EIDA
14 dec.’38.
Lieverdjes –
Heel veel gelukwensen met Moeders verjaardag – wees beiden dierbaar omhelsd. Er is een film van ons onderweg om jullie te verblijden, die komt met Anneke en Thijs. – Jullie brief ontvingen we net vanmiddag – we zijn erg blij dat onze Sinterklaasverrassing, die naam met ere droeg en jullie goed beviel. Als ik het goed begrijp hebben ze jullie banketletters gestuurd, gelukkig dat je ze goed kon gebruiken, want ik had chocoladeletters besteld! – Van chocoladeletters gesproken, lekkerder dan die “sneeuwletter” van Ringers bestaat beslist niet, ik kon er beslist niet afblijven zodat de mijne al op is. Die naam is van Axel, hij noemt de zijne zijn “sneeuw-A”. – Het lijkt me dat jullie grote kamer nu enorm gezellig zal worden, zo het nóg gezelliger kan! Em was er ook verrukt van, we hadden het er in Batavia nog over. O ja, ik moet jullie heel hartelijk omhelzen met het volgende kleinkind in wording, Em voelt zich gelukkig heel behoorlijk, ik heb niets gemerkt van enige misselijkheid, wat een geluk. We verheugen ons erg op de gemeenschappelijke Kerstvakantie. Dirk was zo doortastend en haalde Hok over om een week vrij te nemen tussen Kerst en Nieuwjaar, wat Hok nu doet. – Enig dat Vader ook op school een mooi gedicht kreeg en dat jullie samen een genoeglijk Sint-uurtje hadden. Evenals wij nadat de kinderen naar bed waren. – Ik kan je absoluut met zekerheid zeggen dat Anneke apart wil wonen omdat haar kinderen beslist te druk voor jullie zijn en om geen andere reden. Wyt en Menno maken zo’n geweldige heisa dat horen en zien je vergaat, werkelijk. Dat is al erg in Indië, waar je hoofdzakelijk buiten leeft, maar dat zal zeker zo zijn in Holland. Misschien kunnen Anneke met Tineke weleens een paar dagen bij jullie komen wanneer toch Juffr. Harting er is. Tineke is een lief poppetje, zo’n vlaskop als Em vroeger. Enig dat jullie haar nu ook zult meemaken. – Het is tekenend dat zelfs jullie gedichten in de omgeving Dijkhoorn een andere tint kregen – Ze lezen de gedichten zeker niet met kramp in de wangen zoals wij dat vroeger deden – ik had altijd pijn in m’n wangen na afloop van de Sint! De suikerpot moet inderdaad crème zijn, gelig!! Geweldig wanneer je die kunt krijgen. Anneke’s wollen onderjurk stopte ik, ik geloof het haast zeker, in je linnenlast, Mam, omdat ik hem ook nooit meer droeg. Fijn dat je die plaat onder het hors d’oeuvre stel ook nog gekregen hebt. Jullie lust zeker het eerste jaar geen Haagsche Beschuitjes meer!, ai ik watertand wanneer ik aan die heerlijke brosse dingetjes denk! We hebben net je speculaas opengemaakt nadat we ze bij Em al hielpen proeven! – Hok is bezig de Flipposcoop in elkaar te zetten. Hij is erg leuk, veel dank. We hebben ook een duiventil voor hem – Hij krijgt 2 duiven en 2 eieren. Dat wordt onze [2] eerste ervaring op het gebied van gevogelte in de familie! – We zijn erg benieuwd wat Dien zal meebrengen. Wat nog achterblijft, geef je aan Nanda! – Wat naar dat Tante Leidie ziek is, dan is het wel erg, om zo alleen in het huis te wonen. – Ik kan me niet voorstellen hoe alles er bij jullie uit zal zien in crème en “meisje brijs”[1] zoals Moeder schrijft – Weet je dat Axel bij het spellen van woorden nog vaak de eerste en de laatste letter verwisselt. Hij zegt met gemak dasels in plaats van dadels. – Vanmorgen kreeg hij de briefjes mee naar school om 6 klasgenootjes voor zijn verjaardag uit te nodigen. Ik heb alweer grijze haren wanneer ik eraan denk hoe die 14 kinderen hier te vermaken, maar ook dat zal wel los lopen. We vragen nog 2 kinderen hier uit de straat en nog 4 van een andere school, kinderen van kennissen, van Linn, Buck, Waal en Hermans.
Nanda en Hiang gaan 22 februari aan boord. Ze komen nog even in Bandoeng haar kinderen ophalen. Op 2 febr. komt Dien in Batavia, allemaal prettige dingen in ’t vooruitzicht. – Ik schreef je toch dat we Jeanne en Tek Bheng spraken aan boord? We hadden Jeanne nog niet weergezien sinds 1½ jaar vóór ons vertrek naar Holland en ik schrok hoe slecht ze eruit ziet, maar we hadden direct weer contact alsof we elkaar de vorige week nog gesproken hadden. Wij hopen ze op te zoeken vanuit Sitoe Goenoeng.
We kochten voor Axel daarnet elektrische lampjes met miniatuur schakelaartjes en draad die hij zelf in het poppenhuis mag aanbrengen en verder een wissel, voor zijn trein en we zijn nog op zoek naar een van buitenaf bestuurbaar autootje. In 3 winkels zijn ze al uitverkocht met de Sint, erg jammer. Voor de ƒ 5.- van Houw en Fanny kan hij heel wat moois krijgen, maar ze hebben al zoveel speelgoed, dat ik bang ben voor al te veel.
Dag lieverdjes –
• Mamaatje een extra zoen omdat ze jarig is en
• Papaatje omdat hij het niet is!
Dag Eida.
HOK
G. Van harte gelukgewenst met Moeders verjaardag. Het zal wel een zeer prettige dag worden. We danken u nog voor de Sinterklaas cadeaus. We zijn nu druk bezig met de voorbereidingen voor Axel’s verjaardag. Hij geniet al sinds enige dagen bij voorbaat. Hij wordt tegen half 6 wakker en zoekt dan het hele huis door naar cadeautjes. De duiven krijgen we van de juffrouw op de bibliotheek. Ik vrees dat we over een jaar een hele kolonie hebben.
Dag, vier prettig feest.
Hok.
[3]
EIDA [“eigen” brief voor Moeder met opengescheurd plakkertje “Moeder”]
14 dec.’38.
Mijn lief jarig Mamaatje –
Veel heb ik je dagelijks te vertellen gehad en ’t is tenminste fijn te weten dat je zo’n scherpe intuïtie hebt en zo telepathisch bent aangelegd. Je hebt gemerkt dat ons leven nogal bezet is en dat is erg prettig, maar aan veel dingen, die ik ook zou willen doen als lezen kom ik meestal niet toe. Maar zo is het jou ook steeds gegaan, dat is één troost! ’s Morgens zou je denken dat ik een zee van tijd had van 7 tot 2 wanneer Hok weg is en voor we kinderen hadden, is me de tijd misschien wel eens lang gevallen, hoewel ik me daarvan alleen herinner dat ik, en speciaal mijn maag de rek te lang vond! Maar nu sta ik vaak om 6 uur op om een half uur langer te hebben! Het kost ’s morgens een hele tijd om Axel aangekleed te krijgen. Hij doet het natuurlijk allemaal zelf, maar om hem te bewegen zijn pyjama uit te doen kost vaak moeite of hij zit te dromen aan de wastafel of hij wil helemaal zijn bed niet uit. Het laatste komt tegenwoordig niet zoveel meer voor sinds ze vroeger naar bed gaan doordat Lisa ook ’s middags niet meer slaapt. Zelfs is hij de laatste tijd het eerste op, vanmorgen zelfs om half 5. Het is enig zoals hij de laatste tijd is veranderd. Hij wordt galant en behulpzaam. Wát je hem ook vraagt, hij doet het graag over ’t algemeen. Míj zal hij helemaal nooit afvallen. Al denkt hij dat iets wat Hok zegt minder prettig voor mij moet zijn, dan direct valt hij Hok aan. Eéns morste ik m’n kop chocola over de tafel (gelukkig lag je rubber kleed er!) en hoewel ik hen er altijd voor berisp wanneer ze morsen, ging hij mij troosten! Hij is nu meestal allerliefst in huis en speelt aardig met Lisa – maar ik zelf ben ook een aardiger moeder dan vroeger, geloof ik. Ik ben evenwichtiger en bewuster en heb meer plezier in ze. Het is mezelf opgevallen dat ik veel handiger ben om met een grapje met ze om te gaan dan vroeger – je krijgt op die manier zoveel meer van ze gedaan en zoveel prettiger zonder ruzie en tranen! Maar ik heb me daar ook echt op toegelegd, vooral dankzij jou. Jij kon direct zo goed met Axel opschieten, je had zo’n prettige manier om met hem om te gaan en daar heb ik veel van geleerd. Tussen ons gezegd en gezwegen: ik wilde wel dat je Anneke ook wat in die richting kon krijgen. Het zal de karakters van Wyt en Menno zeker ten goede komen. Je excuseert meestal zo gemakkelijk jezelf dat je het toch zo goed meent en het de volgende maal wel anders en beter zult aanpakken. Maar je vergeet dat dit verkeerde er dan toch maar geweest is en dat het niet nodig was. In “Moeilijke Ouders” staat het zo goed hoeveel we per dag eigenlijk wel overbodig verbieden en hoe nodig zelftucht voor ouders is en hoe meer ik me daaraan houd, hoe gemakkelijker de opvoeding wordt, omdat de kinderen zichzelf dan opvoeden. Hoeveel dingen zijn er niet in de “opvoeding” overbodig, die zijn ingesteld door de ouders ter verheerlijking van zichzelf. Ook heb ik veel geleerd van de ideeën van Montessori, die als al te intellectualistisch door de man van “Moeilijke Ouders” wordt verworpen. Ik geloof ook wel dat de antroposofische richting de beste moet zijn voor een kind omdat daar mét het verstand de ziel ontwikkeld wordt, naast kennis krijgen ze begrip en karakter – maar ik geloof dat ook Montessori onderwijs veel gunstiger is dan het gewone – wanneer ik de verhalen tenminste hoor van de klas waarin Axel had kunnen zitten, ben ik dankbaar dat ik hiervoor gevochten heb! Het is merkwaardig hoe je plotseling volkomen zeker kunt zijn dat je aan een gedachte moet vasthouden het koste wat het wil. Hoeveel onaangenaamheden heb ik met Hok hierover gehad, hoe teer was het onderwerp geworden, maar toch bracht ik het er steeds weer op, als innerlijk gedwongen! Het was toen trouwens helemaal een minder prettige tijd omdat Hok me mijn gedrag aan boord niet kon vergeven, trouwens mijzelf was dat alles ook niet duidelijk. Maar kortgeleden, begin oktober door een gesprek met Nanda zag ik opeens ons huwelijk in bijzonderheden duidelijk voor me en kon ik precies nagaan hoe alles zo gekomen was en vooral wat belangrijker was, hoe in de toekomst een andere weg te volgen. – Het was een onmogelijke gespannen toestand tussen ons geworden er móest een uitweg komen en ziet ik werd [4] ziek en lag de hele dag alleen en kwam tot rust, lezend in Gulbrandssen[1], het is net of ik toen van binnen was schoongeveegd en vatbaar gemaakt voor de gedachten, die ik toen samen met Nanda vond. Ik had trouwens in die tijd sterk het gevoel dat mijn heil van háár moest komen, hoewel ik helemaal niet wist dat er “een heil” voor me nodig was! – Doordat ik toen zo helder alles zag, heb ik de stoute schoenen aangetrokken en alles met Hok besproken en werkelijk hij kon over het geheel de kwestie aanvoelen en daarna is de sfeer in ons huis als vernieuwd geworden, hoewel je natuurlijk begrijpt dat afdwalingen onzes weegs nogal eens vóórkomen. Heel kort daarop kwam ik als door een toeval in aanraking met de Vrouwenkruistocht gedachte, die me direct pakte. Ik had me ook direct aangesloten wanneer niet Hok zich verzet had, vrezend dat dit ook werk buiten huis zou geven. Maar dat is niet zo. Ik schreef je er trouwens al over dat het een geestelijke beweging is – als je leest hoe ze op den duur een betere maatschappij hopen te krijgen, waarin man en vrouw samen regeren, dan ben je er heus van overtuigd dat de Kruistochtvrouwen goede feministen zijn en geen Famkes[2]! Het middelpunt van de beweging hier, Mevrouw Ingelse was ik eens op een vergadering jaren geleden tegengekomen en toen vond ik haar onaangenaam en nu opeens had ik meteen een direct-contact met haar. Het is een door en door zuivere vrouw, zoals Mevrouw van Hille-Gaerthé, maar met deze kun je ook gekheid maken!, ze is niet “alleen maar” braaf! Ze heeft zeker een grote aura want ik voel me altijd erg blij als ik haar spreek en na afloop blijft die vreugde. Al deze belevenissen hebben bijgedragen tot m’n bewuster leven, al is het wel goed maar vaak ook niet grappig om je van alles bewust te zijn, vooral wanneer je niet zelf alles in handen hebt om wat fout is te veranderen. – Ook nog op een ander terrein heeft Nanda me de ogen geopend, ze heeft me de mentaliteit van de Inlanders duidelijk gemaakt, die zelfs bij baby’s al seksuele gevoelens opwekken. Ik voelde zelf al lang dat onze ook bij jullie bekende Karja een verkeerde invloed had op Axel, maar nooit drong het helemaal tot me door en vanaf dat ik beter was van m’n angina heb ik ervoor gezorgd dat Axel nooit meer alleen met hem samen was en dat heeft Axel veel goedgedaan want hij was giechelerig en opgewonden geworden, terwijl dat nu veel beter is. Wanneer ik Hok haal om 2 uur neem ik Axel mee, wanneer hij uit school komt, ben ik altijd thuis, of ik haal hem zelf – in die dingen was ik vroeger volkomen zorgeloos. Het is merkwaardig dat zoiets met mij moet gebeuren, die in die dingen zo onnozel ben doordat ik er zelf vroeger pas zo laat belangstelling voor gekregen heb en meende dat dat normaal was – ik heb in die dingen niet de minste ervaring maar het is zeker goed gewaarschuwd te zijn”, “een gewaarschuwde vrouw is er 3 waard” zegt v.d. Velde. Het aller moeilijkst is om tegenover Axel er niet de minste aandacht aan te schenken, want anders vestig je juist zijn aandacht erop en maak je alles nog gewichtiger voor hem. En daarin maak ik nogal eens fouten, dat is me vaak te moeilijk en dat is ontzettend dom. Volgens Nanda moet je je kinderen nooit meer dan beleefd tegenover je bedienden laten zijn, nooit vertrouwelijk met ze. Maar wanneer je zo onwetend uit Holland komt, dan zie je dat zelf niet. Maar enfin ook dát zal zo moeten zijn, het zal wel weer terechtkomen; ik heb zo vaak het gevoel dat ik “geleid” wordt, ik moet ook erop vertrouwen dat dit zo bedoeld is en zo gaat omdat het zo goed is – Toen het me duidelijk was wat er in ons huwelijk verkeerd was, heb ik het eerst ook jammer gevonden van alles wat we verknoeid hadden maar nu zie ik toch dat we juist hierdoor gegroeid zijn omdat een mens pas leert van eigen ervaring. En wanneer een mens niet hoeft te vechten, dan slaapt hij in. – Je ziet al mijn zorgen zijn op onszelf en Axel geconcentreerd. Ons Lisa’tje danst door het leven – ze is voor mij nog geen probleem. Ze kan wel eens erg onhebbelijk zijn, zegt dan ga jij weg, je bent stout en zoveel lelijks als ze maar kan bedenken met een heel boos gezicht. Het beste middel is dan om hard te gaan lachen, ze is dan meteen ontspannen en zelf blij alsof ze zich “verlost” voelt – Hok gaat dan hard tegen haar snauwen en dan gaat ze huilen en sluit haar op. Maar dat is absoluut onnodige narigheid. Meestal kan ik die scènes ook wel voorkomen. – Vlak na die bewustwording van de fouten in ons huwelijk hebben we juist een moeilijke tijd gehad omdat ik vermoedelijk al te radicaal meteen wilde omzwaaien en Hok dat niet kon bijbenen en er niet mee instemde. Hij was al die weken erg onevenwichtig en nu begrijp je waarom hij zelden schreef. – Maar ik zie toch een stijgende lijn al gaat die lijn wel heel langzaam, haast onmerkbaar omhoog!! Dag lieve jarige Mamaatje, wees
[Randje pag. 4]
heel stevig omhelsd en wees gerust op je tweede dochter.
Eida.
[1] Term van Axel voor beige-grijs is “Meisje brijs” .