EIDA

Mijn lieve jarige Mammeke – Hoewel ik met grote vreze vrees dat deze helaas niet op tijd zal zijn voor je Groningse verjaardag, heb ik toch geen andere kans meer om op tijd te komen en ik zal maar doen alsof je op de 22e in een luie stoel zit met een kopje koffie voor je om eens gezellig met mij te kletsen. Je zit natuurlijk dicht bij de kachel daar het buiten vriest, Vader maakt zijn bekende “stevige wandeling”, maar wij samen zijn alleen thuisgebleven om weer eens bij te praten. Er komen nu vele feestdagen die jij altijd tot zulke heuglijke prettige dagen voor ons wist te maken en je hebt ons al die dierbare herinneringen meegegeven opdat wij nu zelf daarmee onze omgeving zullen kunnen verheugen en wij de gedachte van saamhorigheid en liefde tot elkaar wortel kunnen doen schieten in ónze kinderen. – Je zult nu een hele andere dag hebben als de vorige jaren, geen zorgende hand meer van een dochter, maar toch vele malen zal het niet meer zó hoeven te gaan, allicht dat één van ons er, zo niet het volgend jaar dan toch het daaropvolgend jaar bij zal zijn. Inderdaad voel je op een feestdag meer dan anders dat je elkaar mist, en daarom is het fijn dat jullie naar Groningen gegaan bent want als alles anders is dan gewoonlijk, is het nieuw en weer fijn en voor jou extra fijn omdat je zoveel oude herinneringen daar kunt ophalen. Je zult je weer extra jong voelen, nóg 10 jaar jonger dan “men” je al vindt, je zult weer naar huis en school gaan in je gedachten en je met Vader verloven, je zult naar je vergaderingen gaan van de Reformkleding en met Tante Jacq op de Huishoudschool gekheid maken. ’t Is wel geslaagd dat Betteke net op die dag trouwt, dat doet je dan ook weer denken aan de 11e juli dat jullie daar stonden; en dat jullie dat gedaan hebben daárvoor blijven wij toch eeuwig dankbaar, is ’t niet!! En dan bij oom Jaap logeren is toch ook reuze gezellig al is tante Martha er niet meer; maar oom Jaap zal het des te fijner vinden jou ook eens bij zich te hebben. – Zie je Mam, ik vind het zo heerlijk om zo eens op m’n gemak aan jou te schrijven, zo’n beetje lekker kletsen en dat is altijd extra genoeglijk in deze tijd van ’t jaar als de kachel zo lekker bij jullie brandt en ik er mij zelf weer voor jou met m’n rug zo vlak voor zie staan. En op je verjaardag heb je ook het recht op een eigen brief en maar al te graag help ik je dit recht handhaven! – ’t Is nu Sinterklaas geweest met wijn en banket, [2] cadeautjes en verzen en razend veel pret! Direct daarna Axel’s verjaardag waarvoor ik dezelfde morgen nog alles in orde moest maken daar tegen Sinterklaas mijn hoofd niet naar verjaardagen staat! Maar al gauw was er zelfs een taart met jullie roze kaarsje erop, waarmee ik ook evenals met al het andere, niets uitgezonderd! – reuze blij was. Hok las je brief aan Axel voor en hij heeft met de volste aandacht zitten luisteren, denkend: daar is toch iets bijzonders aan het handje. En hij vond het fijn en lachte met ons en zond vele zoentjes aan Omie voor haar bijzonder geslaagde brief. – We hadden een vreugdevolle dag met bezoek, wat ik toch erg waardeer op zo’n feestdag, misschien omdat ons gezin nog zo klein is. Ja, Hok verlangt al erg naar verdere uitbreiding maar ik heb nog niet de moed voor de 9 maanden! Het ligt me nog zo vers in ’t geheugen, ook dat ik in ’t Ziekenhuis dacht: dat is eens en nooit weer. Maar met de tweede zal ’t wel anders zijn, je weet de vreugde die zo’n kind geeft, je weet zijn behoeften en verlangens beter – een groot voordeel van een groot gezin is ook dat je je niet meer zo in jezelf hoeft te verdiepen dat zie ik aan Mevrouw Ter Haar, die altijd vrolijk is en niet treurt om elk woord van een ander dat haar minder goed bevalt. Je hebt geen tijd meer om het leven te zwaar te nemen, je leeft mee met de jeugd en de jeugd brengt vreugd! – Wat ben jij niet jong gebleven en Vader ook, ondanks de moeilijkheden die je het leven niet bespaard heeft. Je bent dan niet zo gauw gepikeerd om iets wat je anders verwacht had en kinderen kunnen je ook dichter bij elkaar brengen omdat je meer gemeenschappelijke belangen hebt. Zie je Mam, ik weet wel dat je zelf alles van je leven moet maken en dat je dat niet afhankelijk mag stellen van een ander maar onwillekeurig doe je dat. Ik ben niet zo zelfstandig, ga graag samen door het leven niet alleen langs de grote lijn, maar juist in kleinigheden en bij Hok is dat anders geloof ik. In het dagelijks leven is hij met minder tevreden als ik, hij merkt niet als ik mijn gedachten voor mezelf houd, terwijl m’n gewoonte juist was al m’n hebben en houden aan hem te vertellen. Ik geloof dat hij het maar lastig vindt en liever heeft dat ik m’n eigen zaakjes maar opknap en dat doe ik nu ook, maar dat verwijdert je toch enigszins van elkaar.

[Randje pag. 2, vlek] Dit zijn geen tranen maar een plotselinge gietbui. –

Maar het openhartige kwam misschien ook alleen maar van mijn kant. Hij zegt nooit veel en nog niet als ik ernaar vraag. Zijn [3] dagelijkse belevenissen vindt hij niet belangrijk genoeg om over te praten. Maar dat is vermoedelijk het verschil tussen de man en de vrouw. Meestal zal dat wel zo zijn. In een huwelijk heb je natuurlijk altijd weleens verschil van opvattingen maar als je elkaar maar zijn mening gunt. Hok is nogal despotisch aangelegd en af en toe moet ik eens erg razen en dan snapt hij opeens weer dat ik ook het recht heb er een mening op na te houden! – Maar ’t is zeldzaam zoals hij met Axel is. Axel ligt om 2 uur ook op de auto te wachten en dan gaat hij naar de deur staan kijken en lacht direct als Hok binnenkomt, want hij weet dat Hok hem uit zijn bed haalt om naast hem aan tafel te zitten. Hok is dan ook nooit uit zijn humeur! Zelfs niet meer als ik hem om 2 uur te laat haal, want Ter Haar rijdt altijd met ons mee en die scheldt zijn vrouw nooit uit!! – Ja, we hebben weleens verschil van mening ook over kennissen. Alex b.v. kan Hok niet uitstaan, maar Alex komt graag bij mij en ik mag hem ook graag. Je moet denken dat wij eigenlijk geen vrienden hebben die we zo eens spreken. De Ter Haar’s mag Hok erg graag, ik ook, maar niet zozeer als vrienden. Maar Alex en de Bucks zou ik best vaker willen zien, maar Hok is er niet op gesteld en verder is er niemand. Ik heb heus behoefte aan kennissen en vrienden om zo eens bij aan te lopen, maar Hok niet; die gaat graag alleen met mij naar de bioscoop en naar de Kunstkring en verder blijven we thuis. ’t Is wel lastig hè, Mam. Je weet niet met hoeveel moeite ik Hok’s toestemming kreeg om Alex te eten te vragen! Ik mag zo graag eens met een clubje uitgaan, maar Hok vindt dat alles “niet –nodig”. Maar sinds ik geraasd heb, heeft hij opeens bedacht dat we met Kerstmis eens naar “Homann” moesten gaan, geweldig hè! Maar nu gaan we naar Anneke omdat we met Oudjaar maar 2 vrije dagen hebben, en met Kerstmis 3 – De Bucks vragen vaak of ik mee ga fuiven maar ’t gaat nooit door! Ik laat het hem voortaan aan Hok zelf vragen, want weigeren doet hij zelf nooit, maar laat het mij altijd doen! Je moet in een huwelijk toch tactisch zijn, het juiste woord op de juiste plaats. ’t Is een moeilijke studie! – De theosofie hebben we alweer aan de kapstok [4] gehangen. ’t Is inderdaad vervelend dat ze op elke vraag een antwoord weten. Vooral wat ze vertellen over ’t leven na de dood kan me niet bevredigen, ’t is alles te aards gedacht. – Axel staat in de box met jouw konijnen pak aan. ’t Is ongelooflijk geslaagd, ik heb nog nooit zoiets schattigs gezien, er was iemand die het al na wil maken! Het past zo keurig en de kleur staat zo enig en ’t maaksel is zo bijzonder. Hoe kan je dat opeens zo? En hoe heb je de broek vanachter gedaan, de steken weer opgenomen?, dat het van achter langer is! – ’t Is grappig hoe Axel graag speelt met alles wat jij stuurde, de kartonnen kubussen, de bal, het speeldoosje, alles vindt hij schitterend. Maar veel mensen kwamen aan met beesten, die bij beurt voor beurt de box uit keilt! Het panoramaboek krijgt hij nog niet, want hij ziet nog geen plaatjes en bijt er alleen op. De schoentjes zijn gelukkig nog wat te groot, ik hoop dat hij erin kan als hij werkelijk buiten de box loopt. Op ’t ogenblik kruipt hij graag door de kamer. Maar wat een engelen van schoentjes en die sokjes; ik kan me voorstellen wat je een plezier gehad moet hebben, toen je de dingetjes kocht! geen wonder dat je er steeds over wou schrijven, toen je ’t verstuurd had! – Ter ere van je verjaardag, bieden we je de nieuwste film aan. Het laatste deel is helaas niet scherp, maar dat komt doordat de lens vochtig was. Het toestel is nu alweer goed, dus de volgende film is weer 100%! Je hebt inderdaad goed gezien dat Hok op de kade de boot ook filmde en hier is het resultaat! Eerst zie je bij opkomende zon een paar boten langsvaren en dan kijk ik in de verte en schud dat de boot nog niet aankomt. Dan verder Wytje en Axel en Dirk die Axel voert, dat is ook enig. Verder weet ik niet goed meer wat erop staat, ’t is al een poos weg, omdat Dirk en Em hem eerst wilden zien; Dirk heeft hem naar jullie verzonden, maar hij is van ons! – Fijn dat je zo genoot van de grote film. ’t Is ook werkelijk enig. Jullie hebt nu al haast een paar uur te draaien voor je je hele repertoire hebt afgewerkt! Ja die Wyt wou natuurlijk weer niet lachen en toen zwaaide ik hem toe met mijn handschoenen en deed hij het na, juist een bof! Je maakte me nieuwsgierig wat de Ladesteyns en Proosten van mij als filmster hebben gezegd! – Ik hoor zo graag wat goeds van mezelf, Mam, dus ik geloof dat de thermometer van m’n zelfkennis weer te laag aanwijst! – Daar gaat Axel weer voor me voorstelling geven. Hij gaat op zijn hoofd staan en dan moet ik hoera roepen! Dag Mam – wij zijn alle drie zeer opgewekt tegenwoordig – ik hoop jullie ook. Dag  • • •

A. H. Eida [1]

EIDA

Geliefden. Jullie beiden van harte gelukgewenst met de 22e . Mogen nog vele jaren in vreugde gevierd worden. Sint en Axel’s verjaardag vierden we fijn o.a. met Jeanne. Dankzij jullie pak en vers dat natuurlijk het schitterendste was van de avond begon de pret direct enorm. Wat zijn al die dingen ook razend lekker, de marsepein en speculaas en het toppunt was Axel’s pakje en de pyjama, die ik de 5e nog niet uitpakte. Axel pakte ’s morgens zelf de pakjes uit en genoot van het knisperende papier. Het draaidoosje kwam direct in actie. Wij zijn er zelf al even verrukt van als Axel, evenals van al het andere speelgoed. Als wij de bal laten stuiten schatert hij, vooral als hij tegen hem zelf aankomt. En hij luisterde aandachtig toen Hok Moeder’s brief aan hem voorlas. Het bordje vindt hij ook fijn om mee te spelen, wat enig zijn ook al die soorten hagelslag, fijn gewoon. De eerste dag gaf ik hem al direct in plaats van pap, brood en hij at een halve boterham op. ’t Is gek, maar hij houdt veel van brood als hij het zelf maar mag eten en vooral àfbijten. Als je kleine stukjes in zijn mond stopt, vindt hij ’t niet zo lekker. ’s Morgens eet hij na de melk, die hij drinkt nog wel een hele boterham of beschuit. Zijn 2e maaltijd om 9 uur kan haast wel vervallen. Maar ik wacht eerst tot de dokter, de 15e, weer komt. Hij eet om 2 uur, naast Hok aan tafel, een hele pisang zo uit het vuistje en om half 6 een koekje. Van die dikke speculaas verslindt hij met gemak een groot stuk in minimum tijd. Ik zal nu zijn tanden eens moeten poetsen. Ook appel eet hij graag en alles wat hard is. – Op zijn verjaardag had ik ’s morgens visite verwacht, Jeanne en Mevr. Bijl de Vroe, maar er kwam niks en dus speelden Axel en ik samen met de kubustoren, het speeldoosje en de bromtol van Jeanne, echt feestelijk was het, Axel met zijn nieuwe Oma’s pak aan! Fijn ook dat andere pakje voor hem, dat kan ik nog even bewaren, de sokjes zijn ook nog te groot, maar hij zal er wel zó ingegroeid zijn. – Dat roze kaarsje [2] prijkte weer trots op de mokkataart, die ook de jarige kon waarderen. ’s Morgens gaf ik hem ook wat banketletter, met het gevolg dat hij zijn nasi tim liet staan. Schandalig wat een ouders hè! Hok liet hem de taart proeven en ’t mirakel is blijkbaar dol op zoetigheid. Hok reed hem ’s morgens in het nieuwe wagentje dat we voor hem kochten. Hij is er eigenlijk nog wat klein voor omdat hij nog niet loopt, en we moeten hem stevig vastbinden. Het is zo’n ding op 4 wielen met een lange boom eraan om te trekken. Hij geniet ervan en juicht als hij erin zit. De oude zwarte wagen van Tine staat dus weer op stal. Hij kreeg nog een geweldige menagerie van de visite, van Mevr. Bijl de Vroe, Alex en van de Buck’s die ’s avonds pas konden komen kreeg hij een zilveren paplepel, geweldig gewoon, maar jammer dat hij er al 3 andere heeft ook. Maar ik weet niet waarvoor ik hem zou willen ruilen van zilver voor Axel, hij heeft nu alles al! Alex bracht ook een tekeningetje van Paula, voorstellend Hans en Möck, die Axel in de box kwamen feliciteren, erg leuk. Jammer dat Paula zelf niet kwam, waarom weet ik niet. Jeanne kwam ook; dus dat was allemaal erg gezellig. O ja, Lous Groeneveld Meyer stuurde heel vroeg al een hond voor Axel, maar zelf verscheen ze ook niet, hoewel ze gezond en wel is. – Is Irene al geweest? Ze zou met Kerstmis weer bij de kinderen zijn. Waarom reist ze steeds maar door. Weet je ook of ze terugkomt binnen afzienbare tijd. De IEVA maakt het overigens goed, we hadden zondag een reuze lange vergadering eerst met leerkrachten, toen alleen met bestuur. Voorlopig is besloten niet zulke dure krachten aan te nemen. Er schijnt hier in Bandoeng een ex-directrice van een huishoudschool te wonen en misschien is die gediplomeerd in koken. Is dat niet zo, dan schrijf ik het je direct. Maar men vond een leraresje van 25 ook te jong, omdat we nu juist zo’n jeugdige blom voor fröbelen hebben die geen orde kan houden. Maar áls we nog iemand nodig hebben, beginnen we daar de nieuwe cursus op [3] 1 juli pas mee. – We gaan dus zo gauw mogelijk naar die ex-directrice en dan hoor je nader.

We kregen leuke kiekjes van Hendrik Jan Roelofs Heyrmans, en ook een pakje van hen voor Axel’s verjaardag. – ’t Is nu kwart na 12 en Axel is uit z’n hum omdat Tommy hem wakker blafte. Hij heeft net een flinke plas gedaan in de kinderstoel en ik heb hem zeer geprezen. Ik geloof vast dat hij ’t al snapt, want hij mag er niet af voor hij wat gedaan heeft. Hij is nu boos dat hij weer in de box moest. Hij krijgt nu meestal om half 1 al eten, daar hij hongerig is. Niets wordt nu meer fijngemaakt ook de worteltjes niet. Hij kauwt al best. 

Vanavond heeft Hok begrotingsvergadering van de Gemeenteraad, dat zal wel 11 uur worden. Het vervelende is dat hij daar geen eten krijgt maar van 6 tot 11 alleen op wat sandwiches en whisky moet leven. – Paultje is nu alleen bij ons. ’t Is wel vervelend dat hij overal in bijt maar bij Jeanne is ’t in dat paviljoen van haar zwager wel wat klein voor 2 honden. Tek Bheng schijnt zondag over geweest te zijn. Ik ben maar blij voor haar want hij liet maar niks van zich horen. – Wij vieren IEVA’s Kerstfeest op de 22e, we nodigen alle leden en ouders der meisjes uit om bij de Kerstboom te komen. De meisjes zingen en hebben zelf allerlei versierselen voor de boom gemaakt, ze krijgen allemaal een klein cadeautje. We willen ook een stuk uit Christuslegenden voorlezen, maar Emiel (Buck) vindt dat ik dat moet doen, maar ik ben altijd zo gauw schor. We zullen zien. Voor alles waar we geen raad mee weten, vragen we Mevr. Chavannes! – Omhels vooral oom Jaap van me – prettige tijd in het Noorden – Heb je de warme steen mee? en de slobkousen van wol met een ruitje?

Dag Eida.

Ik weet de naam van Betty’s man niet meer! – Ik heb met de auto een vent zó verschrikt dat hij van zijn fiets het kokseten van de pastoors liet omvallen. Gelukkig bleken die erg dik! en vonden ze het niks erg!

Dag. [4]

HOK

G. Van harte gelukgewenst met Moeder’s verjaardag. Moge deze dag in vreugde en zonneschijn worden gevierd. En moge nog vele na deze volgen. Als cadeau stuurden we Moeder een film. Het eerste gedeelte is Emma’s aankomst in Priok: de vlag van de Rotterdamse Lloyd wappert vrolijk; dan volgt een tafereeltje van Axel en Dirk en Eida; verder is de film helaas erg wazig doordat de lens niet in orde was. Helaas, want op dit gedeelte worden de drie kleinkinderen behandeld. Menno’tje werd in close-up genomen. Het geheel is slechts te genieten wanneer de toeschouwer ver van het doek is. Moge dit gedeelte desondanks in de smaak vallen. We hopen spoedig een nieuwe film te kunnen maken. Het filmpotje is zeer geslonken. – We zijn van plan de Kerstdagen naar Poerwoketo  te gaan, dan heb ik drie dagen achtereen vrij, zodat er voldoende tijd is voor Axel om uit te rusten. Axeltje is dol op autorijden. ’s Middags gaan we vooral in deze regentijd met hem omrijden. Ook vindt hij het goed wanneer we ergens op een drukke plek stilstaan. Hij geniet dan van het verkeer, en ons kost het geen benzine. Uit Eida’s brief hebt u wel gelezen dat we reuze Sinterklaas gevierd hebben. Het was erg genoeglijk. Nog erg bedankt voor de reuze cadeaus. Axeltje is erg dol vooral op het blokkendoosje  en de bal. Met het eerste is hij erg ingenomen. Het prentenboek gaat hem nog te hoog. 

Volgende week dinsdag moet ik bij de opening van het nieuwe tehuis van de Doofstommen tegenwoordig zijn en ook speechen. Mevr. de  G.G. is er dan ook.

Nu dag, ik moet naar de begrotingsvergadering.

Nog veel plezier op deze dag. Hok

 EIDA

4 dec.’33

Geliefden –

’t Is beroerd dat juist op Sint de mail sluit. Nu krijg je geen lange brief. Vanmorgen haalde ik het kolossale pak van ’t postkantoor, zo schitterend op tijd en zó groot! Ik bewonder jullie werkelijk dat je steeds kans ziet zulke grote pakken te vullen. We verheugen ons er weer op, het feest daarmee in te zetten. ’t Gedicht ligt ook al klaar, gesloten nog natuurlijk!!

Vanmorgen maakte ik enige gedichten, maar ’t wil nu niet meer lukken zodat ik maar tot deze brief in proza overging. Het is ook al half 11. Maar daarnet moesten we nog naar de stad om een karretje voor Axel te kopen. ’t Is werkelijk onmogelijk om de dag na Sinterklaas jarig te zijn. Hoe kan ik nou iets leuks voor die dag bedenken en tegelijk voor Sinterklaas dichten. We vieren het maar feestelijk op 6 juni, laten we dat afspreken! – Jeanne viert morgen ook bij ons – Tek Bheng zit op de onderneming sinds een dag of 10 maar Jeanne hoort maar niks van hem. Misschien vergeet hij Sinterklaas ook wel. Gelukkig kreeg Jeanne een banketletter en nog wat van een neef van Tek Bheng, en bij ons vindt ze ‘t ook prettig. Ik vroeg haar ook te logeren maar ze doet het liever niet om Tek Bheng’s broer die ’t haar misschien kwalijk zou nemen. – Hok zwoegt weer geweldig op de Sinterklaas verzen. Maar ’t zal best mooi zijn. Hij laat Jeanne inkopen doen, dat is nog eens makkelijk hè! – Stuur ons vooral geen geld voor de vliegpost die ƒ 1.20 kunnen we heus nog wel betalen! Bovendien doen we ’t niet alleen voor jullie genoegen, maar ik zou er niet meer tegen kunnen om zo lang [2] op antwoord te wachten en vooral nu de boten zo ongeregeld aankomen. Ik vind dat jullie Anneke liever een standje moesten schoppen in plaats van haar het geld ervoor te sturen! Verbeeld je, die ene gulden zal ze toch nog wel ergens op kunnen bezuinigen, het leven is daar ook nog veel goedkoper dan hier, alleen al de bedienden! – Nu kan ik je nog niet antwoorden over het salaris, aan te bieden aan de nieuwe kracht, zondag komt Juffr. Bletterman terug, ik durf het niet zelf te zeggen want dan krijg ik later op m’n kop! ’t Lijkt me schitterend als je een advertentie zet, maar je moet wel wachten tot we alle gegevens gegeven hebben. Wat vlug dat jullie nu al antwoordt op het verslagje. Ik kan me niet voorstellen dat er al een maand tussen lag, want jullie kunnen toch nog altijd niet direct antwoorden hè, je hebt 6 dagen de tijd. Onze krant heeft voorgesteld, de vliegtuigen 1 dag eerder uit Amsterdam te laten gaan, dus net anders als dat van Vader. Voor Bandoeng blijft het hetzelfde, maar voor de rest van Indië is er inderdaad op ’t ogenblik niet veel tijd om op de brieven te antwoorden. Misschien merk je het bij Em. – Jullie mailbrief aan Axel heeft Hok in de babytafel gelegd dat Axel hem zelf kan bewaren! – Volgende maal moet jullie maar schrijven wat je stuurt voor hem, dan kopen we niets dubbel. – 

5 december. Het is nog altijd vreemd om op deze dag buiten te zitten. Axel zit op de pot van de kinderstoel in de buitendeuren bij het stoepje vóór en ik zit op het stoepje. Tommy ligt in de tuin onder de box en de dochtertjes rennen rond. Petertje, de witte, gaat vanavond weg als Sinterklaascadeautje, door een advertentie kwamen we er aan, want de mensen, die hem eerst wilden hebben, wilden toch niet. ’t Is een collega van Thijs dus hopelijk een goed tehuis. Paultje blijft nog tot 1 januari tot Jeanne naar Tek Bheng gaat. – Net wordt een postpakketje gebracht uit Soerabaja voor Axel. Wat enig hè, echt aardig. Dirk heeft het geschreven en als afzender Em genoemd. Hij doet altijd het vuile werk en laat Em er alleen plezier van hebben! ’t Is toch een lieverd. – Het is nu bij negen uur, Axel moet baden. Hoe is ’t mogelijk dat het pas een jaar geleden is dat hij geboren werd, ik kan me niet meer voorstellen dat we hem niet hadden. – [3] 

5 dec. kwart voor 11: We zijn klaar met vieren. Begonnen als steeds met jullie pak. Dat is zo’n goeie stemmingmaker. Het was natuurlijk weer dik in orde! Hemel wat een hoeveelheid, ik moet je steeds méér bewonderen (kan haast niet meer!). Schattig dat bontje, precies als Em had en het speculaas en dat blik van Van Houten dat we nog niet openmaakten waarin ik de worst en de peen vermoed. Alles komt schitterend van pas voor Axel’s verjaardag, ik zat er al mee in omdat ik er nog niet op ingesteld ben ook vast lekkers voor de 6e te bestellen. Wat een engel van een speeldoos, ik heb idee dat deze de hele dag zal gaan, schattige deuntjes ook nog, Axel zal verrukt zijn. En die bal zo enig en de schoentjes vast nog te groot, juist fijn want veel zal ’t niet zijn (dat rijmt!). Het pyjamaatje is ook een engel dat is werkelijk niet te klein! De blokkentoren hebben we ook nog uitgepakt, maar de rest morgen maar op zijn verjaardag – Jullie zijn echte schatten en dan met zó’n mooi vers, ritmisch juist en geestig van inhoud. – Wij gaven Jeanne allemaal kleine huishoudelijke dingen als een dweil, pannenkrabbers, mesaanzetter, asbestplaat! en een nest schalen omdat wij elkaar altijd zoveel pakjes geven en zij toch mee moest doen. Ik kreeg een moderne armband van haar en een doosje zeep en van Hok een tennisjasje, vuurrood, alleen jammer dat er geen kraag op zit, maar dat was niet te krijgen in rood, en een zwarte tas van leer en rozenolie, verstopt in Axel’s po! Alles met fraaie verzen van enige coupletten, veel mooier als verleden jaar! Ik gaf Hok een elektrische klok, beeldig 6 hoekig zwart voor op de boekenkast vóór, en een Balinees beeldje van wit hout ook schattig en een pyjama! Axel kreeg van Jeanne een bromtol en een wagentje om voort te trekken waarop een aapje rondtolt, mooi om aan zijn nieuwe wagentje te binden. 

De elektrische klok wijst kwart voor 12. 

Dag Eida. [4]

HOK

G. Eida is nog druk bezig met pakjes klaarmaken; het is nu al half negen. Jeanne is hier om de avond mee te vieren. Tek Bheng is op Tjipetir, bij Soekaboemi in zijn nieuwe betrekking, zielig voor Jeanne. Het Sinterklaaspak en meteen dat voor Axel is veilig binnen. We zijn erg benieuwd wat het bevat. Over een half uur zal het geopend worden. Emmetje heeft jongeheer Axel ook een pak gestuurd. Dat kwam vanochtend aan. Axel is zich niet bewust dat hij morgen in zijn tweede levensjaar treedt. Vanochtend had hij een nieuw spelletje: zijn hoofdje op de bodem van de box en zijn voetjes er vlakbij, zodat hij zich als een hoepeltje oprolt en dan telkens kijken of hij bij ons succes heeft. Ons noemt hij nog altijd Eidjie en Okkie. De rest wordt voor straks gereserveerd. …. 

De avond is achter de rug. Wat een mooie gedichten hebt u gemaakt. Bedankt voor al de cadeautjes. We zijn er erg blij mee. Axeltje zal opgetogen zijn. Hij zal niet weten wat hij het mooist vindt. De speeldoos is reuze; we zullen hem nu niet in zijn handen geven. De volgende week geven we uitgebreid verslag. 

Is het de bedoeling dat we de rekening van Nijhoff ook als cadeautje aanvaarden?!! We hebben erg veel pret gehad. Jeanne ook. Zij heeft ons en Axel heel wat gegeven. Eidje is ook zeer van de royale kant geweest. Ze gaf me een elektrisch klokje cadeau, zodat we nu steeds de juiste tijd hebben. Verder een tweetal Balinese beeldjes, dat zal schatten gekost hebben en de gedichtjes waren prachtig. Axel geven we voor zijn verjaardag een sportwagen. Ik heb hem er zo even ingezet. Hij was meer dan opgetogen. Hij glunderde toen hij de kamer werd rondgereden. Bedankt voor het kalenderblok. Bedankt alvast voor alle wensen met Axel’s verjaardag. Ik hoop dat het morgenmiddag mooi weer is, dan zal gefilmd kunnen worden. Het filmtoestel is weer in orde, tenminste we hopen het. Het kwam vanmiddag terug. – Alvast gefeliciteerd met de verjaardag van Moeder. We schrijven haar nog een eigen brief met de snelpost, die precies op Moeder’s verjaardag in Holland arriveren zal. – We hebben nu wel gezien dat we perse Axel’s verjaardag niet op 6 december vieren moeten. Het zou zowel voor hem als voor ons teveel zijn.

Nu dag, Hok.

EIDA

Brief van Axeltje aan Omie en Opa

            1.

Hier ben ik, Axeltje

Juist met m’n liefste lachje.

Waar kijk ik dan toch heen,

Wat denk je? Raden mag je.

‘k Ben altijd in m’n sas,

Zie je m’n neus niet krullen?

‘k Vergeet juist van de lach

Mijn eten op te smullen.

            2.

Men zegt: ik ben ‘n klant

Die niemendal kan bommen,

Ik laat mijn moeder’s hand

Met eten rustig kommen,

Maar zie, zelf lach ik maar

En laat m’n moeder happen

Wie eet er eigenlijk?

En wie maakte er maar grappen?

            3.

Wat heb ik in mijn hand?

Een bijtring met een klokje.

Op m’n voorhoofd, kijk eens goed

Is dat niet een lief lokje?

Aan tanden heb ik acht

Is dat ziet zeer bijzonder?

Wat dat betreft ben ‘k wel

Een echt familiewonder.

            4.

Mijn ogen zijn maar klein

Tenminste op dit plaatje.

Maar anders lijken ze

Veel op die van m’n Paatje.

Ik knijp ze hier maar toe

Om jullie niet te hinderen

Want scheel was er nog nooit

Eén van je eigen kinderen!

            5.

Mijn oren zijn zo groot

Haast als die van m’n Pappie,

M’n mond al even zo

Bij ’t horen van een grappie.

De lepel die ‘k gebruik

Die heeft P.S. geschonken

Ik eet nu nasi tim

Heb eerst djeroek gedronken.

            6.

Mijn stoel waarop ik zit

Dat is een raar mirakel,

De zitting kan eruit

Soms maak ik dan spektakel.

Ik heb dan heel geen zin

Om stil te blijven zitten

En spuit de kamer door.

Wie zal daar nou op vitten!

            7.

Zeg, weten jullie soms

Wie mij daar voert met eten?

Ik noem haar maar Ei-tjíe,

Als ‘k Mammam ben vergeten.

M’n pappie die heet Okkíe,

Naast hem zit ’k bij ’t eten,

De rest noem ik autó

Dat ‘k modern ben, wil ik weten!

            8.

Ik ben nu al heel groot

Ik kan al aardig lopen.

Maar is het doel te ver

Dan kom ik maar gekropen.

Ik zal mijn kunsten eens

weer laten “polygonen”

Dan heb je weer eens wat

om heel den Haag te tonen.

            9.

Ik schei nu heus maar uit

met mijn Sint Niklaas praatje.

Veel groeten moet ik doen

van mijn Pappa en Maatje.

Vier maar gezellig feest

Dit keertje met je beiden

Want weet, wanneer ik kom

Dan heb je ervan te lijden.

[2]

HOK

Het is maar één dubbel soort eau-de-cologne die Mama bekoren kan,

Van verre laat ze Farina komen, liefst door smokkelen komt ze er an.

Naast haar bed en voor de spiegel staan grote flessen vol ermee.

Vergeef’lijk is wat overdrijven, maar het zijn er zeker twee.

Maar wat moet ze toch beginnen, wanneer ze eens een enkele keer

uitgaat met haar avondtasje – dat zwarte dingetje – niet van leer.

En ze wil toch lekker ruiken, als ze aankomt in de zaal,

Ook voor elken nieuwen partner, waarmee ze zwierde telkenmaal,

En als ze het warm heeft van het trekken: Tom, die wil niet altijd om,

Of ’t benauwd heeft van een flater, die ze sloeg tegenover Dom.

Of het warm heeft van het blozen; Menno houdt nooit z’n fatsoen.

En ze moet zich bekoelen, wat staat haar dan te doen?

Roken zelfs kan haar niet helpen, niet de lekkerste sigaret,

Knijp dan in dit Bonner spuitje, en elke situatie is gered.

[3]

Moeder, kiekt die?

Veni….. vidi

En merkte,

Hoe mooi ze reeds werkte.

Met Anneke en Thijs

Behaalde ze de eerste prijs,

En dat was de eerste plaat,

Kijk, hoe goed het nu al gaat!

Als ze net gekiekt heeft,

Hoe onrustig ze dan leeft,

Dagelijks méér dan driemaal wel,

Draaft ze heen naar Fisell.

“Moeder”, het is heus gemakkelijk gedaan

Om zelf aan ’t ontwikkelen te gaan,

Zo gekiekt, zó de plaat

Als u zelf ontwikkelen gaat.

In dit vak was u zo gauw bedreven,

Dat de rest te leren u kost nog maar even.

Laat deze lamp uw foto’s beschijnen,

De fouten daarop zullen alle verdwijnen.

EIDA

28 nov.’33

G. – Jeanne en ik zitten tegenover elkaar te schrijven. Hok is kennis gaan maken met een Meneer Hulshoff in wiens tennisclub wij kunnen komen om direct mee te doen aan de competitiewedstrijden. Wel leuk, lijkt me. Jeanne was gister en vandaag bij ons. Tek Bheng zit op de onderneming en zij gaat pas 1 januari omdat Tek Bheng deze maand bij een familie moet logeren. Jeanne zal wel bij ons Sinterklaas vieren. Hok wil haar de hele maand hier vragen maar het lijkt me wel wat lang en zij wil ook wel eens alleen zijn en nu eindelijk eens uitslapen! De laatste nachten vóór Tek Bheng’s vertrek heeft ze niet kunnen slapen omdat ze koffers moesten overpakken en inpakken. – Ik ben reuze verrukt dat je een sollicitante hebt voor onze IEVA. Het bezwaar lijkt me toch wel dat ze verloofd is – kan ze zich voor een paar jaar verbinden? Maandag houden we bestuursvergadering, dus de volgende week kan ik je antwoorden. Zou ze ook enig idee hebben van het inrichten van een school? Bij ons is het nl. nog niet je ware. Wij hebben op ’t ogenblik een éénjarige cursus maar ’t zou wel mooier zijn als we er twee jaar van konden maken. Maar dan hebben we natuurlijk weer meer leerkrachten nodig. – Hok vindt het geen manier van doen dat je het papier beschrijft met IEVA verhalen in plaats van met je eigen, hij houdt nog steeds niet van onze geliefde IEVA! – Ik ben bang dat ik de bijtring niet zal terugvinden, ook niet met de grote schoonmaak, als ik die houd. – Voor de variatie heb ik weer een nieuwe baboe voor was en strijken. Ze is angstwekkend langzaam en niet netjes wat hopelijk nog komt. Ze moet alles weer opnieuw opvouwen! – De theosoof Hodson is niet zo iemand als Anker Larssen, heb ik idee. Hij verlangt juist ernaar om “over te gaan” terwijl Larssen juist blij is met het aardse leven, is ’t niet. Hodson vermeit zich bij voorkeur [2] in de andere wereld, waarheen hij zich altijd, wanneer hij wil, begeven kan! – Deze vrijdag hebben we geen theosofische lezing gevolgd. We kregen bezoek van een Chinese kennis van Hok uit Semarang, een neef van Betsy, die naar China gaat. Daarna gingen we nog naar ’t concert van de Kunstkring en kwamen net in de pauze! We hoorden nog de 7e symfonie van Beethoven van het Bandoengs Orkest, werkelijk vrij goed behalve de soli voor fluit en hobo die zo iel klonken. “De kluizenaar” van Ebba Pauli hebben wij immers van Dirk gekregen toen hij zo prettig bij ons gepraat had vlak na Zus’ dood. – Maar om weer op hier terug te komen. Zaterdagavond waren we op een “gezellige bijeenkomst” van de Chinese studenten. Hok is immers hun adviseur en zij nodigden mij mee uit. Ze deden allerhande voordrachtjes, meer dan kinderlijk en merkwaardig. De causerie waarmee werd begonnen was woordelijk overgenomen uit een boek. Daarna een voordracht van “Pluk de dag”, een gedicht, waarvan het eerste couplet volkomen door elkaar werd gehaald. Ik snapte de zin er niet van maar dacht dat het aan mij lag maar de voordrager kwam me na afloop vragen of ik ook de fout gehoord had; ik zei maar nee en hij was opgelucht omdat dan de anderen het zeker niet gemerkt zouden hebben. “Christus aan ’t kruis” kwam er ook aan te pas en n.b. op een vrolijke avond!!  En zo ging het door. We vielen van de ene verbazing in de andere. Ze vroegen ook of er iemand uit het publiek wat wou doen en ik zong toen de parodie op de Lorelei voor een geweldig aandachtig publiek. Ik was de enige Hollandse! – Zondag hebben we ook niet gewandeld want ik was pf. – Hok tenniste de hele morgen en ik zat met Axel in de tuin, die eens bofte dat er iemand thuis was op zondag. – ’t Is zo’n klein schoffie: hij kan zo ondeugend kijken en ’t is een spelletje [3] van hem als ik hem voer, af en toe zijn ogen dicht te doen alsof hij de lepel niet ziet. – Hij eet ook broodkorstjes en pisang uit de hand waarmee hij zijn stoel en zichzelf danig bevuilt! ’s Morgens tegen half 8 doet hij keurig zijn “grote boodschap” op de po! Maar ’s morgens is hij altijd drijfnat. Ik geloof dat ik hem om 10 uur ’s avonds wakker moet maken voor een plas. – Ik ben bang dat Irene je brieven naar Zürich niet kreeg. Volgens Alex zat ze steeds in ’t Zwarte Woud waar de kinderen zitten. Stuur ze dan maar een Kerstpakje! – Leuk dat Zus en Jup zo aardig wonen, bij voorbaat dank voor hun huwelijkskrant. – Een IEVA meisje zal een morgenjurk voor me maken, makkelijk. De helft van ’t maakloon is voor de IEVA, dat is wel een geslaagd idee. – 

Ik kreeg een gezellige brief van Dirk. Hok heeft hem geholpen met advies voor de Nillmij – hij schrijft dat ze ’t nog “fijner” hebben dan toen Em en hij begonnen, dus dat is fijn. – Hok leerde Axel te zeggen “kijk kijk, Eidje” en ’t lijkt er heus op, de klank die hij uitstoot. Jantje Westerveld was er ook verrukt van toen hij zondag bij ons at. Hij is echt enthousiast over Axel, grappig van een vrijgezel. Jan is overgeplaatst naar een andere tak geologisch onderzoek omdat de Sumatra kaartering is opgeheven; maar hij vindt het erg vervelend, hoewel hij toch in Bandoeng kan blijven. Wij lazen dat Henk en Riek toch in april met verlof mogen gaan – echt fijn voor ze. – Elly Linn die net terug is van verlof vindt 6 maanden in Holland veel te kort omdat je alles wilt doen, alles wilt zien en meemaken. Ze is nog vol van de Bijenkorf, Metz, Bonneterie e.d. zaken, die ik al haast vergeten ben. – Vanmorgen en gister waren zij, Jeanne en ik op venduties. Jeanne kocht glaswerk en ik een modepop voor de IEVA op de vendutie van [4] Nel Hazeu-Sloos. Daar ging alles ook angstwekkend goedkoop, een strop voor hun. Hij schijnt een baan bij Philips te hebben, overigens lang zo safe niet als het Gouvernement waar hij bij was. – Ik lees dat boek van Fallada, “Was nun, kleiner Mann?” , heel mooi vind ik het omdat de echte liefde tussen man en vrouw, al zitten ze ook in de achterbuurt, zo mooi wordt beschreven. 

Dag hoor, Eida.

Ik heb wel aan Opa’s verjaardag gedacht, zijn portret zie ik elke dag zo gezellig als we aan tafel zitten.

HOK

G. Morgen gaan we met goede spelers tennissen; ik stel er me veel van voor, want tot nu hebben we altijd met zwakkeren gespeeld. Het is een voorrecht ook eens te mogen verliezen. – Axel heeft een nieuw spelletje uitgedacht! Wanneer zijn maag al een onderlaag heeft, doet hij net alsof hij de gevulde lepel niet ziet, of knijpt hij met opzet zijn ogen dicht. Roep je hem dan tot de orde, dan antwoordt hij “hm”. Zijn verjaardag nadert al met rasse schreden. Het pak zal wel gauw komen. – Het proces tegen Philips schijnt verdaagd te zijn. De reden is mij niet bekend. Wellicht omdat één der deskundigen een voor Philips ongunstig rapport heeft uitgebracht. Morgen krijg ik de importeur, die door Philips aangeklaagd is op bezoek. De gehele zaak hangt me al de keel uit. Wing Easton schrijft dat mijn positie erg safe schijnt. Nu, als dat zelfs in Holland gemompeld wordt, zal er iets van waar zijn. Hier ben ik onder de tijdelijken de zeer benijde, want ik word nooit genoemd in verband met de afvloeiingen, die zeker nog niet tot het verleden behoren. – Intussen schiet mijn werk goed op. Ik meen weer beesten te hebben die dezelfde mooie resultaten zullen opleveren als de Cycloclypeën. Wanneer deze studie af zal zijn, kan ik natuurlijk niet zeggen. Maar de omstandigheden waaronder ik werk, zijn nu veel gunstiger dan vroeger, dankzij het feit dat de koppensneller Oppenoorth niet meer hier is. – Er is tegen hem een tweede stuk in de Java Bode verschenen. Minder goed dan de vorige en m.i. volkomen overbodig. Die man heeft men nu zelfs zijn chemise afgenomen. Hij zal geen prettig Kerstfeest hebben. Wie wind zaait etc. 

Dag Hok.

EIDA

21 nov.’33

Geliefden,

Ingesloten een briefje dat pas geopend mag op 5 december gelijk met de foto die ook tot dan gesloten mag blijven. We wensen jullie een prettige Sint toe, voor ´t eerst weer na 27 jaar samen en hopen dat jullie het net zo prettig samen zult hebben als deze tijd sinds Em weg is.

Jullie wilt dus weten hoe ik Em heb bevonden en wat we samen hebben afgeboomd. Ik geloof wel dat Em de taak, die zij op zich nam aan kan. Ze was zo vervuld van de kinderen, die allen zo verschillend van karakter zijn, maar van wie ze alle 4 beurt voor beurt houdt. Het is wel enorm druk als je alleen Dicky al meemaakt!, maar ik geloof wel dat ze daaraan went, ze is nog jong en heeft een jong hoofd! Ze heeft vooral erg veel aan Dirk´s zorgzame steun. Hij neemt haar veel werk uit de handen en helpt haar waar het kan. Over hém is ze ook zeer goed te spreken. ´t Is ook werkelijk wonderlijk dat een man zo kan veranderen. Althans, zoals ik hem meemaakte indertijd in Soerabaja, was hij allerminst een ideaal vader of echtgenoot, dat heb ik ook aan Em verteld; maar ik bewonder hem des te meer omdat er maar zo weinig mensen echt van het leven leren en hij dat wél gedaan heeft. Sommige mensen nemen ´t hem kwalijk dat hij voor Em attenter is dan voor Zus, maar als je even oud en zo jong nog samen trouwt, behandel je elkaar niet zo begrijpend en vind je elkaars wensen en bezigheden niet zo belangrijk, althans dat is meestal zo van de kant van de  man. Hij is noncha-lanter en kijkt niet zozeer naar wat een vrouw, zijn vrouw waard is. Maar nu Zus dood is, heeft hij ´t gevoeld, niet bewust misschien maar toch ziet hij de vrouw, die weer een sfeer om hem schept, die een harmoniserende stemming onder de kinderen bewaart, met andere ogen aan. Hij is er wijzer door geworden. Zus heeft wel degelijk haar taak volbracht! – Wat het bomen verder betreft, we hadden het over het Leven, de Dood (Em meende dat ik atheïstisch was vroeger [2] en verheugde zich erover dat mijn mening ook is dat het met de dood niet uit kan zijn!), over onze karakters, onze omgeving en over jullie natuurlijk. – De morgens die we doorbrachten in ’t IJzerman Park en de middagen die we achter de kinderwagen wandelden, waren het fijnst. Het meest is me aan Em opgevallen dat ze zo evenwichtig is, dat moet ook wel in een groot gezin. Ze beheerst zich steeds als ze alleen wil zijn, als ze driftig wil worden.

’t Is vast een pracht leerschool ook voor haar, hoewel ze al erg levenswijs is, wat ze wél altijd is geweest. Het is begrijpelijk dat jullie haar mist, ook ik doe dat sinds die korte tijd dat ze hier geweest is.

Wat doen de Bakker Schutten in Wassenaar? Is zijn particulieren praktijk niet gelukt?

Ik ben blij dat je schrijft over Irene’s ƒ 10.-, inderdaad merkwaardig dat ze er ons zelf niets over schreef. Ze is toch wel zeer bijzonder dat die IEVA haar zo hoog zit dat ze er altijd over spreekt. Je hebt zeker de smaak beet van Sint pakjes dat de Hasenstabjes er ook één krijgen, fijn is dat. Alles is zo aan ze besteed. Verleden jaar brachten we ze marsepeinen vruchten met een paar fossiele schelpjes van Hok erin en een gedicht erbij dat ik 1 kwartijn[1] maakte en dat heel lang was! –

Zielig die Tante Leidie. Toch dom dat ze jullie niet liet komen, dan was haar dag toch in elk geval prettiger geweest. Ik schreef haar ook. Heeft Alingh een baan? Woont hij niet meer met Ma in Amsterdam? – Wat is Leo van Betteke (ik ben zijn naam vergeten, even opzoeken) in Amsterdam? – Die Henriët met haar idee dat Hok de Sweepstake had getrokken. Inderdaad had het gekund, want we hadden ook een lot, een strop! – Tek Bheng haalt ons altijd over een lot te kopen, nu weer voor de voorjaarsrennen in maart. ’t Is een echt paard dat je wint! d.w.z. het paard “kan lopen!”, maar de winner steekt het geld in zijn zak! – Tek Bheng heeft de baan aangenomen en begint op 1 december te werken op onderneming Tjipetir (bij Soekaboemi). Jammer dat ze weggaan, maar Jeanne vindt het meer dan fijn, ze straalt gewoon! Nu, wij gunnen het haar. Ze hebben lang genoeg gewacht. – Hierbij 1 stuks IEVA dat met behulp van Hok en Buck zo is geworden.

Dag Eida.

De 20 gram zijn vol! [3]

HOK

G. Een paar weken geleden stuurden wij u per gewone mail een drukwerkje (ik meen aangetekend) dat bestemd is om op 5 december geopend te worden. Hierbij ingesloten vindt u een commentaar. Viert maar een prettige Sinterklaas samen.

We zullen tegen die tijd uw pakje al wel ontvangen hebben. We zijn erg benieuwd wat het allemaal voor verrassingen bevat. We wensen u bovendien geluk met Axel’s verjaardag. We weten nog niet wat we hem al zo geven zullen. Wellicht een sportwagen, voor welke we Tommy kunnen spannen. We vinden het erg geschikt om ook de halve verjaardagen te vieren. Dus ook elke 6 juni. De praktijk zal uitwijzen of dat niet te veel is. Persoonlijk voel ik er erg voor; vooral later als hij groter is, zal Axel de weinig gunstige datum van zijn verjaardag ondervinden. In de eerste jaren zal hij er wel niet veel begrip van hebben. – Hij wordt nu al erg beweeglijk, hij komt al op de leeftijd dat hij aan alles moet komen; alles op de grond gooien, aan de haren trekt etc. Hij weegt nu al 21 pond, een vrachtje om in bedwang te houden. – Ik geloof niet dat u zich over Emma ongerust hoeft te maken. Zij voelt er zich volkomen op haar plaats, en heeft plezier in het werk te midden van die aanhankelijke kinderen. Zelfs het opvoeden van Dicky vindt ze niets erg, dat zegt toch al veel. Eida zal wel uitvoerig over alles schrijven; zoals ik het zie, voelt Em er zich volkomen thuis. – Indertijd heeft “Hok” Bandoeng een paard getrokken bij de laatste Ierse Sweepstake. Die Hok was echter een motto (= geluk). Jammer dat de echte niets kreeg. Dat geld zouden we in deze tijd wel best kunnen gebruiken. Er gaan geruchten om, dat onze nieuwe salarisregeling zodanig zal zijn, dat het beginsalaris ƒ 250 bedraagt, nu ƒ 400, en het eind, dat men pas na 20 jaar bereikt ƒ 900 in plaats van ƒ 1.100, nu. Behoud ik dezelfde voorpraktijksregeling als nu, dan zal ik waarschijnlijk niet in inkomsten achteruit gaan, zelfs een paar tientjes meer krijgen, dan wat ik nu in het handje krijg. – De Jongh liet ons zijn elektrische broodrooster achter. We gebruiken hem vrijwel elke ochtend, ook om Axeltje een krokant korstje brood voor zijn tandjes te roosteren. – Zaterdag stond in de Javabode een artikeltje over Oppenoorth, getiteld “Oude schedels en .. nieuwe roem”, van de zeer gevreesde journalist Zentgraaff. Hij is daarom zo gevreesd, omdat hij altijd merkwaardig au fait is. In dat artikeltje wordt nu precies gezegd wat Oppenoorth aan Ter Haar misdaan heeft, [4] hoe hij misbruik heeft gemaakt van het feit dat hij leider was, in alle kleuren en geuren wordt verteld, dat hij zelfs om voor zich de vinderseer van de schedels te verkrijgen, er niet van teruggeschrokken is om allerlei leugens te publiceren. En het ongeluk is, dat het stuk zeer gedetailleerd de juiste toedracht van zaken weergeeft. Van vinderseer is het “vinders”-zeer geworden! Ik vind dit artikel erg persoonlijk, te persoonlijk, het heeft de kennelijke bedoeling om Oppenoorth – een door onkunde, eerzucht, naïviteit, onbetrouwbaarheid reeds zielige man – een trap achterna te geven. Niet, dat hij het niet verdiend heeft, maar het is al te erg. Wie de zegsman is van die Zentgr. is niet bekend. Oppenoorth kon op een minder persoonlijke manier besproken worden, zonder dat het resultaat minder effectief is. Maar we zitten in de Indische journalistiek; sensatie maakt de meeste opgang. Oppenoorth zal er nog grijzer door worden. Hij verdient het, maar het is wreed. Wellicht heb ik u al eens geschreven, dat hij ook tegen mij een intrigecampagne begonnen is, maar die op een fiasco uitliep en zich tegen hem keerde. Dat heeft hij mij nooit vergeven, – nodig is dat ook niet – en het was zo zielig toen hij van mij afscheid nam. Met een van nauw bedwongen agitatie schorre stem zei hij me goedendag; uit medelijden bracht ik hem weg naar het station, daar keek hij me niet eens aan, toen hij me de hand gaf; de stem van het geweten of haat. Enfin, Oppenoorth kan onze Dienst geen kwaad meer doen; hij is voor ons lucht.

Hoe toch iemand zo kan zijn; en desondanks een zeer belangrijke betrekking bekleden.

Dag Hok.

EIDA

6 november 1933

Geliefden – Axel loopt langs de box, heel langzaam, maar hij doet het toch. Opeens kon hij zelf gaan staan en even later begon hij zich voort te bewegen. Het is echt enig. Hij begint ook helemaal beweeglijker te worden, draait zich makkelijk om en gaat ogenblikkelijk staan als we de kamer inkomen en kruipt naar de kant. Wij zetten hem nog niet veel uit de box op het kleed in de kamer omdat Tommy overal loopt. Maar hij mag in de kinderstoel zitten als wij ontbijten en eten. Hij is nog altijd zo jolig ondanks dat hij nu erg verkouden is of liever was, want ’t is vrijwel over. Zo fijn dat hij geen last heeft van stemmingen. Emma was zo geweldig verrukt van hem als nog niemand behalve wij. Ze snapte niet dat ik hem niet de hele dag knuffelde. Hij had toen echt in de gaten dat er wat bijzonders was want hij trachtte steeds de aandacht te trekken door zo’n beetje te jammeren en als we keken, lachte hij, zo echt ondeugend. En Em nam hem nogal eens op en ’s avonds was hij bepaald onmogelijk! Hij lacht altijd als ik hem naar bed breng; we spelen dan kiekeboe door de klamboe heen, maar toen brulde hij iedere avond wel een kwartier. Misschien ook omdat hij in een andere kamer was – wat zou dat gegeven hebben in Trètès! – Ik heb nog steeds niets van Em gehoord na haar vertrek 10 dagen geleden! Maar ik vind het niets erg nu ik haar toch zo fijn heb gesproken. – Van Anneke wel een brief – die zijn blij dat ze weer samen zijn, geen wonder. En de zoons schijnen ook al gewend te zijn. – Ik ben benieuwd wat het resultaat zal zijn van je brief aan To over Dirk. Misschien, doet ze net of ze ’t met je eens is. Een geluk dat ze naar Semarang gaan. – Is Tante Trien[1] altijd zo geweest dat zijzelf het ideaal is! Die arme Lotty[2]. Fijn voor haar [2] dat ze bij jullie in de buurt woont, in plaats van bij de schoonmama! – Buck en ik hebben net vergaderd over de IEVA. Hij heeft me punten gegeven voor een verslagje, je krijgt het met de mail, we zullen proberen deze maand nog een lezing te organiseren en met Kerstmis een Kerstfeest. Het geld is nog steeds niet gekomen, vermoedelijk pas eind van de maand. Ik moet ook de financiën nakijken, want we weten er geen van allen het ware van, lieten alles over aan de penningmeesteresse. Maar vertel dit vooral niet aan Tante Masje! Een van de bestuursleden wil er alles van weten omdat ze bang is haar naam te grabbel te gooien als het een rommeltje zou blijken. Ze heeft natuurlijk wel een beetje gelijk. Bij ons gaat alles bij mondelinge afspraak en wanneer het ene bestuurslid dit, de ander dát zegt, wordt het een pan. Alles moet eigenlijk over het dagelijks bestuur gaan, maar dat lukt nog niet helemaal. We moeten het eens met kracht aanpakken, maar daar ben ik eigenlijk de persoon niet voor. – Ik ben net serviezen gaan kijken nog eens en die Roodkapje kost hier ƒ 17.50 voor 6 personen + ƒ 8.- voor 6 kopjes-schoteltjes-eierdopjes en bordjes extra, maar dan zijn er nog geen vleesschaaltjes bij. Er is ook nog een ander voor 12 personen, dat ƒ 31.- kost. Hoeveel zou de vracht zijn van ontbijt- en theeservies? Heb je idee. Zou het wel ƒ 10.- zijn? Dan kunnen we ’t beter hier kopen. Wat is er nog bij, als het 19-delig is? – Emy en Jan zijn vlak vóór Dien overgeplaatst naar Soppeng[3]. Dien woont in hun huisje, erg klein, maar ze hebben kans op een groter huis, het bouwplan is al klaar. Van Emy hoorde ik niks in lang. – In de maileditie heeft ook een foto gestaan van het nieuwe gebouw van Oom Jan Alingh. Waar hebben ze zo’n enorm ding voor nodig? Overigens hebben ze Philips maar op een verkeerde tekst een patent gegeven zodat geen ander meer in datzelfde soort kan werken, en de Japanner zijn proces wel verliezen zal hoewel Philips eigenlijk geen gelijk heeft. Het is wel belachelijk dat een rechter zich zo letterlijk aan geschreven woorden moet houden! – Straks gaat De Jongh weg – ik gaf hem nog jullie [3] adres. Ik hoop maar dat hij even komt. Je zult ook wel verrukt van hem zijn. Hij is in hoge mate ontwikkeld en kan over alles praten en er iets nieuws over vertellen. Zijn uitleg van de bijbel b.v. is frappant en zijn hele persoon is charmant en echt. Het is wel erg jammer dat we hem niet meer bij ons zullen zien. Maar in Holland bezoeken we hem vast hebben we afgesproken. – Elly Linn is met deze boot teruggekomen van verlof, ze ziet er goed uit en genoot ervan in Holland te zijn. Alleen vond ze ’t altijd vervelend dat haar man er niet bij was. Die was bang dat zijn dokterspraktijk zou verlopen. Ze is steeds in Amsterdam geweest, in Zandvoort en in Scheveningen en even in Zwitserland, ik zou er ook naar kunnen verlangen, al heeft zij juist verteld van alles dat niet zo ideaal is in Holland, als wij ’t ons hier voorstellen. Hoe langer je ergens weg bent, hoe meer je ’t idealiseert. Maar zij heeft wel geboft met de prachtige zomer. Ze heeft alleen een ellendige indruk gekregen van de werkeloosheid. Ze zeggen daar dat je gelukkiger mag zijn met een student verloofd te zijn dan met een afgestudeerde, want de eerste heeft tenminste nog werk! ’t Is zeker treurig en wij zijn dankbaar dat onze mannen werken kunnen en dat ons leven hier zo goed is. – Dora Ter Haar en ik zijn hard aan ‘t piano studeren. Ze heeft bedacht om elkaar een les op te geven van toonladders en oefeningen. Wij studeren dan beiden hetzelfde én goed omdat we niet voor elkaar onder willen doen. Het is erg plezierig. Ik moet wel haast elke dag studeren. Van dansen komt dan niet zoveel ’s morgens. Trouwens, deze hele week deed ik er niets aan, vanmorgen is de danserij ook niet doorgegaan, omdat de pianiste niet kon komen. Ik denk trouwens niet dat ik er bij haar mee door zal gaan omdat ze een heel ander genre verwacht dan ik kan aanvoelen. Zij vindt muziek bijzaak en ik hoofdzaak. En ik ben er niet artistiek genoeg voor. – Hok had een brief uit Amerika, die aan De Jongh was geschreven dat ze Hok’s werk daar zo zeer waarderen. Enig is dat hè. – Meneer De Jongh [4] gelooft ook niet dat wij de kans lopen eruit te moeten. Maar wij denken ook maar niet vooruit. Het leven is nu goed en als ’t verandert, ach komt tijd, komt raad.

Morgen komt dan eindelijk heus Alex bij ons eten. Hok vindt het ontzettend, overdrijft verschrikkelijk. Ik vind dat je mensen maar moet nemen zoals ze zijn, maar als Irene terugkomt, zou ik me schamen als ik Alex nooit hier gevraagd had. Ik houd nu eenmaal ervan gastvrij te zijn. Als je zo exclusief bent en niemand aardig vindt, kun je wel op het dak gaan zitten. Vooral hier in Indië heb je niet zoveel keus in mensen met wie je nu volkomen harmonieert. De meeste mensen zijn toch wel aardig voor een oppervlakkige conversatie. Zulke mensen als Baukje en Egbert indertijd kun je met een lantaarntje zoeken en dan hebben ze meestal zóveel kennissen dat je hen toch niet helemaal voor jezelf hebt. Ik was gister op een koffiepraatje bij Mevrouw Bijl de Vroe die jarig was en die een stuk of 6 andere officiersvrouwen had zitten. Ik heb me best geamuseerd inwendig over al die verschillende typen. Mevr. Bijl de Vroe stak mijlen boven ze uit wat geest en ontwikkeling betreft. Ik mag haar erg graag en zij mij ook, geloof ik. Ze is met haar man bij ons geweest en vroeg me gauw weer eens aan te komen. Het is een echt vlot type en ze vindt mij wel merkwaardig, geloof ik, ze kijkt me tenminste altijd zo aan. Ze mag ook graag gekke dingen zeggen en die vallen bij mij altijd in goede aarde. We waren ook weer even bij Jeanne en Tek Bheng. Ze komen steeds nooit hier. Jeanne had de jurk voor de Vredesengel van 11 november[4] al af, maar als ’t regent gaat er niets door en heeft ze al ‘t werk voor niets gedaan, en ’t is regentijd ook nog. Er doen ook 6 IEVA meisjes mee, die ieder een land voorstellen, 54 landen worden voorgesteld, allemaal door een lint verbonden aan de Volkenbond’s Vredesengel. Het idee is mooi, hè. – Maar Duitsland en Japan moeten ze er dus uitlaten!! Dag – Eida

De hele aangetekende brief die je krijgt, is voor Irene, het spijt me voor jullie! [5]

HOK

G. Vandaag hebben we De Jongh weggebracht. Morgen vertrekt zijn schip: een Mekka boot, zodat hij nog even in Arabië aan wal zal stappen. Met hem verdwijnt een door ons beiden zeer gewaardeerd persoon. Hij kwam, ondanks het feit dat hij op de Directeur na mijn hoogste chef was, zeer gaarne bij ons. Hij was onze vaste tennispartner op zaterdagmiddag, en ook degene die met ons geregeld en we kunnen wel zeggen erg vaak naar de bioscoop ging. Hij beloofde Eida, de afkorting Eidje vindt hij allerverschrikkelijkst, om ook op het Papaverhof te komen. Dan zult u zelf zien, wat een persoonlijkheid hij is. Hij is ook degene die onze Dienst groot heeft gemaakt; van een nauwelijks bekend Mijnwezen tot wat de Opsporingsdienst nu is. We mogen hem erg graag; algemeen wordt hij ook zeer gewaardeerd. Natuurlijk zijn er mensen, die zijn tijd van heengaan reeds lang aangebroken vinden, maar deze hadden er belang bij! – Donderdag hebben we nog samen getennist, met als 4e man, een vooraanstaand theosoof, Mr. Geoffry Hodson, die hier op tournee was. Ik had het ongeluk om Hodson net een bal op zijn fontanel te slaan, niet alleen op een zeer gevoelige plek, maar ook op een voor een theosoof zeer belangrijk orgaan! Gelukkig waren er geen verdere gevolgen; ook zijn helderziendheid was hij niet kwijt. We hebben de vorige week een aantal theosofische lezingen gevolgd. Zeer interessant; ze verkondigen een hypothese over ons bestaan, die m.i. gelijkwaardig staat naast de andere grote wereldbeschouwingen. Wellicht dat ik me er verder in verdiep. Vandaag kreeg ik een brief, een officieel schrijven aan onze Dienst, waarin het volgende judicium over me stond. “I am very glad that Dr. Tan will continue his work on Foraminifera. Here he is very highly considerated.” Het is geschreven door een der meest op de voorgrond tredende  Amerikaanse paleontologen. Ik kan me geen betere en bevoegdere beoordelaar wensen. – Ik hoop dat mijn toekomstige publicaties hetzelfde succes oogsten. Momenteel ben ik weer met een bezig, waarmee ik wellicht in het begin van het volgende jaar klaar zal zijn. Het is eigenlijk een voortzetting van een onderzoek, dat ik voor vier jaar begonnen ben, maar door drukke werkzaamheden heb moeten staken. Het belooft weer wat aardigs te worden en hierna staan nog vele andere te wachten. Sinds Oppenoorth weg is, hebben we heel wat prettiger werk te doen; men gebruikt nu de specialisten voor het [6] eigenlijke specialistenwerk, dit is researchwerk en niet zoals vroeger, toen we niet meer waren dan determineer­machines. Oppenoorth was bang dat we te mooie resultaten zouden krijgen. Die onzalige tijd is nu voorgoed voorbij! – Axeltje is al een hele piet: hij loopt, kruipt, praat, speelt kiekeboe, zegt al papap, mamam, Eidje, Hokkie, auto en nog vele andere klanken in een ons onbegrijpelijke taal. Zopas probeerde hij ook te typen, maar wilde niets weten van hulp, zodat het op niets is uitgelopen – Tommy heeft weer twee jonkjes; één is gewoon, meer aan de lelijke dan aan de mooie kant. De andere is een schat, met zwarte neus en verhemelte, dikke vacht en scheve Chinese ogen. We zullen ze Paul en Peter noemen, hoewel ze beide dames zijn. – Hoe vond u de etende Axel!

Dag Hok.

HOK

30 oktober.

G. Ziet hier twee kiekjes van Axel met zijn ouders. Zijn etenskom is het “waterbakje” van het theeservies. Dat “kommetje” wordt tot driekwart gevuld, en dan is het scheppen maar, aan een stuk door, zonder ophouden tot het leeg is. Axel eet niet door tot hij genoeg heeft, maar eet door tot hij niets meer krijgt. Of hij dan genoeg, dan wel méér dan genoeg heeft, weten we niet; in elk geval heeft hij dan zeker geen honger meer. Zijn mond is groot vergeleken bij zijn paplepel, zijn oren zijn zowat even klein, als die van zijn Pap. Zijn beentjes zijn vrijwel even dik als die van Wyt. Hij speelt met een bijtring, waaraan een zilveren belletje, een cadeau van Anneke! U ziet ook wat een grote karrenvracht tegelijk in Axel’s mond komt! Morgen krijgen we De Jongh op afscheidseten; op het laatste nippertje werd hem nog verzocht te blijven als Hoofd van de Mijnbouw, waarvoor hij echter bedankte. Net één week voor zijn vertrek, terwijl de regering tijdig genoeg gewaarschuwd was, dat er niemand is om hem op te volgen. De Jongh bracht de nieuwe departementsdirecteur bij mij in mijn kamer. Ik voelde me erg vereerd, omdat de nieuwe directeur vrijwel bij niemand van de collega’s werd gebracht. Wellicht wou De Jongh demonstreren hoe druk ik het heb. Ik was gelukkig op mijn kamer. Donderdag aanstaande tennissen we met Geoffry Hodson en De Jongh. De eerste schijnt een vooraanstaand theosoof te zijn. We komen ook al vaak in de Theosofische loge, zonder aangesloten te zijn.

Woensdag jl. heb ik succes gehad in de Gemeenteraadsvergadering. Het ging weer over de gasmaatschappij. Ze hebben niet de gunstigste voorwaarden gekregen, met het resultaat, dat het publiek nu ook zal profiteren van de lage kolenprijzen.

Dag Hok [2]

31 oktober ‘33

Lieverdjes – Em is weer vertrokken. Ze zit nu in Trètès tot Dirk’s grote voldoening denk ik. Ze is nog één dag langer gebleven wat hij niet kon appreciëren, maar wij des te meer! Trouwens hij schreef Em dat zij en ik zeker niet direct contact gehad hadden en dat hij vermoedde dat ze er daarom een dagje aan had vastgeknoopt,  wat precies de waarheid was. Het is gek dat je eerst weer aan elkaar moet wennen. Hok was zo lief geweest mij met Em op de logeerkamer te laten slapen. Dat was fijn want direct de eerste nacht hebben we heel wat afgeboomd, terwijl het overdag niet zo makkelijk vlotte. We weten nu tenminste weer wat meer van elkaars denken en doen. Em is zo’n slechte schrijfster dat zo’n ontmoeting extra nodig is. – We hebben steeds middeltjes moeten bedenken om Dicky te lozen. Hij zou ‘t liefst de hele dag naast Em zitten of tegen haar aanhangen! Hij is nog steeds de verwende jongste, die echt baby gebleven is. Em doet niets als hem opvoeden en nu al met succes. We konden niet uitstaan dat hij steeds huilde en moesten hem er steeds aan herinneren dat hij al 9 is, en niet pas 9. Em kreeg hem zelfs zover dat hij uit zichzelf zei te willen trachten de hele vakantie niet te huilen. Dat is toch leuk al zal ’t hem nooit lukken! Hij had een rol tekenpapier op de stoel naast Axel’s bed gelegd en Axel had het tussen de spijlen door ingerekend en volkomen verfrommeld. Direct vloden Dicky’s tranen en zo ging ’t door. Gelukkig lukte ’t ons nogal eens hem kwijt te zijn. Hok ging ook een middag met hem naar de dierentuin en ondertussen wandelden Em en ik met Axel. ’t Was ons nooit te ver! Ze is toch eigenlijk niets veranderd sinds wij jong en thuis bij jullie waren, ze kan ernstig en lollig zijn net als toen. Ze zagen er beiden prachtig uit toen ze weer weggingen. [3] Ze kwamen echt zwart aan en Em had hoofdpijn en we moesten meteen Thijs’ verjaardag gaan vieren. We hadden niet veel zin om uit te gaan, maar deden het voor Thijs’ plezier. We hebben wat gedanst in ’t Indisch Restaurant, maar om 11 uur hebben we er verder voor bedankt. Eén morgen heeft Katy Kunst Dicky meegenomen naar het Jubileumpark en wij zijn iets later ook daarheen gegaan, maar slopen in omtrekkende beweging òm ze heen om ongezien in ons schuilhoekje te komen. We zijn daar een paar morgens geweest, meer dan zalig. We lagen op de bladen die van de bamboes waren afgevallen en de schaduw van de bomen. – Eén avond waren we in de bioscoop waar Em zich een kronkel in de darmen lachte om een vent die wij al vaker gezien hadden, zodat wij ’t niet zo grappig meer vonden als zij, maar genoten van haar lachlust. Eens gingen we voor Dicky naar de kinderbioscoop, ook heel aardig. Het is wel een aardige jongen hoor, ik heb hem veel liever als b.v. Jaapje Kunst maar “zijn schroef zit los”, zoals Vader dat noemt, maar dat zal nog wel in orde komen. Af en toe lijkt hij op Dirk, maar ’t is nog een echt knulletje. – Ik was juist die week p.f. zodat we niet tennisten, hoewel Meneer Buck ons uitnodigde. – Zondag hebben we met De Jongh een fijne wandeltocht gemaakt, van 8 tot 12. Het was reuze fijn. Ik heb er al zo vaak naar verlangd weer eens wat te lopen en ’t heeft ons echt goed gedaan, hoewel m’n schoenen m’n tenen verhinderden zich uit te strekken. Ik zal nu Indische tuinschoenen kopen, één maat te groot, dan kunnen we nòg verder gaan. Het was trouwens voor de eerste maal weer aardig ver en vandaag heb ik enorme spierpijn in rug en benen. Anders tennissen we zondags maar tegenwoordig zijn er wel 16 of 20 mensen daar voor één baan, zodat je beter kunt lopen dan daar te zitten wachten. [4]

Het is vandaag maandag. Ik mail een dag eerder omdat Meneer de Jongh bij ons eet. Hij gaat met de volgende boot en morgen neemt hij afscheid van de ingenieurs, waar ik ook heenga. Eerst moet ik weer dansen met Mevr. van Praag, die me geschreven heeft dat zij en haar huisgenoten allemaal ziek zijn geweest en dat ze daarom niets van zich heeft laten horen. Hok vindt dat ik nu niet meer moet gaan omdat ze me 3 weken heeft laten wachten, maar tenslotte ben ik degene die van haar leert, zodat ik niet zo gauw op m’n tenen getrapt wil zijn. Daarna is dan het afscheid en ’s avonds om half 8 komt hij alweer, zodat ik nú maar schrijf. Het is nu trouwens ook al 10 uur, want we waren naar een lezing van een theosoof, Engelsman mr. Hodson, over het hogere bewustzijn en meditatie. Het is een zeer bijzondere man. Bij uitzondering een gezond type, met stralende fonkelende blauwe ogen. Hij is echt zielsverheugd over het leven en alles wat daarmee samenhangt. Hij geniet elke minuut ook terwijl hij spreekt. Het was wel haast allemaal nieuw en ’t Engels erg moeilijk met de speciale termen maar ’t was toch absoluut meeslepend. Hij kan datgene wat Anker Larsen’s hoofdpersoon kan in de Steen der Wijzen: zich bewust losmaken van ’t lichaam en hij kan dan vertoeven onder de “engelen”. Volgens hem is de gewone helderziendheid geen hogere gave, het is eerder een belemmering voor het zich openstellen voor de hogere machten. Hij zegt ook dat ieder mens geen geleidegeest heeft zoals de spiritisten dat zeggen. Hij zegt dat het beter is op zichzelf te vertrouwen en zelf aansprakelijk te zijn voor eigen leven dan maar op een ander te bouwen. Een echt gezonde opvatting. De Jongh heeft ons gevraagd donderdag met hem en deze Meneer Hodson te tennissen. We moeten dan [5] maar eerst eens Engels converseren samen. Wat de IEVA betreft: de jaarverslagen worden de volgende week verzonden. Het nieuwe halfjaarverslag moet ik nog maken. Meneer Buck zal de notulen die hij nog pas in klad heeft, vandaag of morgen afmaken en aan de hand daarvan, maak ik dat verslagje wel. Is Marietje er ook al in geïnteresseerd. Wat fijn is dat. Irene heeft de film nog niet gevraagd. We zullen hem toch maar sturen, nadat we hem zelf nog eens hebben afgedraaid. Je weet toch dat Meneer Buck hem opnam. We hebben op ’t IEVA huis overigens weer een lastige toestand. We hebben weer een nieuwe dame die kan koken aangenomen met 1 november en nu heeft de directrice niets meer te doen. Ze is eigenlijk te oud, al 65, en trekt zich alles te erg aan en “haspelt” met iedereen. Enorm lastig is het. De hele morgen was ik er weer voor uit, maar we hebben nog geen absoluut goeie oplossing gevonden. We willen haar wel graag kwijt. Er is hier een jonge dame van 25 jaar, die gediplomeerd lerares is voor Huishoudkunde en Was. Misschien wil zij zich bekwamen in ’t koken, dan hebben we toch een gediplomeerde kracht. Ze vraagt alleen een groot salaris ƒ 150.- of  ƒ 200,-. Maar we zullen eerst zien wat deze nieuwe Indische dame van de kooklessen terechtbrengt, die doet het voor ƒ 25.-! Veel te goedkoop eigenlijk. Als we het geld echt hebben en ze is goed, dan kunnen we haar ’t dubbele aanbieden. Ik wou dolgraag een kettinkje hebben dat bij mijn zilveren broche van jullie past. Em heeft er één van ƒ  0.50 uit de Passage zegt ze. Verder zou ik erg blij zijn met grote truien voor Axel. Hij heeft zowat dezelfde maat als Wytje. Maar vermoedelijk is ’t al te laat voor ’t Sinterklaaspak, dat is ook alweer niks. – Met de mail gaan IEVA jaarverslagen – over de rest schrijf ik volgende week met het verslag van dit jaar. [6]

Hartelijk dank voor de moeite van dassen en serviezen. Ook daarover zullen we de volgende week beslissen. Houw zal wel verrukt zijn van de das. Gelukkig dat je hem gedistingeerd vindt.

Fam. van der Laan is veilig vertrokken – Wytje was doodsbang dat zijn moeder niet meeging, maar alles liep goed af.

Juffrouw Bletterman is naar Japan vertrokken en komt in december pas terug. Meneer Buck en ik zijn nu ‘t dagelijks bestuur. Ik heb net het jaarverslag weer doorgelezen en geconstateerd dat we verleden jaar veel meer gedaan hebben dan nu, daar moet verandering in komen.

Axel is plotseling gaan staan en vandaag wandelde hij al enige stapjes langs de box, enig.

Dag Eida 

EIDA

24 okt.’33.

(Zus’ verjaardag. Arme Dirk – gelukkig heeft hij Loutje. 

Dicky dacht eraan maar wou er niet over praten.)

Geliefden – 

We hebben dus jullie brief aan Em en mij in Bandoeng gelezen, in plaats van in Trètès. Ik had nooit durven hopen dat Em zou komen toen ik haar schreef dat ik het niet aandorst om Axeltje. Het is echt fijn. Jammer dat ze Dicky mee moest brengen. Het is een heel aardig jong maar hij is er altijd bij! Goddank mocht hij gister met de Ter Haartjes spelen, wat hij eerst niet wou en nu is hij er weer met enthousiasme heengegaan. Het is nu half 6, Hok tennist en Em slaapt nog. Ze moet nog helemaal acclimatiseren en is erg slaperig. Gelukkig ziet ze er goed uit. We slapen samen in het logeerbed zodat we ’s avonds niet zo snel gaan slapen! Het is wel jammer dat we dit samenzijn niet in Trètès hebben, 4 dagen is wel erg kort, maar misschien nog eens als Axeltje wat ouder is.

Zeer nederig heb ik “het standje” aanvaard over het feit dat ik Dirk vertelde dat To aan jullie over Tante Leidie’s zijn in Soerabaja had geschreven. Maar dat kwam zo: T.L. had Dirk verweten dat hij alles over zijn verhouding tot haar e.d. aan jullie had rondgebazuind want T.L. had gemerkt dat jullie ervan wisten en toen beklaagde Dirk zich daarover bij mij omdat hij jullie er nog niets over geschreven had en toen heb ik hem getroost door te zeggen dat jullie het van To wist. Dirk was erg verrukt dat [2] hij ’t nu eens níét geweest was, dat een ànder schoonkind op wie T. L. plotseling in haar brieven gesteld was, erover gepraat had en dat heeft hij haar toen zeker geschreven. Ze zal ’t zeker rechtstreeks van Dirk weten. Ik heb Dirk toen gezegd dat To het onder geheimhouding geschreven had maar hij had zeker geen zin standjes voor háár op te vangen, hoewel het toch niets erg was geweest of hij nog zwarter in T. L.’s oog was geworden!

Bedankt voor de inlichtingen over de Hollandse IEVA. Irene heeft ƒ 10.- gestuurd aan de erepresidente van de IEVA. Dat is weer eigenaardig van Irene. Wáár heeft ze ’t geld vandaan. Is het van de Hollandse IEVA? Zo ja, waarom stuurt zij het en niet jij? Is het van haarzelf?, waarom stuurt ze ’t dan niet aan onze penningmeesteresse maar aan onze erepresidente. Ze heeft zeker willen laten zien dat er uit Holland werkelijk geld komt en ze heeft gewild dat de erepresidente het zou weten en was bang dat wij ’t haar niet zouden vertellen, maar waarom vraagt ze het dan jou niet te sturen? Enfin. Ik zal Mevr. de Jongh er toch eens over opbellen. Weet je wat zo jammer is van de IEVA, dat de IEVVO er ook is, en dat zij een organisatie over 6 plaatsen van Indië hebben en dat zij er ook werken voor het Indische meisje en dat de vrouw van de G.G. hun beschermvrouwe is. Bij hèn is het alleen opgezet voor en door de eerzucht van de presidente H.B., maar toch verhindert dit ons uitbreiden naar buiten Bandoeng, aldus werken wij alleen voor het Bandoengse Indische meisje. Je schrijft nog steeds niet of Irene via jullie mijn vliegbrief al kreeg. Enig dat jullie de films van Dr. Klein mochten zien. Had hij de [3] Einthoven’s uit Bandoeng ook genomen? Daar heeft hij gelogeerd.

Van het aangetekende pak voor mijn verjaardag kreeg ik een aankondiging en zonder enige moeite haalde ik het af van het postkantoor.

De Ver. v. Huisvrouwen draagt nu ƒ 10.- per maand bij voor de IEVA – De meisjes zijn geen ondankbare wichten dit jaar. Verleden jaar hadden we er wel een paar vervelende. Nu zijn ze erg enthousiast. Vanmorgen waren Em en ik met Dicky daar, ze vonden het ook erg aardig en maakten kennis met de directrice en de leraren. Als jullie ons nu een gediplomeerde leerkracht voor “Indische en Hollandse keuken” konden bezorgen, zouden we reuze blij zijn. We krijgen nu de ƒ 9.000.- dus willen we zo gauw mogelijk goed beginnen. Liefst ook moet zij gediplomeerd zijn voor Huishoudkunde. We betalen dan ± ƒ 100.- / ƒ 125.- per maand. Maar het prettigst zou zijn als zij al in Indië was. Als jullie hier iemand weten. Maar overtocht betalen we natuurlijk niet. Dat maakt het natuurlijk moeilijk. Maar als de Hollandse IEVA daar voor is om ons gediplomeerde krachten te bezorgen, willen we er bij deze graag gebruik van maken. Indertijd heeft Juffr. v. Anrooy iets geleverd voor de Koloniale School, zo één zouden wij ook kunnen gebruiken. We hebben nu met 1 november weer een nieuwe kracht, weer óngediplomeerd omdat gediplomeerd niet verkrijgbaar zijn.

We vierden Thijs’ verjaardag heel gezellig. Em was natuurlijk wel doodop van de treinreis zodat we maar om 11 uur naar bed gingen. Maar juist die nacht hebben we in bed fijn gekletst! Wij gaven Thijs “Duitsland zet de klok terug”  waarmee hij erg blij was.

Vanmorgen zijn ze alle 4 samen vertrokken. Wytje was [4] doodsbenauwd dat mamma niet mee zou gaan en hield haar stevig omklemd. Hij is zo’n schattig jong. Ik zal hem erg missen (hoewel wij hier nu geen voorwerpen meer zullen missen!). Hij was steeds veel ’s morgens bij me en dan amuseerden we ons bijzonder. We waren natuurlijk erg blij dat ze naar huis gingen eindelijk. Maar voor ons is het erg jammer, we konden juist zo goed samen de laatste tijd. Maar dat heb ik altijd. Tegen dat de mensen weggaan, ga ik ze pas goed waarderen.

Dag jongens, Eida. [5]

HOK

G. Erg bedankt voor de brieven vol troostwoorden. Zoals u reeds gelezen zult hebben, is Eidjes reis niet doorgegaan en zitten Em en haar jongste zoon nu bij ons. Ik vind deze oplossing verreweg de beste, omdat de reis naar Soerabaja met Axel, voor Eida wel wat erg veel zal zijn. Vooral nu Axel al een erg bewegelijke bengel is, van 80 cm en 20 pond (3 pond lichter, dan Wytje!) Je kunt hem geen 5 minuten dragen, zo zwaar is hij. Sinds enige dagen staat hij en vandaag nam hij zelfs ook de allures aan van een Cicero. Al converserende en gesticulerende stond hij naar ons te kijken tijdens het middageten. Het was alsof hij ons toesprak. Van Anneke en Thijs kreeg hij een bijtring waaraan een zilveren klokje, bij wijze van tegenprestatie voor de logeerpartij van Wytje. – Vanochtend brachten we hen weg. Wytje riep telkens: dat Jeija! – Emmetje ziet er goed is, ze is natuurlijk wel erg moe, wat ook door de reis komt. Ze maakt een zeer tevreden indruk op ons, en Dicky is zeer aan haar gehecht. De dagen, die ze hier bij ons doorbrengt zullen haar na de hitte in Soerabaja erg goed doen. Eida en Em slapen samen in Axel’s kamer. Dicky, Axel en ik in onze eigen slaapkamer. Zo was het ’t gemakkelijkst, en bovendien hebben de gezusters nu alle gelegenheid om met elkaar te praten. Wat zij dan ook niet verzuimen. Dicky sturen we elke middag naar de Ter Haar’s, de familie met 7 kinderen. Eerst wou hij niet, maar het is er zo’n alleraardigst milieu dat hij er gauw in kwam en nu met plezier er komt spelen. – Onze De Jongh gaat in het begin van de volgende maand weg. Hij heeft ons zijn broodrooster doen erven. Erg aardig, wij kunnen zo’n toestel best gebruiken. Er wordt weinig meer gesproken over de opheffing van onze Dienst. Dat schijnt voorgoed van de baan te zijn. Of ik in vaste dienst zal komen weet ik niet. Ik denk het niet, omdat het aannemen van ambtenaren in vaste dienst momenteel niet mogelijk is. Wat ze na de expiratie van mijn contract zullen doen, weet ik niet, het ziet er echter niet naar uit, dat ze me weg zullen doen. Ik verkeer nog altijd in de gunstige positie dat ik niet overtollig, noch te vervangen ben. Dus er is geen reden tot ongerustheid. Wel is er sprake van verdere personeelsafvloeiingen. Ik denk dat alle tijdelijke Duitsers heen moeten gaan. Met de Van der Laans zijn we op Thijs’ verjaardag wezen dansen. Em was toen net aan, zodat ze toen erg moe was. Wij hadden het erg gezellig samen. Eida kwam elke ochtend Menno’tje baden en Wytje oppassen. Het was wat veel voor haar. Daarbij zit ze nu in het Dagelijks bestuur van de IEVA, die nu de ƒ 9.000,- van de loterij zullen krijgen. De Ierse Sweepstake gaf aan een zekere meneer Hok te Bandoeng een paardenprijs. Jammer dat met deze Hok niet die van de Berlageweg is bedoeld!! Erg jammer, want laatstgenoemde heeft ook een lotje van de Sweepstake. Een volgende keer beter. – Thijs gaven we als verjaarscadeau het boek, Duitsland zet de klok terug, van Mowrer een zeer interessant geschrift over de Nazi’s. Thijs was er erg blij mee. – Verder kregen we Wytje’s driewieler, in de verwachting dat Axel er ook eens op zal rondtoeren. – Nog erg bedankt voor de brieven. Erg aardig. Ze verhogen de vreugde hier aan de Berlageweg. 

Dag Hok.

EIDA

17 okt.’33

Geliefden –

Het is al laat, we zijn al naar de stad geweest nadat Axel naar bed was gebracht. Hij wordt nu al steeds groter en krijgt nu nog maar 4 maaltijden. Het is zo wel handig want vroeger moest ik hem om 4 uur, half 5 wel wakker maken omdat hij anders ’s avonds niet weer om half 8 kon eten. Vaak werd het nog later en dan was hij om 7 uur al ingeslapen en moest ik hem een uur later weer wakker maken om te eten. Dus aardig onpraktisch maar dat kwam door onze dagindeling omdat Hok van 2 tot 3 Axel graag bij zich heeft en Axel van 3 tot 5 dan wel mag slapen. Hij krijgt nu als hij wakker wordt ± 5 uur 2 pisangs en eet dan smakelijk om half 7. Het is voor mij ook wel fijn nu kan ik ’s middags ook weer wat meer slapen. Om ± half 6 wandelen we dan met de kinderwagen waar Axel niet meer in ligt maar zit of over de rand hangt. Hij kan nu zo goed zitten dat hij alle kanten kan opdraaien zonder om te vallen, zodat hij graag half omgekeerd of scheef zit. Zijn knietjes zijn nu ook al aardig sterk. Het zal nu niet lang meer duren of hij gaat staan. Op zijn knieën staan kan hij al goed en ook blijven staan als je hem neerzet. Het gaat toch vlug hè. Met deze mail zul je van Emma wel een brief krijgen met de verwachting dat Axel en ik zaterdag komen. Ik ben erg wankelmoedig wat dat gaan betreft. Elke dag veranderde mijn zin in geen zin en andersom. Hok vond het nl. zo vervelend dat ik zou gaan. En ik heb Dirk ook altijd gezegd [2] dat ik zonder Hok geen zin had in vakantie, maar in een zwak ogenblik in september heb ik toegestemd, maar ik heb eigenlijk niet gedacht aan die treinreis die 12 hele uren duurt. Dat is toch wel ál te lang om een kind, zoals Axel, dat al gaat kruipen op dezelfde plaats te laten zitten. Hij is ook gauw van streek in een vreemde omgeving en ’t zou een ramp zijn als hij er huilerig van werd en wij er al die 10 dagen mee zaten. Want hij moet in een vreemd bed, een vreemde box, een vreemde kamer…. Maar aan de andere kant Dirk heeft alles aandoenlijk mooi voor elkaar.Hij heeft zelfs een box laten maken en een baboe gehuurd. Echt vervelende geschiedenis. Ik zou ook zo graag Em spreken, ik wil toch nog trachten haar hier te halen, maar dat zal wel niet lukken. Ik ben bang dat ze er wel boos over zullen zijn, maar ik zie er toch tegenop, hoe dichter het nadert. Het is in de trein ook nog smoorheet en dat is Axel ook helemaal niet gewend.

De IEVA heeft toezegging gekregen voor de ƒ 9.000.- hoera. We hebben plannen het in een huis te steken gedeeltelijk, van de Roemer Visscher Vereniging die een eigen huis gaat bouwen. Overmorgen gaan 2 andere bestuursleden en ik er met hen over praten. We weten nog niet of ze ’t goed vinden. Misschien hebben wij ook teveel lokaliteiten nodig voor het samengaan met een ander. – We hebben besloten Irene de volmacht te sturen om namens de IEVA alles te doen naar haar beste weten in Europa. We zullen het maar weer aan jou sturen, tenzij Alex een adres weet. Zeg Mam, je schrijft weer niets over de vliegbrief, die ik Irene stuurde bij jullie – Neem ons niet kwalijk dat we nooit schreven over de ƒ 37.50, maar dat kwam zeker doordat we er vóór de aankomst al voor bedankten. Anneke kreeg de ƒ 12.50, juist op een gunstig ogenblik daar ze weer eens blut was! [3] Onze filmpot verkeert nu ook in welstand!

Hok heeft een baan opgesnord voor zijn oudste broer, althans die heeft gesolliciteerd. We hopen zeer (óók voor onze eigen zak) dat hij het krijgt en vooral dat hij het houdt. Zaterdagavond waren we naar een toneelstuk dat zo snert was dat we in de pauze zijn weggegaan. We hebben toen Hok’s neef Thung uit Klaten in Hotel Preanger opgezocht en hebben met hem en een vriend en Buck wat gedronken, gegeten en gedanst en geboomd! Voor het dansen zorgden overigens alleen Buck en ik, de andere 3 hebben zwaar geboomd over wetenschappelijkheid en Christendom e.d. Thung is een reuze gezellige vlotte jongen en zijn vriend debatteerde met een tegenovergestelde mening zodat ze nooit uitgepraat waren. Buck danst reuze fijn en kent de nieuwste dansen ook dankzij Alex! Het was jammer dat zijn vrouw niet mee was, maar haar baby kwam thuis uit het Ziekenhuis die dag zodat ze de eerste nacht niet uit kon gaan. Maar zijn vrouw, Irene’s zuster is ook niet zo dol op uitgaan, is meer een huismus, heel gewoon en genoeglijk; heel anders dan Irene. – Ik heb Alex op de vergadering gesproken, hij was enorm jolig en we hadden veel pret, hij is een echt jolig leuk type als hij zin heeft. Ik wou maar dat hij ’t met Hok kon vinden, dan was er niks aan ’t handje. Maar daar wij nooit bij hem komen, vindt hij dat hij bij ons ook niet meer kan komen. Ik ben er juist op gesteld om erg gastvrij te zijn en dan is zoiets extra vervelend. – Zondag at De Jongh weer eens bij ons en gingen we ‘s avonds naar de film. Het gevolg van al onze bioscoopjes is dat ik voorlopig er niet meer heen wil, vooral van de Duitse operette films heb ik m’n buik vol! Schandalig verwend hè. Wij leiden hier ook maar een luxe leventje van tennissen – bioscoop en uitgaan met Axeltje die deftig mee auto rijdt! Hij blijft in de bochten ook al goed zitten! Dag,

Eida [4]

Even nog over de verjaringsjurk. Vóór mijn verjaardag kocht ik die andere op een uitverkoop dus dat heeft niets met die van jullie uitstaande. Deze bevalt me daarentegen buitengewoon goed. Bij deftige gelegenheden als IEVA en Vivos vergaderingen droeg ik hem al en hij staat me keurig. Ik haalde er Em ook in van de boot en Em vond hem zo netjes staan. Hij is een geslaagde aanvulling van mijn garderobe, werkelijk. Ik heb alleen nu vrij veel rode jurken maar het staat me zo goed en wat wil je nog meer. Ik heb nu een blauwe ruit van glasbatist laten maken voor ’s morgens – morgen is hij klaar. Ik ben benieuwd hoe hij zal zijn. Jullie wit met bloemen glasbatist draag ik nog slechts als avondjurk, ook zaterdag in Homann. Hij staat erg leuk vooral bij ’t walsen!

Dat je ongerust bent geweest over Anneke is weer stout. Je ziet dat je voorgevoelens je ook weleens bedriegen!

Ik was vanmorgen zo gezellig met Axel bij Anneke. Ik kom zo graag wat bij haar kletsen. Het is eigenlijk m’n dag om plastisch te dansen, maar die Mevr. v. Praag laat niets meer van zich horen en ik dring me nu eenmaal nooit op!

Dag Eida [5]

HOK

17 oktober ‘33

G. Inderdaad kijkt Axeltje scheel, maar Christie zegt, dat het wel vanzelf in orde zal komen. We maken ons er niet ongerust over en zullen hem te gelegener tijd en indien nodig bij een oogarts brengen. Dat was ik toch van plan te doen, omdat zijn pappie van een te laat medisch onderzoek van zijn ogen, nu alle ongemak ondervindt.

Hierbij ingesloten vindt u een stukje van zijn haardos; zijn haren werden bij zijn nek een beetje erg lang, zodat Eida het nodig vond er de schaar in te zetten. Nu kunt u tenminste zien wat zijn hoofdkleur is. Krullen, daar doet hij niet aan. Axeltje krijgt nu behoefte om te staan. Hij wiebelt nog wel heel erg maar vindt het staan erg interessant. Verder heeft hij zijn vijfde tand. Hij is nog altijd even vrolijk, en kan van tijd tot tijd erg krijsen. Zijn vriend Tommy heeft weer twee kinderen. Dat gaat daar nog voorspoedig. Ze hebben nog geen toekomstige baas. Ik hoop niet dat we ermee blijven zitten. – Deze week zijn we weer eens uitgegaan. Eerst, ik geloof vrijdag, naar Marlene Dietrich’s Song of songs. Een film die ons erg tegengevallen is; zaterdag naar een toneelstuk van de dilettantenvereniging “Braga”, een alleroninteressantst stuk, gewoon een tijdverspilling geweest zowel voor de speler als voor de toeschouwer. We verdwenen na het tweede bedrijf om naar Homann te gaan, alwaar we om 2 uur vandaan gingen. Zondagavond De Jongh te eten gehad en daarna naar Liane Haid in Madame wünscht keine Kinder: een weinig zeggend komedietje! En toen de volgende avond Jantje Westerveld kwam – gewoontegetrouw kwam hij op het moment, dat we uit moesten om te winkelen – ons uitnodigde om naar de bioscoop te gaan, toen pasten we! Vandaag kocht ik met Eida een pet, wellicht helpt dat tegen de chronische verkoudheid, waaraan ik blijkbaar ten offer ben gevallen. Zo erg is ’t niet, maar prettig is het geenszins. De pet staat goed en houdt het hoofd warm. [6] Wat onhandig van Duitsland om zo pardoes uit de Volkenbond te treden. Handige diplomaten zijn ze toch niet! Wat dat weer voor een onrust geven zal bij de Fransen!

Eida gaat waarschijnlijk niet naar Soerabaja. Er zijn teveel bezwaren aan verbonden. In geen geval zouden we iets willen doen, wat Axeltje schaden kan. Het lijkt allemaal zo eenvoudig, zo in de trein te Bandoeng gestapt en in Soerabaja eruit! Maar daarbij krijgt men ook de verschillen in temperatuur en klimaat! En een zitje van 12 uur, waarbij Eida alleen zal zijn om op Axeltje te passen. Dan de volgende dag weer de bergen in, tot een hoogte van 3000 voet. Ik vind zoiets erg overdreven en teveel voor Axeltje.

Dag Hok