alles door de radio mee-gemaakt en het gedrang gemeden. Het deed me weer zo denken aan de opening van de Staten die we zelf van zo nabij beleefden, verleden jaar, één van de vele mooie herinneringen, die we jullie danken. – Axel is op de Montessori kleuterschool tot het eind van de cursus; daarna gaat hij waarschijnlijk naar de Bandoengse School-vereniging, een gewone school. We wonnen veel inlichtingen in aan alle kanten en dit lijkt ons misschien wel het beste vooral daar Hok een afkeer heeft van de leidster van de Vrije School. Noortje Linn en Ennytje Waal komen dan met Axel in de klas, Noortje is een half jaar ouder, Enny 4 maanden, in ’t begin zal ’t wel merkbaar zijn, niet zozeer wat zijn verstandelijke ontwikkeling betreft, als wel zijn geestelijke; hij is veel meer kind dan die 2. Enny gaf Hok voor Axel een paar bloemen mee naar Batavia en 2 weken later ziet ze hem weer en is teleurgesteld dat hij haar niet bedankt. Axel was het allang vergeten! De Montessori school hier moet niet zo erg goed zijn, ze hebben niet voldoende materiaal en de krachten hebben ze ook niet omdat ze [3] niet genoeg geld hebben om ze te betalen, af en toe dreigt de school te sluiten door gebrek aan geld. – Van gebrek aan geld gesproken. Vanmorgen kwam Mevrouw Boomstra hier, die presidente van de IEVA was in mijn tijd. Ze vertelde de vreselijkste verhalen hoe Irene zich in het bestuur heeft gedrongen, eigenmachtig is opgetreden namens het bestuur zonder het erin te kennen, tenslotte ruzie heeft gemaakt behalve met de bestuursleden ook met Juffr. v. Borssen Waalkes, die wij zo verheugd voor de IEVA gewonnen hadden en die hier voor niets werkte als directrice. Ze heeft eerst het bestuur gedrongen af te treden en daarna Juffr. v. Borssen W. eruit gezet die juist iets van de school ging maken en nu speelt ze zelf de directrice en gooit alles omver. De IEVA heet Beatrixschool – wat ellendig dat ze de boel zó kon verknoeien, Mevrouw Boomstra was er kapot van. Ze werd na afloop van alle kanten tegen Irene gewaar-schuwd die een intrigante genoemd wordt. En mij stuurde ze rode rozen!! (als Tante Jenne jou)! Maar voor ik me daar weer in begeef moet er een wonder gebeuren – ze heeft nu alleen maar mannen in ’t bestuur, “heren van standing” heeft ze gezegd. Een treurig einde van de IEVA! – Daarnet jullie brief gekregen – fijn dat Moedertje weer gaat boodschappen en wandelen en langzaam aan in krachten toeneemt. Aardig dat Van Leggelo is gekomen. Zeg hem maar dat ik aan boord ook weinig last had en dat ik in Bandoeng sinds we hier in pension zijn nog nooit last had, hoewel ik 2 maal rijsttafelde met Spaanse peper (zalig!) en niet al te streng dieet houd, en ook m’n pillen weleens vergeet. Een kalm rustig leven is voor mij voldoende om m’n buik normaal te houden en zo’n leven leiden we hier. We zien wel veel mensen, maar hoofdzakelijk zijn we thuis. Lisa is de hele dag bij me, daar de baboe niet met haar om kan gaan – ze vindt het niet nodig ’s middags te slapen en zo kunnen wij ook niet veel rust nemen. Ik stop de kinderen vroeg in bed. Daarnet waren ze erin om 10 voor 7. Het zou nog vroeger kunnen maar het duurt zolang voor de jongen het eten gehaald heeft van het hoofdgebouw – Axel las direct de groeten aan hem en Lisa en de kusjes van [4] je brief en ik las hem een groot deel voor ook dat Vader schreef dat hij te oud is voor het toontje en ik moest antwoorden dat hij nog maar weinig zeurt – hetgeen niet helemaal waar is, maar hij is beslist niet erg lekker de laatste dagen – hij moet een kies krijgen een heeft verhoging, misschien mazelen zoals Menno en Tineke. Jullie moet langer op onze brief uit Bandoeng wachten dan je verwacht had, gelukkig schreven de Zussen ook. Maar ik kan geen brieven schrijven als ik niet ’s avonds een plekje voor mezelf heb – overdag is het zo onrustig met de kinderen. De eierlepeltjes uit Adelboden miste ik nog niet. Helaas is het schoteltje van Lisa’s beeldige stelletje kapot aangekomen – gelukkig hebben we het bordje nog. Goed dat je Christie gireert – van Courbois komt er ook nog wat – je zult weer een rekening voor ons moeten openen. We zullen ƒ 300 aan Em sturen. – Daarnet zette ik Moeders portret op het buffet en de kinderen roepen steeds dagt Omie als ze erlangs gaan. Lisa weet nog dat ze zondags met Opa in de duinen gingen wandelen! – Lisa vindt de grootste straf als ik boos ben op haar, ze haast zich dan zich te herstellen en ze gaat huilen tot ik haar gelegenheid geef mij een zoen te geven – ze is onweerstaanbaar en zo krijgt Axel meer op zijn kop dan zij! Ze is ook zoveel gemakkelijker in de omgang! – Verbeeld je dat ze ons klokje uit de Opelspiegel gegapt hebben aan boord, maar gelukkig dat we verzekerd zijn. De Opel is schitterend overgekomen en wordt algemeen bewonderd, al lopen er meer van dit soort in Bandoeng. Axel weet nog precies alles van hier – Mevrouw v. Vianen stuurde ons orchideeën en een cake, die zij zelf bakte – Wij willen nog graag zo’n Marokkaans tapijt hebben voor ons nieuwe huis, vraag eens aan Emy of ze die eventueel voor ons zou willen meenemen, hij neemt 0,2 m² in, dus heel weinig. – Wij betaalden  in ’t geheel ƒ 34.- voor invoerrechten en vervoer, weinig hè, we hebben ook nogal naar ons toegerekend bij de waarde opgave!! Onze koffers en kisten konden we hier ook allemaal bergen, gemakkelijk – Goed dat je ’t bezoek wat op een afstand houdt, ál te veel is ook niet prettig, daar kunnen we allemaal van meepraten! Vooral Immy en Erich kunnen lastig worden van hartelijkheid! Erich’s foto van Moeder is overigens onnavolgbaar! – Dat Arabisch kostuum bracht één van de passagiers voor zijn dochter mee, maar ik mocht het die avond aan. Ik zal 2 foto’s sturen met de mail, maar gaarne na bezichtiging terug. Dag lieverdjes – ik ben eigenlijk nog lang niet uitgepraat! Omhelsd heel stevig, door Eida.

[Randje pag. 1] 

Hok is naar de Loge – een inwijding – hij schrijft de volgende maal wel.

EIDA

6 mei 1938

Mijn lieverdjes –

Nu we van jullie beiden een brief hebben in Bandoeng als vanouds en we een avond hebben, wat mij betreft zonder enige beslommering, moet ik jullie eens uitgebreid schrijven – daar ik daar niet meer toe kwam na Sabang, en dat is al ruim 10 dagen geleden. Veel langer lijkt het me overigens door alle gebeurtenissen. In Belawan gingen we niet van boord – in Singapore keken we alleen op de kade, waar Hok met Lotty’s[1] oom Wiegersma tafreeltjes filmde, o.a. een “pot de chambre” zoals Hok dat uitdrukt waarin een sajoer aan een waronkje[2] werd opgediend! In Batavia gaf Meneer Wiegersma Jan Albert[3] een film, die hij van Tante Trien maakte. We zagen ze nog niet. – Priok naderend keek ik uit naar een gebloemd jak op witte rok, waarin Anneke zich had voorgesteld ons te zullen afhalen, maar ik zag niks. Pas toen we vlakbij de kant lagen, ontdekte ik vele familieleden – het eerste Fanny en Houw – maar ook Mamma, Ho en zijn vrouw en dan Anneke, Emma en Thijs. Vreselijk dat Dirk zo te lijden heeft gehad van aangezichtspijnen, maar gelukkig dat het toen wij aankwamen al minder erg was geworden en hij af en toe weer vol grapjes zat. – In de hut was Em even mee en ik gaf haar je portret, toevallig het niet geretoucheerde, Anneke kreeg later het andere – Ze waren beiden eerst niet erg verrukt maar zetten het voor zich neer en de volgende dag vonden ze het beiden al goed. Het is ook werkelijk zo goed, Mam, ongelooflijk, echt fijn – Laat ons Papaatje ook maar naar Ton Blom gaan, dan krijgen we 2 pendanten, dat zal mooier zijn als weer van een ander – We weten nu hoe we met hem om moeten gaan. – Ieder een trommeltje Haagsche Beschuitjes onder de arm en de foto gingen we de loopplank af nadat plotseling Irene in m’n hut was verschenen en in een snel tempo had verteld dat zij weer de leiding van de IEVA op zich [2] had genomen en het hele oude bestuur was afgetreden, er door haar uitgegooid met andere woorden en dat ze juist bij Mevr. v. Starkenborgh[4] was geweest. Deze activiteit is toch weer iets geweldigs – een paar dagen later las ik in de krant over de Beatrixschool – die de IEVA bleek te zijn! – Irene ried me ook nog aan me in 1½ - 2 jaar nergens mee te bemoeien en alleen Europese indrukken te verwerken – een goede raad! – Elly Linn vertelde me dat ze ergens gelezen had dat de Ver. v. Staatsburgeressen op mijn terugkomst wachtte om me het presidium aan te bieden. Intussen heb ik toevallig de kans gehad die mensen die illusie te ontnemen – ik hoop dat ze ‘t “geïnd” hebben, zoals wij dat vroeger zeiden! Maar ik ben pas de loopplank afgewandeld – of Hok bestelde me bij de douane in de hoop dat m’n “eerlijke” blik de zilveren kandelaar erdoor zou krijgen, die we zelf meenamen in een leren hoedenkoffer opgevuld met vele kleren van ons. Ik wilde een fles Coty aangeven, die ik in Sabang kocht, voor de afleiding, maar ze wilden er niks voor hebben “doe maar weer in uw tas” – maar de eerlijke indruk was gevestigd – hij keek alleen naar de filmtoestellen en de kijker waar Hok een pas voor had en we waren er. – Dirk was zo lief geweest op de grote auto te fuiven, waar zelfs ook al onze bagage in de kofferruimte ging – Fanny reed met ons mee en Mamma ging met de trein terug met Ho c.s. en mijn arme echtgenoot moest nog uren wachten voor hij de auto had – om kwart na 1 kwam hij pas dóórnat bij Em en moest direct door, daar hij met Axel bij Anneke logeerde. Houw heeft hem gelukkig gezelschap gehouden die uren en het was een voldoening dat het Opeltje er even netjes en ongeschonden uitkwam als hij in Amsterdam aan boord was gegaan. – Wat de Zussen betreft, Em is weer heel slank, zo zie ik haar toch het liefst – ze ziet er uitstekend uit en haar dochter is een schat! Met peenhaar – beslist steiler als dat van Lisa, zo mogelijk! Ze wou Lisa graag aaien hetgeen Lisa niet goed kon hebben “Marijke doét, Mam”. Ik zei haar niet kattig te zijn en dan deed ze moeite het te doorstaan en zei dan “nú niet meer”.  Marijke is erg lief, staat haar speelgoed gemakkelijk af, maar Lisa pikt het in en geeft het niet meer terug. Aan boord is ze ook verwend door [3] oudere kinderen, die haar alles toegaven, maar ik ben nu bezig haar te fatsoeneren!! Jullie hoeft je dat woord niet aan te trekken, want jullie zijn zulke goede opvoeders als er weinig grootouders zullen zijn. Maar de dame is verwend en gaat ogenblikkelijk een keel opzetten wanneer iets haar niet aanstaat. Dirk heeft haar enige klappen gegeven, die ze later als haar toekomend beschouwde en Dirk sans rancune tegemoet trad, hem zelfs Pappie noemend. Em en Dirk namen haar een ochtend mee naar de Dierentuin toen ik met Anneke ging praten een hele morgen, nadat ik met Em al een avond geboomd had. – Anneke is nog steeds dik, maar ziet er verbazend goed uit, beslist opvallend – We hadden natuurlijk veel te praten – Axel was direct thuis bij Wyt en Menno. Dirk informeerde bij Lisa of jullie haar geen groeten voor hem hadden meegegeven en ze zei ja en bracht Dirk een kusje. Hij is zo enig ook met kinderen!! Direct kwam Tine bij Em nadat we thuis waren, en Fanny was er ook nog. Ik haalde pas later alles uit de koffer, wat hun toekwam. We hadden 3 koffers alleen met wintergoed voor Anneke en Em en Fanny – 1 koffer voor Linn en ook nog wat voor onszelf! Op ’t laatste ogenblik stopte ik m’n lippenstift in een doos, viel er zeker uit tot mijn grote spijt – Hok beloofde mij een nieuwe, maar ik was eraan gehecht, aan boord gebruikte ik hem veel, maar bescheiden – het staat beslist netter. – Die eerste avond aten we met ons zessen bij Em, met Dick en kleine Anneke, echt genoeglijk. Tot slot vertoonden we de films van ons verlof, die terecht werden bewonderd. Zij zijn ook zo scherp en uitstekend en jullie staan er zo enig op. – De volgende morgen ging Hok naar Bandoeng maar kwam met Julianadag terug, met logies voor de kinderen en mij, bij familie Linn en voor hemzelf bij Van der Pijl, waar we van zondagavond tot donderdagmiddag bleven. We aten eerst in Buitenzorg – Mamma was vervuld van de kinderen, vooral van Lisa – Axel was die dag uit zijn doen en hangerig en vervelend – Aan hem merk je goed dat hij moet acclimatiseren net als in Tirol, vooral als er anderen bij zijn is hij bokkig en hij geniet nu echt van ons samenzijn met ons viertjes. – Sinds gister zitten we nl. in pension Lux Vincent in de Riouwstraat – we hebben een apart paviljoentje met 4 kamers [4] + een galerijtje, waar de kinderen eten, een telefoon en garage vlakbij. – We hebben nl. direct de eerste dag al een huis gevonden en gehuurd, maar de eigenaar gaat er pas 1 juli uit, zodat we gedwongen zijn hier enige weken door te brengen. Het eten is hier best, je kunt hier alles krijgen als je ’t vraagt, de juffrouw van de huishouding heeft mijn dieet in de keuken gehangen. Lisa kan weer overal tegen, ze heeft enorme last gehad van rode hond[5] op haar hoofd, maar de jeuk wordt gelukkig hier in de koelte al veel minder. We hebben nu toch een eigen huisje, al doe ik dan niet de huishouding. Ik geloof niet dat ik veel tijd teveel zal hebben, want er moet veel genaaid worden, vooral voor Axel, die geen behoorlijke pyjama bezit. – We spraken al vele mensen en daardoor schreef ik niet eerder. We moesten nl. alles weten van de scholen hier in Bandoeng. De Montessori is hier nog te primitief, en werd ons afgeraden. Hok voelt niks voor de Antroposofische school en dan blijft alleen de Bandoengse School-vereniging over, waar hij dan in de klas zou komen met Noortje Linn en Emmy Waal, wat erg leuk is. Helaas bleek de fröbelschool van hun vol en bracht ik hem vanmorgen naar de Montessori voor 2 maanden. Het beviel hem daar niet erg althans verklaarde hij vanavond nog dat hij morgen niet naar school gaat; voor een paar dagen verzocht hij mij een “gemakkelijke school” uit te zoeken! Hoe hij daár aan kwam? – Mevrouw van Vianen zond ons vanmorgen een beeldig bloemstukje – ik bracht haar de jurken nog niet. Ons huis heeft 7 kamers, dus nog één meer dan we zochten, ’t is nieuw en ligt bij de visvijvers van de De Grootweg die je je nog wel herinnert – het adres wordt Van Hoytemastraat[6] 4. Het is het hoogste deel van Bandoeng – we hebben een voor- en achtertuin, garage en 1 bediendekamer – dus alles schitterend. Het kost ƒ 80.-, erg weinig voor dit mooie ding – We hebben er de 2 maanden pension graag voor over. Hok was vanavond ter Loge, maar is nu erg moe evenals ik – Dag engeltjes – fijn dat de Mima weer goed is – Wees erg omhelsd door

Hok en Eida.

EIDA

Lieverdjes –

Sabang achter de rug, volgt morgen Belawan, hopelijk is er dan bericht van jullie. Van Anneke en Emma ieder een brief vanmorgen over de logeerverdeling – fijn dat ze ons zo kunnen hebben – Axel is uit al zijn schoenen gegroeid – die nieuwe bruine schaafden zijn hele voeten open, hij groeit in een enorm tempo. Lisa is 2 dagen in bed. Ze heeft vermoedelijk kou gevat door haar vele transpireren – haar hoofd is steeds kletsnat. Ze mocht alleen thee en toast, en ziet er nog best uit. In deze warmte eet toch niemand veel – het lichaam heeft meer op drinken. Kun je je mij indenken in bed alleen dragend een zijden pyjama – hemd zelfs te warm! Hok slaapt ’s nachts op de grond omdat de matras hem te warm is. De Indische Oceaan is veel warmer dan de Rode Zee. [2] Lisa was een brave zieke als wij er niet waren. Maar als we bij haar gezeten hebben om voor te lezen, kan ze ons nooit laten gaan. Ze is ook moeilijk in bed te houden, maar met streng optreden krijgen we ’t voor elkaar. Momenteel zit ze op mijn bed met jullie dominostenen te spelen. Ze kletste eerst aan een stuk maar ik overtuigde haar haar mond te houden, omdat Opa en Omie anders geen brief zouden krijgen en nu is ze tevreden en stil omdat ze uit haar eigen bed mocht. – Gister hadden we Captain’s dinner – m’n grootste gala jurk aan. We dronken weer champagne – zodat ik me vandaag voornam geen druppel alcohol te nemen – het is anders wel verleidelijk en vóór het eten heerlijk omdat we zo laat pas eten. – Weten jullie ook van wie Axel een versjesboek kreeg bij het afscheid aan de trein – er staan enige oude bekende in en dan Hiëronymus van Alphen!!  De tien kleine negertjes staan ook nog in ‘t brandpunt van de belangstelling! Dag engeltjes – we zijn erg dankbaar dat we er haast zijn. Gelukkig hebben we weer een zuchtje in de hut. Heel erg omhelsd. E.

• • • •   AXEL   LISA   

MAMMIE   PAPPIE

EIDA

21 april ’38.

Geliefden – Ik had al een dikke brief klaar om van Colombo te versturen, maar nu horen we dat de post van Sabang 10 dagen eerder in Den Haag is en zal ik nog wat van onze verdere reisgebeurlijkheden tot Sabang melden en dan versturen per vliegpost. Je krijgt hiermee dan de kiekjes – dat is praktisch verdeeld. Helaas is die van Duinrell mislukt, maar die stuur ik toch maar, dat je hem kunt zien. Die van de voorbijvarende Indrapoera vind ik schitterend; vind je niet?

Dag engeltjes – ik heb erg veel plezier van m’n krullen!

Omhelsd Eida. [2]

HOK

21/4 ”38.

G. Het is nu meer dan de Rode Zee temperatuur. Weinig wind en een zwaarbewolkte hemel. Gisteren heeft het gelukkig gegoten, zodat het wel wat koeler geworden is. In de hut is het een broeikas temperatuur. Ik slaap sinds twee nachten op de grond. De matras is me te broeierig. We amuseren ons best, hebben natuurlijk tijd voor niets. – Gisteren verloren we helaas ons ringwerp-spel, Eida en ik waren te bibberig van hand om goed te kunnen gooien [EIDA na het gekostumeerde bal]. – Straks komen we in Colombo. De boot blijft er van 13-18 uur, juist het heetste deel van de dag en waarschijnlijk ook regen. We denken niet aan wal te zullen gaan. Onze passen zijn ook verlopen. – Axel heeft helaas zijn zeurig toontje nog niet afgelegd, terwijl Lisa vooral bij het naar bed gaan lastig is. Van tijd tot tijd krijgt ze ook dadels van ons dessert. De kinderen hebben wel wat last van de warmte, daar is het gelukkig bij gebleven. Van galbulten gelukkig geen sprake meer. [3] We moeten voor de 23e onze koffers overgepakt hebben; de reis schiet dus al op. Zodra we in Priok op de kade staan is ook het verlof automatisch om. (De boot trilt een beetje, vandaar dit bibberig pootje, dat dus niet komt door drankgebruik!) Het is wel prettig om met zo’n half bezette boot te reizen. Het is rustig en de passagiers zijn gemoedelijker. 

We denken nog vaak aan de prettige tijd in het Papaverhof en danken u nog voor alle moeite die we bezorgd hebben. De kinderen vragen nog naar Omie en Opa.

Dag Hok.

EIDA

9 jaar [Tekening vlaggetje] [1]

Zaterdag 16 APRIL ’38.

Lieverdjes –

’t Is kwart voor 9 namiddag. De kinderen slapen in hut 172 en ik zit in 170 op een gezellig opklapstoeltje en denk aan jullie. We hebben veel en verfijnd gegeten zoals dat nu eenmaal moet zijn – we weten van tevoren al hoe de spijzen zullen smaken, maar alles is uitstekend klaargemaakt. De fans[2] boven onze hoofden draaiden lustig, alle patrijspoorten open en toch moet je je ertoe zetten om de warme spijzen door je keel te werken en verlang je naar vruchten en koelte. Drukkend is het binnen en buiten fluit de wind en slaan de golven – de Huygens trekt zich er niet veel van aan, althans maakt hij geen onaangename bewegingen. Morgenochtend zijn we bij Kaap Guardafui[3]– we doen vannacht een schietgebedje! Deze dag werd uitgezocht voor het kinderfeest: vanmorgen om half 9 al behendigheidswedstrijden waarbij Axel de tweede prijs won met bonen uit een diep bord snel in een kopje te doen, handje voor handje, een meisje won de eerste. Hij liep verder rond met een zilveren medaille op z’n borst.

18 april: van die feestdag sluiten we een kiekje in. Er is ook een grote foto gemaakt, maar daarvan liep Lisa luid huilende weg! Axel was erg trots op zijn kabouterpak dat hij ’s middags aan kreeg. De kapper tekende een vies bruin baardje op z’n wangen, dat niet erg suggestief was, maar hij was er blij mee! Lisa maakte weer opgang als Drentse, en at op het diner alleen soep en een heel pasteitje en pisang – de rest van de gangen negeerde zij. Axel vond het heerlijk dat de muziek onder het eten liedjes speelde [2] die hij mij steeds mee liet zingen. – Die avond hadden wij paardenraces, waarbij we ons erg amuseerden. We waren met ons achten en hadden ieder een paar loten – het was natuurlijk een gokpartij – jullie herinnert je nog wel – maar we speelden kongsi[4] zodat alle winst en verlies gedeeld werd. Op het allerlaatste paard wonnen we samen ƒ 6.-, die we samen opdronken na afloop. We hebben het erg getroffen met de medepassagiers, die we bijna allemaal kennen. – We hadden de vorige week behendigheidswedstrijden, waarbij eerst te weinig animo was – ik bood me aan om de mensen met de haren erbij te sleuren en bracht heel wat aan zodat de animo erin kwam en het een erg leuk feest werd. De administrateur verzocht me, gezien die prestatie, zitting te nemen in de Sport Commissie, met 3 heren. Vandaag begonnen we met de wedstrijden en het is erg leuk gegaan. Met een ring-gooi-spel zijn Hok en ik in de finale en met dek tennis is Hok in de 2e ronde. Ik speelde dat met een ander, een studiegenoot van Hok, het was een spannende wedstrijd, die we helaas verloren. Met ping-pong hebben Hok en ik het al afgelegd. – Gisternacht passeerden we Kaap Guardafui – ik sliep alleen slecht door de veranderde golfslag, maar miste de eetzaal nog geen keer! De eerste morgen was ik even duizelig, maar dankzij een pil “Peremedin” ging het over en dankzij een cognacje daarná helemáál!! Vanavond dansen we weer – we hebben dan met 3 dames: [3] ± 8 heren danseurs, voor beide partijen prettig, althans ik vind het heerlijk om veel te dansen en de heren met warme pakken om eens te blijven zitten! – 20 april – Vanmorgen waren we al vroeg in het Lido om goed wakker te worden na het gekostumeerde bal van gisteravond. – De dag tevoren werd mij een Arabisch vrouwenkostuum te leen aangeboden door iemand die dat net in Jeruzalem gekocht had – volkomen echt dus. Het toeval wilde dat het de warmste dag van onze reis was gister en dit pak hoofdzakelijk bestond uit een grote zwarte lap die ik helemaal om me heen moest wikkelen. Met 2 handen moest ik de lap op z’n plaats houden dus het kostuum was niet bepaald geschikt voor de moderne dansen. Het feest was samen met de 2e klas, zodat onze hele eetzaal stampvol was – toen we genummerd werden voor de prijzen, bleken er 4 prachtige Arabieren te zijn, waarbij ik me aansloot met enorm succes – we wonnen de prijs voor de mooiste groep d.w.z. 2 flessen champagne. Het grappige was dat ik 1 van die Arabieren kende de andere 3 niet, die ook op geen stukken na mij konden thuisbrengen – het bleken 2e klassers. We amuseerden ons uitstekend – het werd een mooi feest – de boot gaf ons een allergenoeglijkst soupertje op het dek en de champagne in de bar vloeide rijkelijk! Toch bleef de stemming tot het eind toe prettig. Iedereen is nu verbroederd want de merkwaardigste combinaties van dansers zag je – Pim leende mijn Drents boerinnenpak en maakte daar opgang in – eerst benijdde ik haar dat ze zich zoveel gemakkelijker kon bewegen als ik en het niet zo warm had. Ze danste meest met 1e klassers. Een merkwaardigheid was nog Haile Selassie die zich onder het diner door de kapitein liet ontvangen [4] en de leiding van de dansen nam op een grappige manier. – Hok was een gevaarlijke zeerover met grote oorbellen en een doek om ’t heufd[5]! – Het is de laatste 2 dagen ongelooflijk warm, de Rode Zee was er koel bij vergeleken – Vanmorgen was de eindstrijd sportwedstrijden en Hok en ik verloren helaas de quoits[6], een ring-gooispel, we krijgen nu geen enkele prijs!, o ja, toch krijg ik nog met een ander een prijs voor de “naald en draad race”, de man moest de draad door de naald steken die de dame in de hand had en er hard mee wegrennen. – We hebben het werkelijk druk aan boord – ik las nog niet eens een boek uit. Met het dektennis ben ik gevallen en kreeg een beetje zere grote teen – die avond was er dansen en Hok en ik zouden niet meedoen – maar ik liet me toch verleiden en danste de hele avond nog en de volgende avond weer (gekostumeerd bal) en m’n teen is nu veel beter! homeopathie noemen ze dat hier! – Nu moeten we onze koffers alweer in orde gaan maken – morgen komen we in Colombo en dan nog maar 3 dagen tot Sabang en dan zal ik wel eens iets van de Zussen horen. En jullie vlaggetje staat nu ook al haast bij Ceylon – Axel is zo vreselijk verlangend naar Bandoeng dat hij niet eens blij is Wytje, die hij zo bewondert, eerst te zullen zien, want hij wil liever ineens door naar Bandoeng – De kinderen zijn nog steeds niet dol op Minah – ze is goeiig genoeg, maar af en toe brullen ze beiden bij het idee dat ik niet in de hut ben als ze naar bed gaan. Ik zorg altijd dat ze ± half 8 in bed liggen vóór wijzelf moeten eten – Lisa zwemt nu in haar bed om 11 uur van de transpiratie – ik moet haar kussen altijd omkeren – Axel is meer als ik, transpireert weinig. Lisa draagt nu overdag alleen een hansop, verder niets, ’s middags een jurk en een broekje. Jullie kunt het je natuurlijk niet meer indenken. Ik hoop in Sabang ook op wat van jullie, in Colombo kan misschien niet. Ik kus jullie dierbare gezichtjes in gedachten – ik ben jullie zo dankbaar dat je zo aan m’n gezondheid gewerkt hebt, elke minuut heb ik er plezier van – met het buukske gaat het vrij wel – maar als het goed is, vergeet ik de pillen en dat is direct

[Randjes pag. 2]

merkbaar. – Onze kapitein vertelde ook dat hij een “mooi weer kapitein”  is. Alleen van mist krijgt hij zijn portie, zegt hij. – De hoofdmachinist wil ons de machinekamers laten zien – we komen tijd tekort! – Af en toe maak ik ziekenbezoek bij een oude heer van 68, die voor ’t eerst naar Indië gaat en opeens spit in de rug kreeg. Hij heeft ook last van de warmte, de stakker. Dag engeltjes – hoe is ’t mogelijk dat het pas 2 weken geleden is, dat we elkaar omhelsden – heel veel kusjes

Eida.

De kinderen hebben vanavond weer bioscoop, getekende films; ze hadden al 2 maal poppenkast, die Lisa nog niet weet te waarderen.

HOK

a/b Chr. Huygens                                                                                                       

d.d. 11/4 “38

G. We hebben een genoeglijk reis, niet druk gelukkig, zodat we elkaar niet hinderen. In de eetzaal zitten we met ons tweeën aan een tafeltje, aan stuurboordzijde. Ik vind het zo erg prettig. We hadden eerst het plan om met een kennis van de Kreikens samen te zitten. Man alleen, z’n vrouw bleef achter om de schoolgaande kinderen. Gelukkig is dat niet doorgegaan, want de man bleek een kletskous te zijn, met een alleronaangenaamste kraakstem.

De kinderen zijn over het algemeen gemakkelijk. Lisa wil zich nog niet aan de baboe wennen, maar gelukkig is Eida fit, ook dankzij het kalme weer. We zitten nu al half in zomerkleren. Sommigen zwemmen al. Het water is 21° C, dus als ‘s zomers in Holland, maar de wind is nog guur van tijd tot tijd. Axel begreep dat het water uit de zwembak terug moest naar de zee, want anders zou de zee leeg worden. Axel geniet geweldig van de reis. Zijn liefste bezigheid is samen door het schip te wandelen wat we tweemaal per dag doen. [2] Het boek dat Mevr. Burgersdijk ons gaf “Winden waaien om de rotsen” is prachtig. Het is erg fijn geschreven. –

Wat hebben we een leuke tijd samen gehad. Ik denk er nog met veel plezier aan terug en vooral aan het goede wat u beiden voor ons deed. Vader, uw kantoortje zal nu wel weer proper en netjes zijn en de huiskamer ook weer een ruime kamer zijn. De kinderen spreken ook nog steeds over hun Omie en Opa; u wordt nooit vergeten wanneer ze aan het opnoemen van mensen zijn.

Nu dag, nog erg bedankt voor uw zorgen.

Hok. [3]

EIDA

11 april ’38.

Lieverdjes – Om 8 uur sluit de buslichting en morgenvroeg zijn we in de “Poort van

’t Oosten”, de eerste stap in het oosten. En ik heb jullie eigenlijk nog zoveel te vertellen. Axel was weer zo enig: Lisa was in tranen omdat de baboe haar hielp –

ik riep hem apart en zei dat hij Lisa toch moest zeggen dat Minah lief was en dat ze niet meer moest huilen. Onze deur stond op een kier en zo hoorden wij hem zeggen: “als we in de haven zijn, mag je altijd bij Mammie blijven”. Vind je ’t niet enig. Hij is toch verstandig dat hij begrijpt dat Minah alleen voor de reis is. Lisa was inderdaad hierdoor getroost. Axel heeft Lisa altijd goed begrepen van de geboorte af. Zijn verhalen zijn voor haar de grootste wijsheid. Als dát geen zoon is, die steun geeft! – Ik schreef nog 7 brieven vandaag – trouwens de dagen vliegen om – gisteravond dansten we erg genoeglijk, hadden het gezelligste tafeltje, dat nog na bleef praten toen de strijk om 11 uur naar bed ging. – Hok won vandaag wéér de Sweepstake, een beetje eng hè – dag jongetjes – ik moet de kindertjes [4] op gaan zoeken en m’n jurk nog strijken. Heel veel kusjes van ons allemaal

Eida.

A  X  A  • • • •

L  I  S A

EIDA

10 april

Geliefden – Morgen zijn we in Port Said  en zo kunnen we jullie weer een berichtje sturen om over ons welvaren in dubbele zin te vertellen. Er staat een stevige wind sinds we vlakbij de Straat van Messina kwamen en die houdt steeds aan zodat we nog de luwte moeten zoeken. Het schip trekt er zich overigens niets van aan, althans niet hinderlijk en aldus ik ook niet!! Hok en ik zitten in de eetzaal met ons tweeën aan een tafel van 4 – de boot is half leeg, althans de eerste klas, waar maar 59 mensen zijn. Wij kregen zonder te vragen 2 grotere hutten, zodat wij in de onze kunnen walsen mochten we meerdere behoefte aan lichaamsbeweging hebben! De koffers hoeven niet eens ónder de bedden te staan, zodat we ons niet moe hoeven te maken met het verschuiven van die zo onmisbare instrumenten. Ik zal even de actuele toestand beschrijven: Hok leest op het achterdek achter het glas een spannende detective roman, één van de 3 die tante Lous ons meebracht, waarvoor ik haar nog zal bedanken. De kinderen eten in de kinderkamer, waar maar 9 kinderen zijn – Lisa heeft nog steeds een afschuw van Minah, maar realiseert zich dat alleen wanneer ze Hok of mij ziet. Ik ben nu niet naar het eten van de kinderen gegaan, om eens te zien hoe dat gaat. Er is een erg aardige juffrouw, die goed met kinderen omgaat. Zodra ik gister binnenkwam, at Lisa geen hap meer. Ze voelt zich geroepen zich aan te gaan stellen zodra haar Mammie komt – zodat ik een figuur als modder sla als opvoedster! ’t Is waar  ik heb er de laatste 10 maanden, niet veel aan gedaan!! Gisteravond was er om 7 uur bioscoop voor de kinderen – het ongeluk is dat wij om half 8 eten zodat [2] we om kwart na 7 wel moesten gaan kleden (Hok smoking – ik fluwelen jurk mouwloos was me te koud). In die tijd viel de film Lisa te lang en brulde om haar Mammie. De baboe vond het zelf jammer weg te gaan en bleef – ik haalde Lisa om half 8 met gevolg dat ze vreselijk bleef jammeren omdat ze alleen moest blijven met de baboe. Na de soep ging Hok nog kijken, kwam gelukkig op ’t idee “De hooiberg”  en “Moriaantje” voor haar te zingen, zodat ze tevreden werd! Vanmorgen was ze overigens weer aan de jammer zodra Minah binnenkwam, ik zal haar nu zoveel mogelijk overlaten dat ze gauw went. Axel speelt de hele dag met een jongen van een jaar of 6 en een paar oudere en af en toe haalt Hok hem om alles te laten zien wat we passeren zoals Stromboli en de Straat van Messina. Hij is vol belangstelling. Hij merkte direct dat de boot maar 1 pijp heeft, dat viel hem tegen! ’s Morgens doen we aan sport-dektennis, ping-pong e.d. – Vanmorgen deed ik mijn Adelbodenbroek aan, zodat ik het enige “broekenvrouwtje” ben, zoals Hok zich uitdrukte. Generaal von Blomberg  pingpongt ook graag en zijn vrouw is jong en vrolijk – verder heb je veel Engelsen die als de belangrijkste passagiers worden beschouwd! – Gisteravond een ontzettend vervelende bioscoop waarin ik middenin wegliep – zonde van m’n slaap!! Vanavond dansen. Net streek ik mijn blauwe zijden jurk op om met het witte avondjasje te dragen. Er zijn misschien 20 dames in de eerste, ik ben benieuwd. We maakten kennis met Homann, weer een clubgenoot van Lykle en Minnig, een mijningenieur, iets jonger als Hok, van de B.P.M. [3] Pim zochten wij gister op – ze vindt het nog steeds heel genoeglijk op reis te zijn. Haar hutgenoot is ook een handschoentje en lijkt heel geschikt. Pim straalt en maakt gekheid met iedereen. 

’t Is nu kwart voor één – ik ga nog een kwartiertje met de kinderen spelen en dan moet Lisa gaan slapen. Ze eten al om half 12 en wij om 1.15 uur, een beetje laat! – Hok won vanmorgen met de Sweepstake  ƒ 7.-! Dat doet me opeens denken aan het lot van Frank Liberty – laat Rie er maar eens langslopen op zaterdagavond. – Heb je nog nader bericht van Juffr. Harting over haar moeder? Vreselijk als ze die ook zou moeten verliezen. Doe haar en Rie onze groeten. [4] Hoe staat het met de Prunus? Zeker nog niet veel verder – ja ik heb nu werkelijk dat rustige gevoel dat het goed is zoals het is – jullie hebt ons een heerlijk verlof bezorgd en ons verlangen naar jullie en alles wat ons van vroeger lief was bevredigd – we hebben weer helemaal samen met jullie geleefd, onze gevoelens aan elkaar meegedeeld of op elkaars gezicht gelezen (hè Mam); het waren niet alleen prettige gevoelens en bevindingen, maar ware dat zo geweest, het zou niet écht geweest zijn. Wij zijn nu weer bezig nieuwe bevindingen op te doen en jullie verdiepen je in herinneringen en per brief wisselen we onze gedachten weer uit. Het zal weer een goede tijd worden! Lieverdjes, wij houden jullie in onze gedachten vast, alle belevenissen ons één voor één voor de geest roepend. ’t Was een fijne tijd en dat wás het! 

Heel veel kussen, Eida.

HOK

8/4’38

G. We zijn goed aangekomen. De reis was niet vermoeiend. De kinderen en Eida maken het opperbest. Axeltje heeft veel uitgekeken en de dominostenen vielen zeer in de smaak. De kinderen eten nu, er zijn maar 9 kinderen in de 1e klasse, zodat zij niet te klagen zullen hebben aan gebrek aan ruimte. Met onze boot reist ook Von Blomberg, de Duitse generaal, die enige maanden geleden ontslagen werd.

Dag, Hok.

EIDA

8/4

Half één: de Huygens beviel ons goed op het eerste gezicht – Lisa schrok eerst erg van Minah, maar nu is ze alweer gewend, nadat ze hamertje tik speelde op het kinderdek en achter haar zat, haar spel volgend met uitroepen! Axel moest ondertussen nauwkeurig volgen hoe de post en enige auto’s nog aan boord gehesen worden, hij speelt nu op het kinderdek met grote treinen in afwachting van 2 uur waarop de stoomboot onze boot weg zal trekken. In de trein informeerde hij wanneer we weer naar Holland gaan en Lisa vroeg steeds “wat doet Omie nou”, “waar is Opa nou en Tante”. – De treinreis ging best, ze amuseerden zich gemakkelijk. Lisa nestelde zich direct naast Hok’s coupé-genoot, die dat heel vermakelijk vond, en vanmorgen steeds met haar op schoot zat, terwijl Hok en ik met pakken e.d. bezig waren. Axel at ongeveer niets in de trein, alleen een paar pisangs, het eten en ontbijt van de kinderen ging zó weer terug, Lisa at alleen brood. Daarnet om half 12 at Axel een vol bord kip-rijst-appelmoes-spinazie – maar Lisa niet zo heel veel – trouwens direct toen we aan boord kwamen at ze nog een bord havermout en water met veel suiker – Minah zal het gemakkelijk hebben. We hebben fijn genoten van al het lekkers dat Moeder ons meegaf – het brood was zalig!! We hopen gauw te horen hoe jullie de dag verder doorbracht en of het droomschip heeft voldaan. Heerlijk dat we, al konden we elkaar niet voelbaar blijven vasthouden, toch altijd aan onzichtbare draden verbonden zijn en stevige ook, zoals we gemerkt hebben. We kunnen jullie niet genoeg dankbaar zijn voor alles wat jullie voor ons deden – Nog veel dikke zoenen. Lisa sliep vannacht slecht, ik dito, maar vanmiddag halen we de schade in – Lisa is al begonnen, direct ingenomen met haar bed. – ’t Is koud in Genua maar de hele reis hadden ze nog mooi weer, fijn! Dierbaar omhelsd. 

Eida.