Lieve Schatten,
Daar word je dus 68 jaar jong, nog zijn we nog niet bij elkaar. Ik moet me telkens realiseren dat we in dezelfde wereld leven als 6 jaar geleden, een wereld waarin ergens vaste punten lagen, zekerheden, axioma's. Alles is op losse schroeven gekomen: 't geluk, vreugde, rust zijn verre begrippen geworden, het leven wordt labieler, de dood normaler. – Zo is ons eigen gezin nu getroffen door een plotselinge ramp: Eida's man doodgeschoten door – ach, laat ik maar geen namen geven voor deze ontredderde, misdadige mensen; Eida weduwe, alleen staande voor de taak haar drietal te leiden. En zelf verwond. Als ze de grote schok en deze verwonding (het schot schijnt door haar rechter elleboog te zijn gegaan) te boven is, komt ze bij ons in het kamp, tot ze met kinderen "naar Vader en Moeder" kan gaan. De 3 kinderen zijn dadelijk bij ons gekomen en we hebben 't goed met ze. Eida ligt in Borromeus.
De dood is ons zo na gekomen. Al gedurende al deze jaren, en nu nog erger, nu we deze maanden weerloos waren tegenover een sterk opdringende gewapende massa. Voor mijn gevoel – en er zijn meerdere vrouwen, die 't zo voelden – is het laagtepunt voorbij, misschien door de noodkreten uit onze harten die een goed vertolker op papier zette en de wereld instuurde, misschien om de ingreep, die hier en elders de grootste dreiging van ons afnam. – De sfeer lijkt iets minder vijandig en dan is de wonderlijke voedseltoestand, waarin we weer verkeerd zijn: weer à la de Japse tijd, beter te verdragen. Althans voor de gezonden onder ons. Weer geen vruchten, geen groenten, geen eieren, melk of andere dingen. Wel wat vlees of vis. Maar alles uit blik van onze geallieerden. En dus kan dit niet duren. Ik maak me hierover geen zorgen, want er komt een oplossing, dat weet ik altijd met heerlijke zekerheid. [2]
We hebben een benauwde tijd gehad, met de opdringende massa, waarbij Hok is gevallen. Ik geloof wel dat hij dadelijk dood was en dat zijn lijden dus gering is geweest. Dit is tegenwoordig een voorrecht: althans zonder te veel lijden te sterven. – Op ons kamp schijnen ook nog enkele aanvallen te zijn geweest: we waren wel de hele dag tussen mortiergeschut, mitraillementen en bombardementen in, maar zitten voor ons gevoel alles bij elkaar wel veilig. Eida en Hok woonden buiten en waren dus eenlingen.
Moedertje, vind je 't erg als ik een beetje mijn hart uitstort? Ik heb nu – met Anneke – de zorg over 6 kinderen en over Dirk, die vannacht weer zo'n acute zware pijnaanval kreeg. We willen ook daarom graag weg van hier en naar Holland toe – we staan op de lijst, maar wanneer? Ik wil graag ook Dirk's gezondheid in Oom Willem's handen leggen. Hij heeft zo'n pijn gehad en ligt nu stil met een morfine injectie, hij is een erg gemakkelijke zieke. Maar ook zonder deze ziekte-aanval is hij toe aan volkomen opknappen in een blijde, rustige atmosfeer, waar hij weer ge- [3] zond kan worden. Moge die tijd spoedig aanbreken. – De zorg voor kinderen en Dirk wordt mij buitengewoon moeilijk gemaakt door een erge neuralgie, waar ik al over schreef en die nú pas aan 't afnemen is – een voortdurende enerverende zenuwpijn in schouders en arm. – Enfin Kreel je begrijpt dat Emmetje 't niet makkelijk had. En An, de brave, kookt op hout steeds maar lekkere kostjes voor haar Vader van alles, wat we bij elkaar kunnen rapen.
Het leven is niet eenvoudig. De grote Eida weduwe, de jonge Eida onder deze omstandigheden a.s. moedertje, zelfmoord in onze familie en het wegslepen van een oud mens naar Polen. De laatste tijd zaten mijn tranen zó hoog en dacht ik steeds aan deze versregels: "De wereld is zo droef, laat ons twee ogen sluiten." – Maar ineens, als vielen er gordijnen weg, is mijn uitzicht weer onbelemmerd en zie ik weer perspectieven en verten in alle gebeuren; spoelt er weer een eeuwigheidsgolf over deze treurige tijdelijkheid. – En in deze "schoongewassen" sfeer vierden we ons Sinterklaasfeest, dat voor de kinderen een heerlijke avond is geweest en ook ons groten de vreugdesmaak weer op de tong bracht. [4]
Wat een verjaarsbrief hè Mam? En al mijn zegeningen zijn zó groot. Dat Dirk en jullie in leven zijn en ons drietal goed en lief en de 4 groten ook – al is hun leeftijd al meer aangetast door de tijd; Eida in moeilijkheden; An's jonge meisjestijd voor haar gevoel aan 't voorbijgaan; Dick ontworteld in Manilla of Balikpapan. Lou weet ik niet – misschien kwam hij alleen gestááld en niet gekwetst uit deze tijd? – Maar de dag heeft zóveel kleine vreugden; Jetje's verlegen gezichtje middenin een zware huishoudelijke taak: "Mam, ik wou je éven een zoentje geven"; het telkens – weer realiseren van Dirk en mij dat we weer samen zijn; de plotselinge flits: de oplossing kómt weer én de levensvreugde; een slappe lach met een gezellige vriendin; of de blank-roze onbewustheid van Marijke's gezichtje naast de donkere bewustheid van Lisa; het brave gehoorzame schoolgaan van Menno (wat hij verfoeit) en de aandoenlijke zorgen van Anneke voor Dirk. – "Wie gij ook zijt of wat gij ook doet, laat geen dag voorbijgaan zonder u te verheugen", staat in mijn verjaarsboekje. En dat is 't. Juist in deze tijd moet de eeuwige vlam blijven branden.
Lieve kleine Moeder, ik heb me heerlijk geuit – ik hoop dat ik nu de zorgen niet op jouw schouders heb gelegd: dat hoeft niet: we zijn er door gekomen en we komen er verder doorheen. Dat is iets dat ik zeker weet. En wat zúllen we genieten, als eens de veiligheid en liefdevolle sfeer om ons is. Dag Mam. We komen zo gauw mogelijk.

Em.

[5]

DIRK
Bandoeng, 10 december '45
Lieve Moeder en Vader,
Laat ik beginnen met mijn hartelijke gelukwensen aan te bieden met deze verjaardag; de laatste van een serie onder droevige omstandigheden gevierd. 't Is heel droevig, dat terwijl wij allen tenslotte de ellende van de Japse en Mofse invasie en bezetting doorstonden, wij nu nog getroffen moesten worden door het overlijden van Hok onder zulke droeve omstandigheden. Als altijd komt dan de vraag naar het 'waarom', waarop nimmer een antwoord, maar altijd een berusting volgt, zelfs nu, al is het in deze omstandigheden wel nog veel moeilijker om die berusting te vinden.
Want vroeger, onder de Japse bezetting wisten wij, dat het niet anders kon, dat wij hadden te aanvaarden, dat er slachtoffers vielen, en al zullen wij dat ook thans hebben te aanvaarden, daarom geloven wij nog niet, dat het niet anders had gekund.
Als wij de berichten van de laatste dagen mogen geloven, dan is de tijd van praten nu voorbij, dan is de tijd van handelen thans aangebroken en dan zullen wij spoedig daar zijn waar wij wezen willen en waar wij 3 maanden geleden hadden willen zijn, neen hadden moeten zijn.
Voorlopig komt er nog niets van ons vertrek naar Holland; deze week begint men weer met een hernieuwde registratie van hen die op medisch advies naar Holland zullen evacueeren. Dan zullen er velen afvallen, want aanvankelijk gold, dat bij ziekte van de vrouw, ook de man zou meegaan, maar dat is nu van de baan, omdat men alle "fitte" krachten hier wil houden en terecht. Het eerst zullen nu vertrekken, de ernstige bed-patiënten, ik meen dat reeds een eerste contingent is scheep gegaan. Dan komen oorlogsweduwen en wezen en daarna de groep minder ernstige patiënten, die voor herstel van gezondheid minstens 6 maanden in Europa moeten vertoeven. – Misschien is het wel goed, dat wij dus wat later komen; dan is de barre winter wat voorbij en de kans groot dat wij tegen de lente dus zullen aankomen. Wij zullen het daar maar op houden. –
Zojuist komt ons krantje binnen waarin iets staat over [6] Hok. Ik zal het hier over nemen. –

" In Memoriam Dr Ir Tan Sin Hok.
" In deze nacht van 1 op 2 December 1945 werd, bij de orgie
" van moord en brandstichting in het Dagokwartier, ook Dr Ir
" Tan Sin Hok vermoord. Hij bleef in zijn huis, dat aangevallen
" werd, om zijn vrouw en kinderen gelegenheid te geven om te
" ontkomen.
" Indonesië heeft in hem een geleerde van internationale
" standing verloren, maar ook een humaan en hoogstaand
" mensch, die niet slechts op onvermoeide wijze waakte
" en zorgde voor de belangen van de Chineesche groep, doch
" een warm hart toonde voor alle inwoners van dit land.
" O.m. heeft hij als lid van de Stadsgemeenteraad te
" Bandoeng zeer geijverd voor betere volkshuisvesting.
" Al heeft zijn werk blijkbaar niet de dank gevonden, die
" het verdiende, zoo laat hij toch zeer velen achter, die hem
" gedenken met respect en vriendschap." –

Wij sluiten ons hierbij volkomen aan; er valt niets aan toe te voegen.
Met mij gaat het deze laatsten tijd vrij goed; alleen af en toe een aanval, maar dat hoort er zo bij. Enkele dagen geleden was het weer even mis, maar als dat weer voorbij is, dan is ook alles weer vergeten. Ik schrijf dus maar liever niet hierover.
Dagelijks word ik extra gevoed door Em en Anneke en soms vind ik het wel een beetje beschamend om mij zelf al die lekkere hapjes toe te eigenen, zo zal mijn gewicht echter op den duur wel weer in orde komen.
Met veel liefs van ons allen, een speciale zoen en handdruk van uw
Dirk

OMIE
Amsterdam 6 dec.'45
Lieve Axel,
Nu kan ik je gelukkig weer schrijven op je verjaardag en ik hoop, dat we de volgende keer je weer een pakje kunnen sturen uit Holland. Nu gaat dat nog niet, maar ik kan je toch alweer geluk wensen en veel plezier op je 13e verjaardag. Wat groot ben je nu al – jullie moeten ons gauw een kiekje sturen van alle 5 .
En je moet eens schrijven hoe het was in het jongenskamp en of je vrienden er ook in waren en wat jullie moesten doen. Wonen jullie nu weer aan de V. Hoytemaweg?
Dag Axel, een dikke verjaarszoen • van Omie en van Opa

MOEDER
Amsterdam, 26/11'45
Lieve Schatten,
Overmorgen vroeg vertrekt er een 2e vliegtuig – wij kunnen dus alleen maar een kort briefje schrijven en zeggen, hoè rijk we ons voelen sinds eergisteren er 4 brieven voor ons meekwamen met het 1e vliegtuig – 's morgens bracht de post één van Dirk en één van Thijs, 's middags kwam die van jullie en één van Em! Heerlijke berichten allemaal, die getuigen van geestelijk en lichamelijk welzijn en evenwicht, van jullie werklust voor de opbouw en ...... van de sterke oude band die ons aan elkaar bindt. Ik zou alles graag uitvoerig beantwoorden, maar daarvoor is meer tijd nodig dan die we nu hebben, vooral ook omdat Eida Rempt nu bij ons logeert een paar dagen en omdat we zoveel aanloop en zoveel te doen hebben. We antwoorden dus wel uitvoerig met 't volgend vliegtuig. We hebben wel veel zorgen over de toestand van jullie land en dus ook over jullie en je toekomst maar dat zal ook wel terechtkomen met Gods hulp. We blijven dus maar vertrouwen. – Jullie krijgen dus het huis wel terug, maar 't is akelig dat alles verder weg is, maar er zal wel wat voor in de plaats komen, zoals we hier ook zien en Zuster Anna zal jullie wel even lief helpen als ons en Marietje – Van die auto die zomaar wegreed met de andere aan een touw is ook naar – maar wat hebben we allen er van en in genoten. Het leven zal wel heel anders worden, net als hier maar we hebben een leerschool doorlopen in het "afstand doen" en nu we allen het allerhoogste, nl. elkaar hebben mogen behouden, valt dat zo zwaar niet. Je schrijft wel erg klein Eid maar we hebben een best vergrootglas. Ga dus maar door veel op een velletje te schrijven – Hoe heeft Axel het wel gemaakt in het jongenskamp alleen? En sturen jullie gauw kiekjes? Als Hok zijn eetkamer weer in orde heeft? En als hij nog niet gewisseld heeft ten 2e male, kan 't ook wel. Hoe is 't met Houw en Ho gegaan en met Tek Bheng? Zijn ze er allen goed doorgekomen? Vreselijk van Jan Drost, hè – wat een terugkomst voor Emy alleen met hun 5 kinderen. De laatste een zoon, ook Jan Jacob. Zijn moeder zal die slag niet weer te boven komen..... Zij schreef mij een brief toen zij 't nog niet wist, vol ongerustheid. Ook Hero Borger en Louis Schüller zijn er niet meer. Het is mij net gegaan zoals jou Eid – ik had ook het rotsvaste vertrouwen, dat we alles zouden doorstaan en elkaar gezond en wel terug zien. Moge dat zo zijn! Kust de kindertjes en elkaar van Moeder en Omie.
We zijn zo gezellig bij Jup en Ida op bezoek geweest – hij moest alles weten van jullie allen – ook Bob Mörzer Bruyns informeerde in zijn brief aan zijn
[Randje links]
pleegouders Jorissens, of we al wat van jullie wisten. Hij ligt in een ziekenhuis in Washington na
[Randje rechts]
een auto ongeluk. Mevr. van Gilse is ook best, woont nu bij Tine en Jaap, die een mooie baan heeft in Waalwijk. Malie is geopereerd (schildklier) schreef Mia .
[Randje boven] Hebben jullie onze R. Kruiskaart en formulier ontvangen en de lange brief met 't vorig vliegtuig?

VADER
Amsterdam, 25 nov.'45
Dierbaren,
Wij zijn "den koning te rijk" met de 4 brieven die wij gisteren kregen: 's ochtends kwamen die van Dirk en van Thijs en 's middags die van jullie en van Em. Heerlijk al die goede berichten, en verwarmend de liefde die uit alles straalt! Em zond een klein kiekje van haar met haar 3-tal, - alleraardigst. Wellicht kunnen jullie ook eens zo'n fotootje insluiten van jullie gezin. – De 28e vertrekt het tweede vliegtuig naar Java; en wij zullen ons best doen ook dáármee 3 brieven te verzenden. Het eerste drietal zal wel in jullie aller handen zijn: wij schreven één aan jullie beiden, één aan Thijs en één aan Em en Dirk.
Nu hebben wij dus niet alleen met Anneke contact maar ook eindelijk weer met jullie en de fam. Rempt. Fijn is dat! Als nu de toestand op Java maar geleidelijk minder chaotisch en onbetrouwbaar wordt! Dat blijft voorshands nog een zorg..... Vooral dat ontvoeren van burgers uit Batavia – en vermoedelijk ook uit andere plaatsen – is onrustbarend, temeer daar elk spoor van de ontvoerden schijnt te ontbreken. Natuurlijk is het gelukkig dat de Indonesiërs ontwaken, maar het is zéér te betreuren dat een deel hunner zo tekeer gaan tegen de Nederlanders, die toch eerst van Indië een juweel van een kolonie hebben gemaakt en nu, blijkens de rede van de Koningin en de opdracht aan Van Mook, geheel bereid zijn er een dominion van te maken. Het ellendige gevolg van dit vijandig optreden is, dat tal van geïnterneerden nog steeds a.h.w. gevangen zitten in hete en benauwde kampen omdat het levensgevaarlijk is buiten die kampen te komen. Zo'n toestand is onhoudbaar en moet dan ook, ter wille zowel van Indië als van Nederland, plaats maken voor orde en wet. Dat is dunkt mij een eerste vereiste. Zijn alle Jappen weg en is de orde hersteld, dan kunnen de partijen met elkaar gaan spreken: nu is Sjahrir met zijn "regering" nog [2] veel te veel onder invloed van de extremisten. Enfin, laten we hopen dat er nog een brug wordt geslagen! Het optreden van de Engelsen is ook al niet bevorderlijk daarvoor geweest, en nu ze noodgedwongen gaan toeslaan, wekt dit uiteraard verbittering onder de bevolking en vermeerdert dus de chaos helaas! Wij hier in Nederland zijn niet zonder bezorgdheid voor de verwanten en vrienden daarginds. Intussen nemen wij aan dat het feit, dat zowel jullie als de Rempten zonder aarzelen een huis in Bandoeng betrokken, bewijst dat daar geen gevaar dreigt. Tot nu toe meenden wij het tegendeel: daaruit zien jullie dat de berichten van de bladen toch geen juist beeld geven van de toestand. – Jullie hebt zeker nu zowel de Rodekruisberichtjes als de eerste vliegpost gekregen. Heerlijk dat we nu weer althans schriftelijk verbonden zijn! Volgens het laatste bericht, dat we vandaag hoorden van Eida Rempt, zijn Em en Dirk van plan niet eerst naar Australië te gaan en daarna naar hier te komen, maar dadelijk naar Nederland te vertrekken. Dat zou fijn zijn! En Anneke wil a.s. voorjaar met haar spruiten overkomen, zoals jullie zeker al weet. Hebben jullie ook soortgelijke plannen? De Rempten en de v.d. Laans hebben na de vele jaren in de tropen behoefte aan koelte, – jullie niet? Uit je brief, Eida, straalt kracht en energie en gezondheid, en uit je beschrijving van Hok en de kinderen zien wij dat ook zij "volmaakt wel" zijn, om met oom Willem Noordenbos te spreken. Vermoedelijk heb jullie dus niet dringend behoefte aan een tijdelijk verblijf in een koelere streek. Toch zweeft het ideaal van een gezamenlijke reünie in 1946 ons voor de geest: wat zou dát een feest worden! – Ik moet nu eindigen: Thijs moet ook nog een briefje van mij hebben en onze tijd is zeer beperkt.
Met kus en handdruk Vader.

MOEDER
A'dam, 30/10 '45
Lieverds,
Daar zijn we weer bij elkaar! Eindelijk! Wat hebben we daarnaar verlangd in deze barre jaren! Goddank, dat we allen gespaard zijn gebleven! Dirk noemt het een ongelofelijk wonder – en dat is het ook – we kunnen er niet dankbaar genoeg voor zijn! In gedachten omhels ik jullie, die natuurlijk veel ellende hebt moeten doormaken, aanzien en meelijden. En hoe hebben Axel en Lisa zich gehouden? Die zijn nu al zo groot – 12 en 10 – we kunnen ons hen zo niet voorstellen – Axel nog wel enigszins, maar Lisa met haar piepkleine mondje, waarmee ze zo grappig praatte, toen ze 2 was? En nu heet ik Gijsbert, met Jetteke , onze nieuwe verrassende aanwinsten welkom – zullen jullie kiekjes sturen met 't terugkerend vliegtuig? Dat hij werd verwacht, was nog het laatste nieuws van jullie, dat tot ons kwam via Anneke – na de bevrijding heeft ze ons de brieven Eid en Em gezonden van jan.'42. En dat is dan ook 't laatste, wat we van je lazen – Nu is er nog niets gekomen. Maar gelukkig weten we uit de brieven van Em, Dirk, Anneke Rempt, Tine Schepers dat jullie het goed maken – dát was een vreugdevolle tijding, die ons 100 pond lichter maakte. Toen wij bezet waren, was 't al erg, maar nadat Indië ook dat lot deelde, hadden we 't zwaar. Net toen Java moest capituleren werd Vader zwaar ziek – dr. van Leggelo gaf hem op, op die 6e maart – als er geen wonder gebeurde. En dat wonder gebeurde, hij kreeg koorts en daardoor werd het hart actiever en na een week was hij buiten gevaar. Hij had een hevige darmbloeding gehad, het duurde 2 maanden vóór hij weer mocht opstaan. – Nu in maart heeft zich dat herhaald, wel niet zó hevig, maar oom Willem, die hier onze dokter is, vond, dat hij nu eens een kuur moest doen in het ziekenhuis om eraf te komen. Van 9 april tot 19 mei lag hij in 't ziekenhuis en had een erg nare tijd – hij moest een hongerkuur doen en we hadden deze winter de hongersnood net meegemaakt – hij was al zó mager en slap en was erg ongelukkig, dat hij niet zoals drie jaar geleden thuis lag en door goede voeding kon opknappen. Maar voor 't goede doel hadden we deze nare weken over – we verwachten dat de darm nu geheel zou beteren. Het was een bittere teleurstelling toen half aug. De bloeding wéér begon. Maar nu mocht hij thuis blijven en mocht ik heb zelf verzorgen – hij is nu alweer erg opgeknapt en ziet er goed uit. Zodra we weer elektr. stroom hadden, is er een Röntgenfoto gemaakt en oom Willem zei dat er duidelijk een zweer te zien was in de 12-vingerige darm, die door littekens van vorige zweren misvormd is. Als V. jong was, zou [2] oom W. hem opereren, maar nu aarzelt hij zeer. V. wil zelf graag, om af te zijn van het bloedingsgevaar en ook van zijn dieet, dat hem zeer verveelt. Oom W. denkt, dat V. meer en kleinere bloedingen gehad heeft gedurig – zolang we hier zijn, had hij, wat hij zelf noemde zenuwinzinkingen, ups en downs – er waren ook altijd zoveel emoties en angsten en zorgen dat we 't daarvoor hielden. Maar 't zullen misschien bloedingen zijn geweest –
Jullie weten nu zeker al, dat we naar Amsterdam moesten verhuizen – uit Den Haag moesten we, omdat V. gepensioneerd was en er geen huizen meer waren van niet-werkers. (het Goudsbloemplein bestond nog – daarachter waren alle huizen gesloopt, ook 't Lyceum Stokroosplein – en nog vele delen van Den Haag. 't Was erg, omdat alles aan te zien.) Omdat ik met een Davidsster met Jood erop rond moest lopen, moest ik naar Amsterdam. "Sie haben Ihr Haus zo verlassen bis 10 Januar" kregen we op 29 dec. in huis. Maar we mochten alles meenemen. Ons huiskamerameublement en Vaders boekenkast en –molen, al onze boeken en muziek waren al opgeslagen bij Jan de Drijver – onze piano bij De Prauw – 't verdere ging in de verhuiswagen en ikzelf erbij – anders had ik moeten lopen naar 't station en hier van 't station naar de Oranje Nassaulaan, waar we een liefderijk tehuis vonden bij de Jorissens, de grote vrienden van de v. Berkums. Vader ontmoette hen bij de crematie van mevr. v. Berkum en zó hoorde hij, dat zij juist een echtpaar zochten om in hun huis hier te wonen terwijl zij bleven in hun zomerhuis in Putten. Wij hebben een gemeubileerde etage hier – woonkamer vóór en slaapkamer achter met ons eigen slaapkamerameublement, verder keuken en een plat kabinetje én een balkonnetje of liever gezegd een loggia op 't zuiden. Nu de Jorissens weer terug zijn wonen die boven ons, want dit is een hoog bovenhuis van 3 etages. Op de 3e hebben we gemeenschappelijk 2 logeerkamers en 2 zolders. 't Is geheel ouderwets, zonder moderne gemakken – gelukkig hebben we nu 1 dag p. week hulp van een vroeger dienstmeisje van mevr. Jorissen – verder moeten we alles zelf doen
[Randje pag. 2]
koken, wel eten samen om half één, ontbijt en avondbrood elk apart – 't Zijn verbazend aardige nobele mensen – we hebben 't gezellig met ze –
Maar dat harde werken was een goede afleiding in die tijd van de vele zorgen. Tante Leidie is weggevoerd – ze brachten haar naar de gevangenis in Scheveningen, waar ze 3 dagen en nachten doorbracht, vandaar naar Westerbork. Ze schreef daarvandaan een brief naar Hans, die we allen lazen. 2 dagen later is ze weggevoerd naar Polen? Nooit weer iets gehoord van haar, zomin als van de duizenden anderen. Tante Henriët dito. Een week eerder. Haar broer Arnold leeft ook niet meer – Tante Masje is na de bevrijding uit Theresiënstadt in Zwitserland gestorven. Zus Aleid en mevr. Enthoven en Marie Wertheim zijn teruggekeerd gelukkig, maar er zijn velen niet teruggekomen –
Ik ben gered door Vader en door jullie. Gemengd gehuwden met kinderen werden niet weggehaald, als er nl. geen vergissing gebeurde – en dat [3] kwam ook voor, zoals bij de nichten Biegel, die helaas zelfmoord hebben gepleegd in Westerbork, kunnen jullie iets te weten komen van Henk Biegel? Hij is nu de enige van zijn familie – ik heb allerlei dingen voor hem –
Mevrouw Meyer met wie we hier zeer bevriend zijn geworden en die heel veel voor ons doet en in de hongertijd deed voor ons, heeft gevraagd, of jullie iets weten van haar zuster Kitty Kan-Meyer. Haar man is een zoon van prof. Kan uit Leiden. En dan moeten jullie van iedereen heel veel groeten hebben, vooral via Mia, Bep en Joke , die ons alleraardigst brieven schreven met gelukwensen voor jullie behoud.
[Randje pag. 3 links]
Gelukkig dat Dien en Nico met gezin ook zijn behouden. Ook Jan en Therus Schüller met kroost, maar
[Randje pag. 3 rechts]
Louis is gestorven en Trees ook in Californië.
Wonen jullie nog aan de Van Hoytemaweg 4? We moeten gauw alles weten van jullie van die 5 jaren. Wie had gedacht, dat we het zouden overleven om zó van elkaar te zijn afgesneden!
Maar deze week schrijven we weer aan jullie alle 3!!!
En bovendien aan Thijs, die ons ook schreef. Anneke laaft ons met heerlijke pakketten en zal ze ook aan jullie sturen, schreef ze.
Tante Lyda is weer terug bij Oom Ap , sinds 1½ jaar. Hij werd sukkelend en was zo alleen sinds de dood van zijn 2e vrouw en hij had zo weinig hulp en verzorging. Toen T. Lyda dat hoorde van hun schoondochters, heeft haar hart haar weer naar hem toegedreven, ondanks al de wonden door hem toegebracht. Een grootse bewonderenswaardige daad vonden wij dat van haar.
Nu weten jullie alweer iets van ons maar er zal nog wel veel te vragen blijven. Natuurlijk – we halen het hiaat niet zo gauw in. Maar 't is zo heerlijk om weer contact te krijgen en iedereen leeft zo mee – we hebben zóveel hartelijkheid ondervonden, zowel bij ons droeve afscheid van ons Papaverhof als hier en we zijn zó geholpen met voedingsmiddelen in deze hongerwinter. Zonder al die hulp van de goede vrienden zouden we er niet door zijn gekomen. Zelfs Rie kwam eens een keer aanfietsen met tarwe en groenten. Zij is al ruim 2 jaar getrouwd. Juffr. Harting bezoekt ons geregeld. Vele groeten. Kust de kindertjes en elkaar namens Omie en Moeder.

VADER
Amsterdam, 27/okt. '45
Lieve Eid en Hok,
Wat een geluk dat ook jullie en de kinderen behouden zijn gebleven te midden van de Japanse hel! Wij weten het uit brieven van Emma, Dirk en Anneke Rempt , - niet uit een schrijven van jullie; zo vrezen wij dat er één of meer brieven verloren zijn gegaan. Hoe dit ook zij, de allergrootste hoofdzaak, dat jullie hele gezin in tact is gebleven, ja, zelfs evenals dat van Em en Dirk met één vermeerderd is, weten wij nu met zekerheid en daarvoor zijn we dankbaar. Wij wensen jullie en ons en de gehele familie geluk met de geboorte van Gijsbert Tan, die intussen al rondwandelt en praat als zijnde ruim 3 jaar. Op welke datum is hij geboren? Vóór Em's brief wisten wij alleen, dat jullie tegen april een kindje verwachtten. – Uit Dirks brieven blijkt ten duidelijkste dat de Jappen als onderdrukkers niet minder wreed en kwaadaardig zijn geweest dan de Duitsers, – en dat wil wat zeggen! Het mag een wonder heten dat de VanderLanen (te Leiden), Oma Rempt , wij beiden, jullie allen en alle Rempten, Schepersen, Massinks, Cohen Tervaerten, en Heyrmansen gespaard zijn gebleven. Van de Goudsmits is helaas Tante Leidie niet teruggekeerd uit Polen, waarheen de Nazi's haar en tal van andere Joden hebben weggevoerd. Men heeft berekend dat er meer dan 100.00 Joden, alleen uit Nederland, zijn verdwenen! Ook Jan Wim Goudsmit is helaas bezweken, gelukkig niet door mishandeling of honger, maar door dysenterie. Een zware slag voor Jan en To! – Van de Cohens zijn Arnold en Henriët spoorloos verdwenen na hun wegvoering. Oom Izak en de zijnen, ook de Meylers, zijn allen behouden; zo ook oom Bennie en tante Dira met wie wij erg bevriend zijn. Zij wonen niet erg ver van ons af. – Jullie wist natuurlijk niet, dat wij al sinds jan. '43 in Amsterdam woonden. Mr. Jorissen is een Academie kennis van mij. Sinds enige tijd wonen wij nu samen (eerst woonden de Jorissens tijdelijk in Putten , maar kort na de bevrijding zijn ze weer naar A'dam verhuisd), en dat bevalt ons best. Met Anneke hebben wij nu geregeld contact per vliegpost. Zij heeft ons ook al enige pakketten gestuurd. – Een en ander van wat ik hier schrijf hebben jullie wellicht al van Thijs gehoord, die immers al sinds maart '44 in het Verre Oosten zit, en nu sinds ± begin okt. zeker op Java. Intussen zijn wij wat hem betreft wat ongerust: hij zou ons uit Batavia dadelijk schrijven [2] en wij hebben nog steeds geen bericht van hem ontvangen. Ook zijn vrouw was toen ze ons de laatste vliegbrief schreef (10 okt.), ongerust vanwege zijn zwijgen, en zijn ouders al evenzeer. Wij hopen dan ook vurig, dat er nu weldra een geruststellende brief komt. Dezer dagen lazen wij met schrik, dat er 11 Nederlandse officieren en 9 Nederl. Burgers door bevolking in de buurt van Batavia waren vermoord. Voor een NICA -officier (als Thijs) is het daar allerminst veilig! Gelukkig wordt de toestand nu geleidelijk beter. Mogen de besprekingen leiden tot een betrouwbare overeenkomst! – Vandaag (27 okt.) hebben we gelukkig een telegram van Anneke gekregen: Thijs had haar uit Brisbane geseind dat "de Eidemas" veilig waren, en of wij hem per telegram wilden mededelen hoe het met Lou en Eida was. Dat is alweer een pak van ons hart. Thijs is dus goed en wel naar Brisbane teruggekeerd. Natuurlijk hebben wij hem onmiddellijk geseind: "Loueida well". Nu zijn dan inderdaad alle zorgen omtrent onze dierbaren in Indië verdwenen: wij voelen ons ponden lichter! Als er nu maar eens een brief van jullie komt zijn we helemaal blij. – Zopas was Max Ali Cohen hier eventjes. Wij zijn erg bevriend met hem en Annie. Gelukkig is ook dat gezinnetje (ze hebben één kind, een meisje, Marlientje) behouden gebleven, dankzij vooral goede kennissen bij wie ze konden onderduiken, alle drie op een verschillende plaats. Ze hebben dus een moeilijke tijd gehad, vol zorgen en gevaren! – Wij nemen aan, in overeenstemming met de brief van Anneke Rempt , dat jullie weer aan de Van Hoytemaweg woont, en dus niet meer in een Kamp moet huizen. Die Anneke heeft Emma zo prachtig door de moeilijkste tijd heen geholpen: "zij heeft de gouden medaille aan mij verdiend" schrijft Em. Lourens is voor zover wij weten in Engeland, op weg naar de Oost, en zijn zuster Eida heeft ontslag genomen te Amersfoort en is voorshands in huis bij Hans en Jetty , die beiden ook met hun kinderen behouden zijn en weer aan de Rijnsburgerweg wonen. – Een puur wonder is het, dat ook Tante Trien in Overveen en Oma Rempt in Haarlem alle ellende van de Duitse bezetting hebben doorstaan. – Gisteravond hoorden wij van oom Ben en tante Dira, dat jullie vermoedelijk nog niet hebt kunnen schrijven, omdat jullie niet in een kamp zijt, maar in eigen huis: in dat geval geeft het Roodekruis geen hulp voor briefverzending. Ziedaar dus de oplossing van de puzzel. Maar als Parmentier terugvliegt zal hij wel een brief
[Randje pag. 2]
van jullie meenemen. Handdruk en kus van Vader.

EIDA
Lieve zus,
Vóórdat het contact tussen jou en ons gewest moeilijker wordt, gauw nog even een berichtje. We zijn nu één dag voor Moeder's verjaardag en het regent hier elke middag en nacht, die we hier met gedempt licht doorbrengen. Het geeft een Hollandse sfeer zo met alle gordijnen dicht te zitten en de regen buiten te horen stromen uit de dakgoten. En na de duisternis elke morgen weer die stralende zon als Gods eigen wonder; het is wél natuurlijk dat een ieder opademt als de morgen weer is aangebroken – Intussen is in mijn leven sinds korte tijd een merkwaardige verandering gekomen – er is een jong leven in mij aan het groeien waarop ik niet meer gerekend had! Het is een beweeglijk jong veulen, vooral 's avonds is hij zeer wakker – op Lisa's verzoek moet het een meisje worden. Sinds wij Peter en Axel samen gehad hebben, verlangt zij naar een eigen speelkameraadje – Het wordt overigens een nakomertje! Ik ben nu al bijna 5 maanden ver. Toen ik de vorige maal schreef, had ik nog steeds het idee dat zoiets bij mij wel onwaarschijnlijk was, daarom sprak ik er met niemand over. Maar nu begint het zichtbaar te worden en vooral al sinds een maand goed merkbaar in m'n jurken – ik kan er nog 2 aan. Ik liet 4 maken, op zo'n manier dat ik ze ook na (28 april!?) nog goed zal kunnen dragen. De "nette" jurk zal ik wel niet veel aandoen, nu we 's avonds thuisblijven voorlopig. De Kunstkring is voorlopig uitgeschakeld evenals alle vergaderingen – merkwaardig moet ieder leven er door veranderen – de Rotary gaat wél door, maar Hok was gister te verkouden om erheen te gaan + hij kan nauwelijks uit zijn ogen zien. – Dit alles bracht ons ook veel goeds: Dirk is nl. geplaatst op het G.B. en huurde een huis 2 huizen van ons vandaan, no. 8 . Em is nog niet hier, ze doet pogingen hun eigen huis ook gemeubileerd te verhuren, waar ze hier een gemeubileerd huis krijgen. Ze komt misschien pas met Dirk's verjaardag. Het zou prettig zijn als ze vóór Kerstmis kwam – Ik zou graag een boompje maken – de Kerstgedachte van licht dat eens straalde en weer stralen zal, moeten wij nu zeker grijpen, al is men hier geneigd deze dagen maar voorbij te gaan. De militairen sturen wél Kerstpakketten! Dirk logeert al sinds de 11e bij ons, alleen zijn auto staat op no. 8. Behalve meubels vindt Em daar nog een hond, poezen + 3 jongen, duiven en een kaka – echt iets voor haar! 's Morgens ga ik het hele zaakje daar voederen en 's middags gaat Dirk er met bord-etenswaar heen! Intussen wandelt Lisa soms met de hond daar, die een fox is maar ook Tommy heet. – Lisa zou met [2] Kerstmis meedoen aan een Kerststemming-spel als engeltje. De zijden stof voor het gewaad heb ik al moeten kopen, maar die kan dan misschien het volgend jaar dienst doen. – Hun vakantie begint morgen en dan geven we zondag een feestje voor Axel; 's morgens is het wel het prettigst nu – we zullen naar het Jubileumpark gaan, gewapend met heerlijks als krentenbollen en broodjes en ijs! Hopelijk komt er niets tussen, zoals zojuist in Pontianak gebeurd is – hoewel er dagelijks veel gebeurt, kan het geheel nog lang duren en kan onze dochter nog wel haar eerste levensjaar in oorlog moeten doorbrengen – We hebben overal wijkposten voor "eerste hulp" – alle dames uit de buurt moeten om de beurt dienst doen – wij moeten 3 uur per dag, om de andere dag, dáár doorbrengen. Op die manier kwam er weer eens wat naaiwerk klaar, waar ik anders niet aan toekom! – Overigens loop ik het enige malen mis door een spoedcursus EHBO, waar ik wel nuttig vond aan mee te doen, waar mijn kennis van verbandleer dateert van de Huishoudschool!! Deed jij er ook aan? Ik vind het nuttig voor iedereen – het zou gemakkelijk zijn als ieder er van op de hoogte was. – Op de verlichting van de kamers moet ik nog wat zien te vinden, op den duur is te donker ook onaangenaam – Een half jaar geleden hield ik verschillende malen m'n voordracht over luchtbescherming – ik liet een uittreksel stencilen waarin alles staat wat een vrouw in zo'n tijd moet weten – Het is veel gebruikt overal en nog steeds hoor ik mensen zeggen dat ze er blij mee zijn – leuk is dat. – Dora Hekster-Zwiebel verzocht me je te willen vragen om artikeltjes voor ons orgaan van de Vrouwenbelangen, je kunt zo geslaagd schrijven dat iemand een goede indruk krijgt. Bv. over je reis naar Washington en vooral wat je in het Witte Huis beleefde! En dan over je Curaçao zelf over de bevolking e.d. – Het zou prettig zijn als je er maar meteen mee begon! Misschien kunnen wij ons blad laten blijven uitkomen voorlopig. Maar dan moet er ook nieuws in! Hoe is 't met je Vosvia? Onze Vivos Kerstviering gaat ook niet door. Dan zijn ze in China sterker – ze hebben het gewone leven tot nu toe in vele opzichten weten door te zetten – De aanmoediging van Tsjang Kai Chek aan landgenoten in het buitenland om mee te vechten heeft hier meteen succes geboekt – De Chinese bevolking is opeens actiever geworden – wat een groot gemak is voor degenen die de Chinese wijkposten moeten regelen; gelukkig [3] heb ik daar niets mee te maken omdat mijn Maleis onvoldoende is, maar ik hoor er veel over door Mien Tan , vrouw van een gynaecoloog hier, die mij ook bij de bevalling zal helpen. Zij is één van de weinige Chinese vrouwen die ik graag spreek, ook aardig is Mevrouw Kan, de dochter van 't Volksraadslid – Ze woont in dat enorme huis bovenaan Bandoeng, dat je nog kent en waar wij op uitkijken. – De berichten over Rusland en Lybië zijn geweldig, met een vaart worden ze nu teruggedrongen. De Japs zullen het wel benauwd krijgen al ze zo alleen zullen blijken. Vlak na 8 december zagen we op het perron 4 wagens vol geïnterneerde Japs langsrijden – die zijn erg wijs geweest dat ze liever hier zijn gebleven. – Emma en Dirk hebben hun huis gister verhuurd zodat Em met Dirk's verjaardag hier zal komen – Ze verheugt zich erg op het huis vooral omdat er een gezellige muziekuitbouw in de voorkamer is, waar een vleugel staat en een mooie grammofoon met veel platen, verder een gitaar en xylofoons! – We vierden vandaag Axel's verjaardag omdat Hok de 16e stadswacht had, waar hij 2 of 3 middagen en één ochtend heen moet. Bovendien is een zondagochtend het prettigst. We gingen met 13 kinderen naar het Jubileumpark – diverse onuitgenodigden gingen mee, heel genoeglijk – ze konden fijn ravotten en verstoppen en Hok en ik hadden het heerlijk rustig, deelden alleen versnaperingen uit! Hij kreeg genoeglijke kleinigheden, gelukkig geen overlading – Hok is nu 2e man geworden op kantoor, alleen de chef en hij zijn over! Hij zit er overigens de hele dag in zijn uniform en het kantoor is helemaal onherkenbaar geworden doordat de militairen het gebruiken. Hok c.s. zitten nog in een klein hoekje met al hun bullen! – Toch heeft hij nog plannen voor een tournee, die volgens hem belangrijk is voor deze tijd. Hij zal alleen tot het nieuwe jaar moeten wachten met gaan. – Eind november is Loe Ping Kian gepromoveerd. Wij zijn ervoor naar Batavia gegaan – het was een genoeglijk feest na afloop, Chinees eten met 55 mensen! Marietje en 't kind zijn bij hem weg, sinds een paar maanden – dat kind hebben ze om de beurt de stakker – je snapt niet wat ervan terecht moet komen. – Als je nog met Vader en Moeder correspondeert, neem [4] dan maar hieruit over wat je geschikt vindt –

20 jan. Het is alweer een maand verder – Em woont hier nu al een tijd en is al ingeburgerd in ons blok, dat elke week een ochtend bij elkaar komt ± 12 mensen om snelverbanden en dergelijke te maken. Het is verbazend genoeglijk elkaar elke dag te spreken, 's morgens soms een kopje koffie samen en 's middags een straatje om. Dirk heeft het razend druk, zit midden in belangrijke zaken. Hij vindt het erg prettig. Dicky is al sinds 3 weken met ziekteverlof thuis, ze hopen dat hij nu gauw weer fit zal zijn – Hij heeft last van de buik. – Ik ben intussen alweer 6 mnd. ver en ga eens over kleding voor de baby denken. Gelukkig bracht Em hempjes en luiers mee, terwijl ik ook veel luierstof kocht. De tijd gaat zo snel voorbij – ik had de laatste maand weinig hulp in huis – zoals het de meesten momenteel gaat – Alle goede krachten worden door het leger opgeroepen, zodat alleen de vrouwen en de ouden overblijven en de piepjonge! – Houw en Fanny gaan naar Batavia verhuizen voor zijn werk dat daarheen is overgebracht. Mamma heeft geen zin mee te gaan, Houw vroeg of ze bij ons kon komen. Maar ik reageerde er nog niet op omdat het wel bezwaarlijk is een logee als je weinig bediening hebt – De kinderen hebben nog geen school, maar hopelijk zal het niet lang meer duren – Het wachten is op de schuilloopgraven. Overigens is Lisa onafscheidelijk van Marijke – ze vinden het vervelend als ze niet samen kunnen eten en slapen! Fijn is dat voor beiden – Menno zwiert erachteraan, loopt maar heen en weer van dáár naar hier – Peter is weer bij ons weg sinds december, erg prettig eigenlijk. – Ik leer Em chaufferen d.w.z. ze kan het al tamelijk, maar de routine ontbreekt – Ze heeft er een goed gevoel voor, dus zal ze het wel gauw goed kunnen – De bedienden willen vóór donker thuis zijn, dus 's avonds hebben we niemand meer – wij waren het overigens al aardig gewend doordat ons vorig knaapje veel wegbleef – Onze gedachten gaan veel naar Vader en Moeder, maar we kunnen nu wel zeggen dat we al een groot stuk achter ons hebben, maar inderdaad zal voor hén wel elke maand moeilijker worden – Vergeleken met hen zijn wij er heel wat beter aan toe –
Dag wees omhelsd
Eida.

EIDA
11 okt.'40 –
Lieve Anne en Thijs –
Zeer onwezenlijk doet de 2e brief van V. en M. aan de eerste maal schreven ze op
1 aug., deze is van 19 aug. – daar tussen in kunnen moeilijk meer dan 2 geschreven zijn, waarin ze de familieleden genoemd zullen hebben – Het is wel onbegrijpelijk dat ze niet enige malen over Lou en Eid schrijven voor het geval er een brief zou wegraken – Het is fijn dat jullie deze berichten kreeg en aan ons doorzond, maar toch lijkt ons een geregelde correspondentie van onze kant momenteel zinloos – omdat wij van hén niets reëels te weten kunnen komen, en wij evenmin openlijk kunnen schrijven – De Duitsers proberen de harten der Hollanders schijnbaar voor zich te winnen door allerlei als briefwisseling mogelijk te maken. En dergelijke brieven laten ze maar al te graag dóór omdat die de indruk vestigen afkomstig te zijn uit een rustig, vredig land – dus een pracht propaganda voor hén! Heerlijk dat ze salaris krijgen en pensioen, al is het mij volslagen onbegrijpelijk dat het mogelijk is nu toch alle inkomsten van Holland uit handel en Indië stilstaan en veel mensen hun geld in het Buitenland belegden en geen hoge belastingen kunnen betalen. Enfin voorlopig lijkt dat dus allemaal in orde – Het verbaast me dat Vader toch gepensioneerd is en niet nodig is op school ter vervanging van ontbrekenden! – Hier is door de NIROM gezegd dat het publiek in Holland alleen op reis mag gaan als er noodzaak is, daar alle treinen voor militairen nodig zijn – Vinden jullie het niet gevaarlijk dat de Duitsers weten dat zij meerdere kinderen in het buitenland hebben – momenteel lijkt het onschuldig, maar zodra ze zekerheid krijgen dat de Hollanders niets van ze moeten hebben en het hier in hun buitenlandse politiek tegenloopt, dan kunnen ze eens fijn gebruik maken van de gegevens die ze uit de brieven haalden al zouden ze er verder niets geen voordeel van hebben, maar alleen V. en M. ellendig maken – want hun mentaliteit is momenteel één van sadisme en niet te vergelijken met iets dat normaal is. Ze censureren [2] niet zoals andere landen, maar doen het ongemerkt – Ze lijmen ze weer dicht alsof ze er niet hebben in gekeken – het lijkt me beter dat ze ééns in de paar maanden een kort bericht sturen en wij eventueel op dezelfde manier antwoorden dan een dergelijke onechte correspondentie op touw te zetten – Gelukkig dat ze uit Leiden over de verduistering schrijven, dat geeft weer een reëel gevoel, hoewel autotochtjes naar Scheveningen ook iets opvallends zijn. Wij vinden het onbegrijpelijk dat V. en M. Wytje's verjaardag gedenken en verder geen enkele andere noemen, wie weet schreven ze nog een brief aan Em en ons. Aan een geregelde correspondentie vinden we het beter niet mee te doen, niet ter wille van onszelf, maar ter wille van V. en M. – daar wij niet weten wat voor kwaad het hen nog zal kunnen doen, waar ze machteloos in handen van de vijand zitten. – Ik kreeg je laatste lange brief vlak voor mijn verjaardag juist toen Dien Beudeker hier was – Nico was onder dienst in Batavia voor 5 weken en zij kwam met de dochtertjes mee – Ze kwam 2 dagen over naar Bandoeng, erg genoeglijk na die 9 jaar dat we elkaar niet zagen – Enig dat jullie een Vosvia hebben, meldt het maar officieel aan Vivos. Ik had een oud-leerlinge van Vader op bezoek: Lous Brugmans-Meertens – Ze was zo verrukt van Vader dat ze haar tweeling verleden jaar in Vader's klas deed – ze zijn van de tijd van Jet van Balen – Ze belde me op of ik Anneke was en herkende je van een kiekje van toen je 5 jaar was, erg grappig – We hadden een geslaagde feestdag voor Lisa met kinderen, spelletjes en lampions, enig dat je de Muziekwereld vertelde van Wyt + vriendjes. Lisa kreeg een echt elektrisch strijkijzer van haar Juffrouw op school. Ze was er dolgelukkig mee en Axel niet minder. – Onze gelukwensen met Thijs' verjaardag – Ik kreeg nooit de kiekjes die je ons stuurde – Dag omhelsd,
Eida.

EIDA
4 aug.-'40
Lieve Zus –
Juist had ik met Henk afgesproken dat we aan jullie zouden schrijven toen ik bij thuiskomst Em's brief vond met de inhoud van jullie telegram. Fijn is dat dat we nu iets weten al was het voor mij geen verrassing daar ik de vaste overtuiging had dat ze nog zouden leven – er zal tenslotte nog veel te beleven zijn op deze aarde – ik stel me zo voor dat Vader weer lesgeeft waar veel jongeren zullen ontbreken – het zou een prettige afleiding zijn voor hen voor wie het zwaar zal zijn in die atmosfeer te leven – Gelukkig dat Moeder erg knap is in het bedenken van goedkoop en lekker eten – dat zal een toer worden samen met het verwarmingsvraagstuk – Wanneer zullen wij eens naar waarheid weten uit hun eigen mond – wat ze allemaal beleefden – Iedereen gist naar de toekomst maar niemand kan met zekerheid zeggen hoe alles zal verlopen – wie weet is het niet een geluk voor ons niet te weten wat ons nog te wachten staat! Ik denk wel in elk geval dat het volkomen anders zal zijn dan "men" denkt. Wat een vraagstukken zullen er na deze chaos opgelost moeten worden – we leven in een hoogst belangwekkende tijd, ten tijde der tweede zondvloed, die met vuur, honger, ziekten en natuurverschijnselen de onwaardigen wegvaagt, al zullen er nu meer over- gelaten worden dan Noah en zijn familie alleen – dat kunnen we wel opmaken uit de gegevens van de Piramide en uit de voorspellingen uit de Bijbel.
We kregen juist ook de vorige week het briefje van Menno aan Axel dat gedateerd was op 20 maart! 4 maanden onderweg! – dan ging Em's brief heel wat sneller en hopelijk deze ook – het is prettig dat er een weg is waarlangs we elkaar kunnen bereiken!
Ik heb nog niet ontdekt op welke golflengte [2] Curaçao omroept – dat moet je nog eens schrijven –

Hoe is het et je Vivos plannen gegaan? – Heb je ze nog uitgevoerd? Vivos hier heeft besloten de vergaderingen eens per maand voort te zetten met meer gedachten wisseling dan tot nu toe – In de Vrouwenbelangen hebben we niet veel lust meer, maar het is zo jammer de mensen weer uit elkaar te laten gaan, die we zo moeizaam bij elkaar kregen – Ik heb nu eigenlijk er alleen maar plezier in om thuis bezig te zijn – ik zit bij voorkeur in de tuin te werken – wel verbazingwekkend gezien de afkeer van planten, die Pouma bewerkstelligde. Ik heb net groot succes met m'n moerbeiboom die momenteel vol vruchten zit, die heerlijk zoet smaken – Lisa is sinds april naar een Montessori kleuterschooltje, je weet wel, dezelfde school waar Axel 1½ jaar was – de voorbereidende is erg aardig door de onderwijzeres die enthousiast Montessori-leidster is. Lisa is ruim 4½ en Hok wilde haar al naar de 1e klas sturen – het zou wel kunnen gezien haar hersens maar ik voelde er niet voor dat ze al zo jong begint en verder haar hele schoolleven, de jongste zal zijn – Ze rekent al heel aardig, Axel leert het haar en ze schrijft al wat – Op school tekent ze bij voorkeur waarvoor ze ook al aanleg heeft. Ze is werkelijk allround. – De kinderen zijn beiden op ritmische gymnastiek, systeem Hellerau vóór de Anschluss – en in augustus is een uitvoering en Lisa als kleinste moet vooraan lopen op het toneel en leiden en Axel moet bijzondere solo's geven als enige jongen. 't Is echt fijn dat ze er beiden veel plezier in hebben – Hok is sinds 1½ week op tournee voor 3 weken – Hij zal veel uit moeten gaan [3] wordt gezegd – het is een hele prettige tijd voor ons beiden – Hok vindt het heerlijk werk en is graag buiten – hij heeft een speciale jongen meegenomen die als ze terug zijn op kantoor werkt als oppas daar ik geen huisjongen meer heb – ik heb m'n kebon getraind in het tafeldienen in een keurige witte jas, de kokki in het kamers doen en de baboe in het tafeldekken! Ze delen samen het werk van de huisjongen en ik geniet ervan dat ik maar 3 bedienden heb! Vandaag had ik er overigens helemaal geen daar er weer een grote brand was geweest achter Hok's kantoor en ze er allemaal soedara's bij hadden die hun boeltje in vlammen hebben zien opgaan –

5/8 Dierbare – ik bel net het postkantoor op en ze zeggen dat de brief zo gauw mogelijk weg moet om de censuur – ik eindig dus –
Ik ga vanmiddag tennissen – ik ben weer druk er mee bezig – ik liet me eerst trainen om m'n kapslag af te leren en een vlakke drive te leren – ik voel echt dat ik vooruit ga en het op deze manier verder zal brengen dan ooit met een kapslag mogelijk is.
We vierden daarnet de verjaardag van Prinses Irene, er wordt hier veel gevlagd voor de arme in ballingschap, die er overigens niet de minste hinder van heeft, de gelukkige!
Ik leen het boek van Kojc en dat van jou van Moeilijke Ouders erg veel uit – velen hebben ze nodig, maar weinigen begrijpen hoe deze wetenschappen te gebruiken, helaas!

EMMA
30 juli 1940, Batavia C.
Lieve Ateha !
Geweldig bedankt voor jullie zalig geruststellend telegram – ik schrijf dadelijk terug, weer per Clipper. Wat hebben jullie ons daar een geweldig plezier mee gedaan en wat zijn we ongelooflijk blij met het nieuws over Schepers Haag alle well also Leiden. – De naam Schepers erbij geeft nog meer vreugde en zekerheid. – Al weten we nu nog niets over Lou en Eida! – Reuze benieuwd of jullie verder nog bericht krijgen via de New Yorkse vrienden! Eida heb ik bereikt en allersnelst ingelicht – ze zal ook wel stralen! Ik ben juist een paar dagen bij haar en Hok geweest. Axel had net de tekeningen van jullie Menno gekregen. 't Was daar erg goed.
Heerlijk, dat bij jullie ook alles goed is, evenals hier. Wij hebben en masse ook geïnformeerd (er is hier een "contactbureau Holland Indië" opgericht) via het Roode Kruis te Genève, maar hoorden nog niets. Er zijn toch velen, die wel al privé bericht hadden en daar zijn wij nu ook bij. Dankzij jullie. Hartelijk dank hoor! – We seinen maar niet terug. Was dat jullie bedoeling met de laatste zin: bevestig ontvangst dezes adres progen. Curaçao? We hebben eigenlijk verder niets bijzonders te melden en per Clipper gaat het nog vrij snel en nu kan ik nog even wat meer schrijven. Fijn, dat wij althans contact kunnen krijgen. Mijn vorige brief schreef ik met een luchtledig gevoel.
Ik ben met Dirk samen naar Bandoeng geweest. Dirk moet daar in Dienst! Telkens enige dagen. En aangezien ik [2] tegenwoordig een allerprettigste juffie heb, heb ik ook wat meer vrijheid. Zij paste met An en Dick op Menno.
Schreef ik al – even de grote lijnen aangeven – dat Anneke hier naar de Rechts-hogeschool gaat en de eerste 4 maanden steno en typen gaat leren op Schoevers om voor alle eventualiteiten klaar te zijn. – Dick 5e klasse H.B.S.. – En Marijke net 4 jaar geworden en Menno 1 jaar. Gefeliciteerd met Wyt de 23e (vergeet ik nooit meer, weet je nog Thijs? Ik zo onschuldig bij je binnenstappend op de Panaroekanweg?)
Lottie en Lykle zijn nu in Tjepoe. Jan en Tine + 6-tal gaat prachtig. De jongste heet Frank Lykle, is een schitterend joch, alleen scheel, maar dat gaat weg al een beetje en Tine zegt: helemaal.
Verder zijn alles en allen zeer paraat in ons Indië. Verder schrijf ik er niet over. Eerst jullie brief afwachten.
Dag lieve mensen. Nogmaals geweldig bedankt voor het heerlijk opluchtende telegram nu verder maar moed en vertrouwen bewaren over de verdere ontwikkeling, ook in ons lieve land. –
Nederland zal herrijzen! dat is hier het devies.
Omhelsd door ons allen!
Em.